Το Χρέος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Τόμος Β', σελ 451 έως 456.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ - ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο Μίκης Θεοδωράκης απελευθερώθηκε τον Απρίλιο του 1970. Όσο καιρό βρισκόταν στο στρατόπεδο Ωρωπού παρέμεινε ανεξάρτητος απέναντι στις διασπασμένες σε τρία κόμματα δυνάμεις του ΚΚΕ-ΕΔΑ. Εκλεγμένος από όλους ως εκπρόσωπος-σύνδεσμος με την φρουρά, πάλευε για την βελτίωση των συνθηκών κράτησης και για την ενότητα των τριών παρατάξεων (ΚΚΕ, ΚΚΕ εσωτερικού και Χάους) προτείνοντας κοινές δράσεις τόσο στρατοπεδικού όσο και αντιστασιακού χαρακτήρα. Όταν πρότεινε να γίνει σε όλα τα στρατόπεδα και τις φυλακές γενική απεργία πείνας εν όψει του Πάσχα του 1970, παρά το ότι ο Γρηγόρης Φαράκος ασπάσθηκε την πρόταση αρχικά, εν τούτοις η οργάνωση του ΚΚΕ του στρατοπέδου διέταξε την απομόνωση του Θεοδωράκη, γεγονός που εκτός των άλλων δημιούργησε άμεσο κίνδυνο για την υγεία του, αφού η αναζωπύρωση της φυματίωσης με τις συνεχείς αιμοπτύσεις καθιστούσε αναγκαία την βοήθεια των συντρόφων του.

Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την απόρριψη της πρότασής του για μια ενέργεια αντίστασης με τη συμμετοχή χιλιάδων κρατουμένων που θα έφερνε στο προσκήνιο της διεθνούς κοινής γνώμης το ελληνικό πρόβλημα, τον ανάγκασαν να κάνει την γνωστή δήλωση καυτηριάζοντας δημόσια την διασπαστική και αντι-αγωνιστική πολιτική του ΚΚΕ.

Έτσι όταν βρέθηκε ελεύθερος στο Παρίσι, επέλεξε την συνεργασία με το ΚΚΕ εσωτερικού, με το οποίο συμφώνησε κατ’ αρχάς για τους στόχους της αντίστασης και τον ρόλο του ΠΑΜ. Έγινε μέλος του Πολιτικού Γραφείου και με την ιδιότητα αυτή συνέταξε το κείμενο που δημοσιεύουμε παρακάτω.

 1970

Το κόμμα και η ιδεολογία

Κόμμα και κίνημα

Ιούλιος 1970

Σύμφωνα με την τελευταία απόφαση του Γραφείου της ΚΕ, ένας ευρύτατος διάλογος πρόκειται ν' αρχίσει σ' όλη την έκταση του κόμματός μας γύρω από τα κορυφαία ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά μας προβλήματα. Εμπνευστής και συντονιστής αυτής της δημιουργικής ιδεολογικής ζύμωσης θα είναι η ΚΕ, το Γραφείο, η Ιδεολογική Επιτροπή, η Κομμουνιστική Επιθεώρηση (ΚΟΜΕΠ). Τα κατασταλάγματα απ' αυτή τη μεγάλη συζήτηση θ' αποτελέσουν τις αληθινές βάσεις πάνω στις οποίες θα στηριχθεί το Έκτακτο Συνέδριο του κόμματος. Ως μια μικρή συμβολή στον προβληματισμό μας, ας μου επιτραπεί να εκθέσω μερικές μου σκέψεις – θέσεις σχετικά με τις σχέσεις που πιστεύω ότι θα πρέπει να υπάρχουν ανάμεσα στο κόμμα και το κίνημα.

Σπονδυλική στήλη του ΠΑΜ (κίνημα) είναι οι κομμουνιστές (κόμμα).

Κεντρικό καθήκον των Ελλήνων κομμουνιστών είναι:

1

1) Σήμερα η αντίσταση.

2) Αύριο η δημοκρατία.

3) Μεθαύριο ο σοσιαλισμός.

