1. Γιατί θεωρείτε ότι η ευρωπαϊκή δεξιά θέλει να τελειώσει μια και καλή με τον κομμουνισμό στη βάση μιας κοινοβουλευτικής πρότασης; (χρησιμοποιώντας το κοινοβούλιο)

Μ.Θ. Η τεράστια καμπάνια δυσφήμισης του κομμουνισμού και των κομμουνιστών φαίνεται ότι δεν έχει αποδώσει τελικά τους καρπούς που περίμεναν και τώρα μπροστά στο αδιέξοδο στο οποίο οδηγεί τις κοινωνίες, τους λαούς και τα έθνη ο άκρατος καπιταλισμός, οι άνθρωποι αρχίζουν να ψάχνουν για λύσεις έξω από το σύστημα. Έτσι οδηγούνται στις ιδέες του σοσιαλισμού και στην ιστορική του πρωτοπορία, τους κομμουνιστές. Ανακαλύπτουν σιγά-σιγά την θετική του συμβολή, τους κοινωνικούς και εθνικούς αγώνες, την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των εργαζομένων, της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ειρήνης. Κι ακόμα βλέπουν ότι στην πολιτική του πολέμου που εφαρμόζουν οι ΗΠΑ, οι μόνοι που ορθώνονται αποφασιστικά, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, είναι οι κομμουνιστές.

2. Η δήλωσή σας (Μανιφέστο Θεοδωράκη) ήταν βαρυσήμαντο, αλλά και ιδιαίτερα συναισθηματικό (η Μνήμη, οι σύντροφοι που έπεσαν...). Πιστεύετε ότι η ευρωπαϊκή αριστερά οφείλει να σέβεται τις μνήμες μόνο από προς τιμήν των νεκρών για το καλό της ελευθερίας ή θεωρείτε ότι ο κομμουνισμός, ο αναρχισμός και οι άλλες ουτοπίες εξακολουθούν να έχουν απαντήσεις για τη σημερινή κοινωνία;

Μ.Θ. Από την προηγούμενη απάντησή μου θα καταλάβατε ότι θεωρώ τον σημερινό αντικομμουνιστικό, πανικό στο γεγονός ότι όλα σχεδόν τα υπόλοιπα κόμματα της Ευρώπης –συντηρητικά και σοσιαλιστικά- έχουν παγιδευτεί πίσω από το άρμα των ΗΠΑ που τώρα τα παρασύρει προς μια καταστροφική προοπτική: τη συμμετοχή της Ευρώπης στους πολέμους που κάνει και που προετοιμάζει. Έτσι οι κομμουνιστές είχαν την ευκαιρία να δείξουν στην πράξη τη σημασία της ανεξαρτησίας, της ανυπακοής και της καταδίκης του πολέμου. Αυτό σημαίνει ότι ακολουθούν πιστά και ανταποκρίνονται σωστά σε ένα ζωτικό πρόβλημα. Είναι κάτι που ξέχασαν ή δεν μπόρεσαν να το κάνουν στο εγγύς παρελθόν κι απ' αυτό προήλθε η κρίση. Εσείς το διατυπώνετε αλλοιώς. Δηλαδή να υπάρξουν απαντήσεις για την σημερινή κοινωνία. Με την προϋπόθεση αυτή πιστεύω στον σημερινό και στον αυριανό ρόλο των κομμουνιστών. Απαντήσεις σαν κι αυτή που δίνεται σήμερα απέναντι σ' αυτό το μέγιστο πρόβλημα, δηλαδή της εξάρτησης της Ευρώπης και της ασυδοσίας των ΗΠΑ.

3. Όσον αφορά στην κατάρρευση των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης: απέτυχε
το σύστημα ή οι άνθρωποι;

Μ.Θ. Ανοίγετε μεγάλο θέμα που δεν πάψαμε να το εξετάζουμε και να το συζητάμε πολλές δεκαετίες τώρα. Υπάρχουν διάφορες απαντήσεις, όμως το πρόβλημα είναι τόσο πολύπλοκο, που θα ήταν ανεύθυνο εκ μέρους μου να το εξαντλήσω μέσα σε λίγες γραμμές.