2

Και στους τρεις σταθμούς δεν θα πάνε μόνοι, αλλά μαζί με το ευρύτερο λαϊκό κίνημα που δημιουργούν γύρω τους. Μαζί με τις ιστορικές κάθε φορά συμμαχίες.

3

Σήμερα όλοι οι Έλληνες κομμουνιστές δουλεύουν μέσα στο ΠΑΜ. Το ΠΑΜ είναι η πλατιά αντιστασιακή οργάνωση που δημιουργείται γύρω από έναν κεντρικό άξονα: την ένωση των Ελλήνων κομμουνιστών.

Το αντιστασιακό πρόγραμμα του ΠΑΜ ταυτίζεται με το αντιστασιακό πρόγραμμα του ΚΚ, και αντίστροφα. Οι προοπτικές  του ΠΑΜ για τη μεταδικτατορική  ταυτίζονται με τις προοπτικές του κόμματος.

Επομένως, το πρόγραμμα του κόμματος για τη μεταδικτατορική Ελλάδα δεν μπορεί να είναι άλλο από το πρόγραμμα του πλατιού αντιστασιακού κινήματος. Τότε το Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) θα γίνει το Πατριωτικό Αναγεννητικό Μέτωπο (ΠΑΜ) του ελληνικού λαού και, με τις υπόλοιπες ιστορικές συμμαχίες που σμιλεύονται μέσα στο καμίνι της Αντίστασης, θα διεκδικήσει την εξουσία, για να επιβάλει στη χώρα μας τη λαϊκή εξουσία και την εθνική ανεξαρτησία.

4

Μέσα στις βασικές προοδευτικές ιστορικές συμμαχίες οι κομμουνιστές συγκροτούν τον κάθετο αγώνα, που σταθερά σκοπεύει να προετοιμάζει τη σοσιαλιστική επανάσταση. Πρέπει όμως κάθε στιγμή να βρίσκονται σε μια πλήρως καθορισμένη αντιστοιχία με τον οριζόντιο άξονα, δηλαδή το λαϊκό προοδευτικό κίνημα που δημιουργούν βασικά οι ίδιοι κάθε φορά γύρω τους. Η μορφή, ο τρόπος, το περιεχόμενο και η λειτουργία αυτής της σύνδεσης – σχέσης ανάμεσα στους δύο άξονες, η κίνησή τους, η ισορροπία τους, οι αλληλεπιδράσεις και γενικά η εξισορρόπηση όλων των σχέσεων σε μία πορεία – διαδικασία που συνεχώς εξελίσσεται, αλλάζει, ταλαντεύεται και προχωρεί, όλα αυτά αποτελούν το λεπτότερο και κρισιμότερο πρόβλημα για τη λειτουργία και την πορεία της ελληνικής Αριστεράς.

Η ιστορική εμπειρία μας δείχνει ότι το βασικό αυτό πρόβλημα δεν έχει ακόμα επισημανθεί. Επομένως, οι σχέσεις κόμματος και κινήματος, ΚΚΕ και ΕΑΜ, ΚΚΕ και ΕΔΑ, αντιμετωπίστηκαν μέχρι σήμερα πρόχειρα, επιπόλαια και εμπειρικά. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι το κόμμα και το κίνημα αποτελούν μια ενιαία οργάνωση, καθώς και δύο διαφορετικές οργανώσεις συγχρόνως. Είναι ένα πράγμα και συγχρόνως δύο. Είναι δύο πράγματα και συγχρόνως ένα. Πρόκειται για μια λεπτότατη διαλεκτική σχέση και επικίνδυνη ισορροπία, που η ορθή ή όχι αντιμετώπισή της καθορίζει το μέλλον όλου του προοδευτικού κινήματος, δηλαδή το μέλλον του λαού μας. Πρέπει λοιπόν να μελετήσουμε μαζί με την ΚΕ του ΚΚΕ το πρόβλημα αυτό, για να βρούμε την αναγκαία λύση.

5

Προχωρώ σε ακόμα μερικές σκέψεις με αφορμή το παραπάνω πρόβλημα:

1. Οι κομμουνιστές, διατηρώντας την ιδεολογική και προγραμματική τους αυτοτέλεια και σκοπεύοντας σταθερά προς το σοσιαλισμό, επεξεργάζονται για το κίνημα, ΠΑΜ, μαζί με το κίνημα το πρόγραμμα του κινήματος. Κατά συνέπεια, ο κομμουνιστής επεξεργάζεται κάθε φορά, σε κάθε στιγμή, ταυτόχρονα δύο προγράμματα: το πρόγραμμα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και το άμεσο πρόγραμμα που επιβάλλουν οι συνθήκες, λόγου χάριν σήμερα η Αντίσταση, αύριο η δημοκρατική ανέλιξη.

Η αδιάκοπη επεξεργασία του προγράμματος του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού του εξασφαλίζει τη συνεχή δημιουργική επαφή: α) με την επαναστατική θεωρία και πρακτική, β) με τα ιδεολογικά και πολιτικά κινήματα και την αδιάκοπη κίνηση των ιδεών, γ) με την εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης, δ) με την τεχνολογική επανάσταση του καιρού μας, ε) με το διεθνές επαναστατικό κίνημα, στ) με τις εφαρμογές του σοσιαλισμού, και ζ) φυσικά, πάνω απ' όλα, με την πραγματικότητα της χώρας του.

2. Η συμμετοχή του κομμουνιστή στην επεξεργασία του εκάστοτε προγράμματος εξουσίας σε μετωπική βάση μέσα στις συνθήκες της καπιταλιστικής οικονομίας του εξασφαλίζει το δεσμό του με το λαό και τα προβλήματά του. Εξάλλου, τα ενδιάμεσα προγράμματα εξουσίας αποτελούν οργανικούς σταθμούς και τμήματα του τελικού προγράμματος. Εμπνέονται από τις ίδιες αρχές και η συγκρότησή τους στηρίζεται στην ίδια αναλυτική και συνθετική μεθοδολογία, δηλαδή στη μαρξιστική – λενινιστική κοσμοθεωρία και πράξη.

3. Ο κομμουνιστής δημιουργεί γύρω του το ευρύτερο μέτωπο. Μέσα στον κύκλο του αποτελεί τον πυρήνα. Ο ίδιος είναι το μόριο του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Ο ίδιος μαζί με τον κύκλο που δημιουργεί γύρω του αποτελεί το μόριο του ελληνικού προοδευτικού κινήματος. Όταν ακουμπάει στο κόμμα, τότε σκέπτεται και δρα ως κομμουνιστής. Όταν ακουμπάει στο προοδευτικό κίνημα, τότε σκέπτεται και δρα ως μέλος ου προοδευτικού κινήματος.

Οι δύο ιδιότητες δεν βρίσκονται σε διάσταση. Αντίθετα, η μία συμπληρώνει την άλλη. Δηλαδή ο κομμουνιστής έχει μία και ταυτόχρονα δύο ιδιότητες. Δεν αποτελεί φράξια μέσα στο ευρύτερο κίνημα. Το ευρύτερο κίνημα δεν είναι κάτι οργανικά ξεχωριστό από το κομμουνιστικό κίνημα. Είναι, φυσικά, κάτι άλλο και συγχρόνως είναι το ίδιο. Επομένως, ο κομμουνιστής είναι ακέραιο μέρος μέσα στον κύκλο – μόριο του προοδευτικού κινήματος. Έχει την ίδια ακριβώς θέση – βάρος με όλους τους άλλους. Σκέφτεται ως προοδευτικό κίνημα. Παλεύει για το πρόγραμμά του, αφού το πρόγραμμα αυτό ταυτίζεται με ο εκάστοτε ενδιάμεσο πρόγραμμα του κόμματος.

4. Η ίδια οργανωτική ουσία που συναντούμε στον βασικό πυρήνα – μόριο (κόμμα-μέτωπο) χαρακτηρίζει και όλα τα άλλα επίπεδα της οργάνωσης, από την οργάνωση βάσης ως το ανώτατο εθνικό καθοδηγητικό όργανο. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται ο μέγιστος πολιτικός και οργανωτικός βαθμός ενότητας καθώς και η απαραίτητη ιδεολογική καθαρότητα.