4. Εσείς που ζήσατε εποχές δικτατορίας και εποχές λαϊκής ευφορίας, πιστεύετε ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε καταδικασμένοι να επαναλαμβάνουμε τους κύκλους;

Μ.Θ. Πιστεύω ότι η ιστορία κινείται σε ευθεία γραμμή, γιατί κάθε στιγμή όλοι και όλα αλλάζουν. Το μόνο κοινό είναι ο ίδιος ο άνθρωπος που διατηρεί ορισμένα βασικά του χαρακτηριστικά δια μέσου των αιώνων. Φυσικά κι αυτός αλλάζει. Εάν όμως δεχτούμε ότι το λογικό και το υπερλογικό παλεύουν μέσα του, τότε οι κύκλοι που νομίζουμε ότι γίνονται, οφείλονται στο γεγονός ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα υπερλογικά και τα παράλογα στοιχεία να επανέρχονται κατά καιρούς στην επιφάνεια. Κυρίως τα πιο κτηνώδη και καταστροφικά.

5. Η Ελλάδα κι η Ισπανία είχαν στον 20ό αιώνα μια παράλληλη ζωή. Πιστεύετε ότι μπορεί κανείς να περιμένει κάτι από το προλεταριάτο αυτών των χωρών ή μήπως το προλεταριάτο τους είναι ο καλύτερος παράγοντας καταναλωτισμού;

Μ.Θ. Πιστεύω ότι το προλεταριάτο του μέλλοντος θα έχει τη σφραγίδα των ανθρώπων με ευαισθησία, ευθύνη, μόρφωση, πολιτισμό και ηθική ακεραιότητα. Δεν είναι τα οικονομικά συμφέροντα πια -τουλάχιστον στην Ευρώπη- η κινητήρια δύναμη της ιστορίας αλλά οι υπεύθυνοι πολίτες και οι μεγάλοι στόχοι όπως η Ελευθερία, η Ειρήνη, η Ισότητα και η Δικαιοσύνη. Είναι ακόμα η κατάκτηση από τους εργαζόμενους του Ελεύθερου Χρόνου, που θα οδηγήσει στην πολιτιστική άνθιση όλο τον λαό. Ο Πολιτισμός θα πρέπει να γίνει κύριο αίτημα του νέου προλεταριάτου, γιατί κατά τη γνώμη μου αποτελεί το κύριο ιστορικό αίτημα στα επίπεδα των παραγωγικών σχέσεων που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες.

6. Τι πιστεύετε για τη ρήξη των πολιτισμών; Θεωρείτε ότι η Ελλάδα μπορεί να παίξει ρόλο γέφυρας;

Μ.Θ. Ποια ρήξη και ποιοι πολιτισμοί; Πρέπει, νομίζω, να επανεξετάσουμε ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν τον πολιτισμό ενός λαού, μιας χώρας ή μιας ενότητας εθνών, όπως λ.χ. ο δυτικός πολιτισμός. Σήμερα και αν ακόμα υποθέσουμε ότι υπάρχουν μεγάλοι δημιουργοί πνευματικών και καλλιτεχνικών έργων, ποια είναι άραγε η σχέση των έργων τους με τις εργαζόμενες μάζες και τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα; Και ποιο είναι, αλήθεια, το στίγμα του Δυτικού Πολιτισμού; Στην Ευρώπη και στην Αμερική; Και πώς εκδηλώνεται στην καθημερινή μας ζωή; Υπάρχει βέβαια πάντοτε η πολιτιστική μας κληρονομιά, καμάρι του κάθε λαού και κόσμημα της ανθρωπότητας. Όμως γιατί όλα αυτά τα μεγάλα έργα του παρελθόντος να ανήκουν αποκλειστικά στη Δύση και όχι σε όλους τους λαούς; Άρα όταν λέμε πολιτισμός, θα πρέπει να εννοούμε κυρίως το σήμερα, όπως επίσης εκτός της Τέχνης και της Επιστήμης θα πρέπει να εξετάζουμε την πολιτιστική ωριμότητα στην καθημερινή συμπεριφορά του κάθε λαού. Λαός πολιτισμένος σημαίνει πολλά πράγματα κι εγώ όταν βλέπω έναν λαό να παρακολουθεί από την πολυθρόνα του τη σφαγή των αμάχων και να μην επαναστατεί, τον θεωρώ απολίτιστο.