5. Ο κρίκος βρίσκεται στη θετική και δημιουργική επίλυση της σχέσης – ισορροπίας ανάμεσα στον κατακόρυφο και τον οριζόντιο άξονα. Ο πρώτος – το κόμμα – θα πρέπει να προσδιορίζει σταθερά (σαν πυξίδα) την κατεύθυνση – πορεία. Ο δεύτερος – το μέτωπο – θα εξασφαλίζει τις εκάστοτε ιστορικές συμμαχίες, στον ανώτερο δυνατό, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά βαθμό.

6. Η κομματική ηγεσία πρέπει να συμμετέχει ολόκληρη στην ηγεσία του κινήματος (σήμερα αντίσταση, αύριο πολιτικός οργανισμός). Πρέπει να συμμετέχει και να ταυτίζεται με την ηγεσία του κινήματος, για λόγους πολιτικούς και οργανωτικούς. Και γιατί, όπως είπαμε, σε κάθε στάδιο η πολιτική του κόμματος πρέπει να ταυτίζεται με την πολιτική του κινήματος.

Αντίθετα, ένα τμήμα της ηγεσίας του κινήματος μπορεί (και πρέπει) να μη συμμετέχει στην ηγεσία του κόμματος. Κατά την ίδια έννοια, όλοι οι κομμουνιστές πρέπει να είναι μέλη του κινήματος, ενώ ένα μέρος των μελών του κινήματος μπορεί να μην είναι μέλη του κόμματος.

Παραθέτω δύο αποσπάσματα από ομιλίες φυλακισμένων συντρόφων μας σχετικά με το θέμα αυτό (Πρακτικά από την ανάλυση των αποφάσεων της Έκτακτης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ):

ΠΡΩΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

[...] Εδώ όμως προβάλει ένα σπουδαίο ζήτημα: η ΕΔΑ δεχόταν την επίδραση του ΚΚΕ και, με την επικράτηση τότε σ' αυτό των αδιάλλακτων στοιχείων, παρουσίαζε σκαμπανεβάσματα στην πολιτική της και δερνόταν από μία κρυφή και βουβή κρίση που τώρα την μαθαίνουμε. Ποιός μας εγγυάται ότι δεν θα συμβεί το ίδιο και στο μέλλον; Ότι δηλαδή η νέα ΕΔΑ δεν θα εξαρτάται από το ανανεωμένο ΚΚΕ; Και ως πότε θα συνεχιστεί αυτός ο “δυϊσμός”; Δύο κόμματα, ΚΚΕ και ΕΔΑ, με μειωμένη ανεξαρτησία το δεύτερο; Γι' αυτό λοιπόν πρέπει όλοι οι αγωνιστές να προβληματιστούν και να προτείνουν λύσεις πάνω σ' αυτό το ζήτημα. Ποιές θα είναι οι σχέσεις μεταξύ των δύο κομμάτων, ΕΔΑ και ΚΚΕ; Μέλη του ΚΚΕ θα είναι συγχρόνως και μέλη της ΕΔΑ; Και, αν θα είναι, θα αποτελούν χωριστό οργανωμένο τμήμα σ' αυτήν και θα διοχετεύουν τη γραμμή του ενός κόμματος στο άλλο; Ή μήπως θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σοβαρά το ζήτημα του μετασχηματισμού του ΚΚΕ σε ΕΔΑ, ή της συγχώνευσης των δύο κομμάτων σε ένα, ή της διάλυσης του ενός και διατήρησης του άλλου ή της διάλυσης και των δύο και της δημιουργίας άλλου με καινούργια ονομασία; Μου είναι δύσκολο να δώσω απάντηση σ' αυτό το πολύπλοκο θέμα, όμως νομίζω πως η σημερινή κατάσταση του “δυϊσμού” εγκυμονεί κινδύνους και πρέπει να δοθεί κάποια θαρραλέα λύση [...]

ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

[...] Στη συγκρότηση  του κόμματός μας – ανασυγκρότηση ριζική – θα πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο βασικοί παράγοντες:

1. Η ιδιομορφία του ελληνικού κινήματος, που συνίσταται στο ότι ένα κόμμα στενά μαρξιστικό – λενινιστικό, με παλιά πλαίσια στις καταστατικές αρχές, δεν είναι δυνατόν ν' αγκαλιάσει ολόκληρο το λαϊκό κίνημα που ζητάει την αλλαγή. Σήμερα χιλιάδες μέλη του κόμματος, ύστερα από την ήττα και τις δοκιμασίες που πέρασε το κίνημά μας, δεν μπορούν να γίνουν μέλη του κόμματός μας βάσει του σημερινού καταστατικού. Ακόμα, το αγκάλιασμα αυτού του κόσμου που τοποθετείται στο κίνημα δεν μπορεί να γίνει σε άλλη μαζική οργάνωση όπου το ΚΚ θα δρα σαν φράξια. Η πείρα του κινήματος, τα λάθη της ηγεσίας του ΚΚ δίδαξαν πολλούς παράγοντες και χιλιάδες στελέχη απ' αυτά που δεν μπορούν να γίνουν μέλη του ΚΚ να μην είναι διατεθειμένα να παίζουν το ρόλο του κομπάρσου. Θέλουν να έχουν γνώμη στη χάραξη της γραμμής και στις αποφάσεις, πράγμα που πνίγεται όταν δρα οργανωμένη φραξιονιστική ομάδα, και μάλιστα όταν χρησιμοποιεί μεθόδους τις οποίες ζήσαμε. Επομένως, μια πολιτική οργάνωση που θα δρα σαν φράξια του ΚΚ δεν μπορεί να συσπειρώσει όλον αυτόν τον κόσμο που ψυχικά, ιδεολογικά και πολιτικά ανήκει στις δυνάμεις του σοσιαλισμού.

2. Θα υποδείκνυε κανείς ως μορφή της οργάνωσης της ΕΔΑ ως ενιαίο κόμμα και χωρίς στηρίγματα. Εδώ πάλι υπάρχει μια άλλη αδύνατη πλευρά. Η αλλαγή στην Ελλάδα απαιτεί να υπάρχει επαναστατικός πολιτικός οργανισμός, εκπρόσωπος των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που θέλουν την αλλαγή, το σοσιαλισμό, με πρωτοπορία την εργατική τάξη, με το μαρξιστικό – λενινιστικό επιτελείο του και τη μαρξιστική – λενινιστική θεωρία, που θα εφαρμόζεται δημιουργικά στην ελληνική πραγματικότητα και θα δώσει το σοσιαλισμό με ελληνικό περιεχόμενο.

Εδώ βρίσκεται το δύσκολο πρόβλημα. Η λύση θα πρέπει να επιδιωχθεί, να βρεθεί στον ορθό συνδυασμό των δύο αυτών παραγόντων. Επισήμανα τις δύο αυτές πλευρές χωρίς να μπορώ να υποδείξω λύση. Πιστεύω όμως πως, αν τα στελέχη που παλεύουν πάρουν σοβαρά υπόψη και τους δύο αυτούς παράγοντες, η ίδια η ζωή έξω, μέσα στην πάλη, θα ξεπετάξει και τη λύση, αρκεί να μη διστάσουμε για τέτοιες αποφασιστικές λύσεις. Και ακόμη περισσότερο θα πρέπει να είμαστε απαλλαγμένοι από σχήματα φτιαγμένα στο μυαλό μας, που ήταν χρήσιμα και επέδωσαν σε άλλες εποχές, μα τώρα είναι πια ξεπερασμένα. Τη λύση θα την υποδείξουν οι ανάγκες που δημιουργούνται στην ανάπτυξη του αντιδικτατορικού αγώνα. Και οι καινούργιες συνθήκες που θα διαμορφωθούν μετά την ανατροπή της δικτατορίας [...]