7. Όταν ξαναβλέπετε τις καντάτες, τα τραγούδια, τη μουσική που έχετε γράψει για ταινίες, τις συμφωνίες, πιστεύετε ότι έχετε ακόμα κάτι να πείτε μέσα από τη μουσική;

Μ.Θ. Νομίζω ότι έχω φτάσει πια στα όριά μου. Το μόνο που εξακολουθώ να κάνω στον τομέα της μουσικής είναι να επεξεργάζομαι υπάρχουσες συνθέσεις μου για τρέχουσες ανάγκες. Όπως λ.χ. να κάνω νέες ενορχηστρώσεις. Στον καθαρά δημιουργικό τομέα μετά τον τελευταίο κύκλο 12 τραγουδιών, την «Ερημιά» που πρόσφατα κυκλοφόρησε, άρχισα να ξαναγράφω τραγούδια. Εκείνο όμως που με απασχολεί περισσότερο είναι η εκτύπωση και έκδοση των ΑΠΑΝΤΩΝ της μουσικής μου. Πάνω σ' αυτό περνώ καθημερινά ώρες ατελείωτες διορθώνοντας δοκίμια και ελέγχοντας τα πάντα, ώστε το αποτέλεσμα να είναι άψογο.

8. Υπήρξαν μεγάλες φωνές που ερμήνευσαν τα τραγούδια σας. Έχετε να πείτε κάτι ιδιαίτερο για κάποια συγκεκριμένη;

Μ.Θ. Είχα την τύχη να συνεργαστώ με μεγάλες φωνές ελληνικές και ξένες. Ανάμεσα σ' αυτές βάζω και την αγαπημένη φίλη και συνεργάτιδα Maria del Mar Bonet.

9. Ποια είναι η γνώμη σας για τη σημερινή έξαρση της ελληνικής και τουρκικής μουσικής στα πλαίσια της Μεσογείου, αλλά και της μεσογειακής μουσικής στον κόσμο;

Μ.Θ. Πρώτη φορά ακούω ότι υπάρχει αυτή η έξαρση και χαίρομαι γι' αυτό. Πάντως είναι καλό να θυμόμαστε κάπου-κάπου ότι η Μεσόγειος υπήρξε ανέκαθεν λίκνο πολιτισμού.

10. Πώς θα προτιμούσατε να σας θυμούνται, σαν λαϊκό ή σαν καλλιεργημένο συνθέτη;

Μ.Θ. Να μου επιτρέψετε να διαφωνήσω ως προς τον χαρακτηρισμό «καλλιεργημένος», γιατί εδώ εμείς θεωρούμε τους λαϊκούς μας συνθέτες ως κατ' εξοχήν «καλλιεργημένους» επάνω στο έδαφος της μουσικής μας παράδοσης. Σας λέω μόνο ότι το μελωδικό μοντέλο πάνω στο οποίο στηρίχτηκε το χθεσινό και το σημερινό ελληνικό τραγούδι είναι ο βυζαντινός ύμνος του 9ου αιώνα, το «Τη Υπερμάχω». Οι Έλληνες διατηρούν έως σήμερα την μουσική τους προτίμηση στο ΤΡΑΓΟΥΔΙ, μια λέξη για την οποία δεν υπάρχει αντίστοιχη στην Ευρώπη για να την εκφράσει. Είναι μια λέξη πανάρχαιη και σημαίνει Ωδή στον Τράγο. Τράγος ήταν ένα από τα ονόματα του Διονύσου. Αυτές οι Ωδές - Τραγούδια οδήγησαν στη δημιουργία της αρχαίας ελληνικής Τραγωδίας (TRAGODIA). Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ως Μουσική τη σύζευξη Λόγου - Μέλους και Κίνησης. Αυτή η παράδοση συνεχίστηκε στο Βυζάντιο κι από κει στο Δημοτικό μας τραγούδι και στη συνέχεια στο σημερινό ελληνικό TRAGOUDI.

Έτσι για τους Έλληνες σε αντίθεση με την Ευρώπη, όπου Μουσική θεωρείται κυρίως η οργανική-συμφωνική μουσική, για μας Μουσική εξακολουθεί να είναι η σύζευξη Ποίησης και Μελωδίας, δηλαδή το TRAGOUDI. Και γι' αυτό ο ρόλος του μέσα στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων μπορούμε να πούμε ότι είναι καταλυτικός, μιας και οι ρίζες του πάνε βαθειά μέσα στους αιώνες.

Έτσι και η δική μου μουσική δεν είναι τίποτε άλλο παρά το πάντρεμα ανάμεσα στη μεγάλη ελληνική και ξένη Ποίηση και τη Μουσική. Η ιδιαιτερότητα της συμβολής μου υπήρξε ότι προσπάθησα με βάση το TRAGOUDI να προχωρήσω στην αναζήτηση διαφόρων νέων μορφών, όπως είναι ο Κύκλος Τραγουδιών και το Λαϊκό Ορατόριο παίρνοντας δάνεια από την Ευρωπαϊκή μουσική, όπως την συμφωνική ορχήστρα και την τετράφωνη χορωδία. Προσπαθώντας όμως πάντοτε να μην απομακρύνομαι από την κληρονομική μουσική ευαισθησία του λαού μου. Έτσι τα 7 τραγούδια μου πάνω σε ποίηση του

F. G. Lorca αποτελούν έναν ενιαίο μουσικό Κύκλο Τραγουδιών. Ενώ η μελοποίηση του "Canto General" του Pablo Neruda (που τραγουδιέται στην γλώσσα του ποιητή, δηλαδή στα Ισπανικά), βασίζεται στην φόρμα του Λαϊκού Ορατόριου.

Αυτός είμαι και έτσι θέλω να με θυμούνται.

11. Δίνετε την εντύπωση ότι η μουσική που συνθέτετε υπάρχει στον αέρα και ότι εσείς δεν έχετε παρά να την αρπάξετε με το χέρι σας και να τη μετατρέψετε σε παρτιτούρα. Αυτό είναι το μυστικό; Αν έπρεπε να εκφράσετε ή να περιγράψετε την Ελλάδα με ένα μόνο ακόρντο ποιο θα επιλέγατε;

Μ.Θ. Έχετε δίκιο. Προ ολίγων εβδομάδων το Πανεπιστήμιο Κρήτης οργάνωσε ένα διεθνές συνέδριο με βάση την θεωρία μου για την «Συμπαντική Αρμονία». Στην ουσία δεν είπα κάτι καινούριο, δεδομένου ότι οι Πυθαγόρειοι πριν από 26 αιώνες ανακάλυψαν ότι βασικά στοιχεία του Σύμπαντος είναι η Αρμονία και η Μουσική. Η δική μου «ανακάλυψη» έγινε στα 1942, όταν ήμουν ακόμα έφηβος και προσπαθούσα να μάθω τα μυστικά της μουσικής. Από τότε λοιπόν είχα την πεποίθηση ότι αυτό που λέμε «ταλέντο» και «μουσική δημιουργία» δεν είναι τίποτε άλλο από την συνένωση της προσωπικής μου ευαισθησίας με την ενέργεια που εκπέμπεται από το Κέντρο της Συμπαντικής Αρμονίας, μια ενέργεια που είναι διάχυτη, βρίσκεται στην Αρχή και στην Πεμπτουσία της ζωής και που μια από τις ιδιότητές της είναι να μπολιάζει με την μορφή της Αρμονίας και της Μουσικής όσους είναι ψυχικά και πνευματικά έτοιμοι να δεχτούν τον σπόρο. Δεδομένου όμως ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν μέσα τους το είδωλο της Συμπαντικής Αρμονίας, αυτή η κοινή αίσθηση αρμονίας που υπάρχει όχι μόνο σε κάθε άνθρωπο αλλά παντού στη φύση, κάνει τους ανθρώπους να νομίζουν ότι ένα γνήσιο μουσικό έργο υπάρχει ήδη μέσα τους, έστω σαν μια σκιά που ξαφνικά τη φωτίζει το φως της δημιουργίας.

Η ίδια σχέση μ' αυτήν που περιέγραψα υπάρχει φυσικά σε όλα τα είδη της τέχνης και γενικότερα της ανθρώπινης σκέψης, πνευματικής, καλλιτεχνικης και επιστημονικής.