Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ, Εκδόσεις Προσκήνιο, σελ 306 έως 318

Ο επαναπροσανατολισμός της ΕΔΑ προς το ΚΚ Εσ. με τάσεις ενσωμάτωσης, το 1976, οδήγησε σε νέα αποχώρηση τον Θεοδωράκη. Υπέρμαχος του κινήματος “Πολιτισμού και Ειρήνης” προπαγανδίζει πλέον υπέρ της ενότητας των Εαμογενών δυνάμεων. Στις εκλογές του 1977, παρά τη μείωση της εκλογικής της ισχύος, η Νέα Δημοκρατία κατόρθωσε να σχηματίσει κυβέρνηση. Εντυπωσιακή υπήρξε η άνοδος του ΠΑΣΟΚ που ανεδήχθει αξιωματική αντιπολίτευση ενώ το ΚΚΕ προσέγγισε το 10% των ψήφων. Αντίθετα οι διάσπαρτες δυνάμεις της Αριστεράς μέσα από τη “Συμμαχία” καταποντίστηκαν. Η συνένωση των δυνάμεων του Αριστερού-Λαϊκού κινήματος πρόβαλε, επομένως, περισσότερο επιτακτική. Ο Θεοδωράκης επανερχόταν στο όραμα της ενότητας: - Τι μπορεί να αντιπαραταχθεί στη βίαιη και δυναμική ύπαρξη της Δεξιάς; Κατά τη γνώμη μου μονάχα μια δύναμη μπορεί να υπάρξει: ο ενωμένος λαός συσπειρωμένος γύρω από μια φωτισμένη ηγεμονία της Αριστεράς που να του εμπνέει εμπιστοσύνη και να τον γεμίζει με θάρρος και δύναμη. Πρέπει λοιπόν να κατακτηθεί αυτή η εμπιστοσύνη. Κι αυτό όπως είπα υπήρξε και είναι ο μέγιστος και τελικός στόχος όχι μόνο της πολιτικής μου, αλλά όλης της ζωής μου.

Πιστεύω ότι οι ηγεσίες της Αριστεράς απογοήτευσαν το λαό. Επομένως βοηθούν άθελά τους τη Δεξιά. Σήμερα η πολιτική τους, παρ' ότι περιέχει όλη τη γνωστή συνθηματολογία υπέρ των συμφερόντων του λαού (“υπέρ της εργατικής τάξης”, “της αγροτιάς”)δεν αρκεί εντούτοις να συγκινήσει όχι μόνο το λαό, αλλά ακόμα και τους εργάτες. Γιατί πρώτον όταν ο λαός εμπιστεύτηκε τις ηγεσίες της Αριστεράς τελικά ξεγελάστηκε. Πήγε πίσω αντί για μπρος. Και δεύτερον γιατί ο λαός βλέπει ότι το πρόβλημά του δεν λύνεται με ένα αγώνα χαρακωμάτων και παρενοχλητικών πυροβολισμών σαν αυτόν που προτείνουν οι αριστερές δυνάμεις, αλλά με κάτι πολύ πιο καθολικό, γιγαντιαίο, καταλυτικό. Για ένα τέτοιο αγώνα ο λαός είναι πρόθυμος να αγωνιστεί να θυσιαστεί. Γιατί βλέπει ότι έχει πιθανότητες νίκης.

Πρέπει η Αριστερά να αναδειχτεί σε θέση μιας εθνικής ηγετικής δύναμης, πείθοντας ότι μόνο αυτή μπορεί να λύσει για όλο το έθνος, για όλο το λαό, τα βασικά εθνικά προβλήματα. Πρέπει η Αριστερά να δείξει στο λαό και στους αξιωματικούς ότι μόνο αυτή μπορεί να δώσει καθαρή και εθνική λύση στο Κυπριακό. Αυτή θα λύσει τις σχέσεις μας με την Τουρκία και τον τούρκικο λαό. Αυτή θα εξαφανίσει κάθε κίνδυνο για εκτροπή από το δημοκρατικό μας πολίτευμα. Αυτή θα δώσει στη δημοκρατία ακόμα περισσότερο εύρος, λάμψη, δύναμη. Αυτή θα καταργήσει την κοινωνική αδικία. Θα βοηθήσει όλους τους εργαζόμενους να καταλάβουν το μερτικό που τους ανήκει στην ευτυχία που εξασφαλίζει μόνο μία δίκαιη και νοικοκυρεμένη εθνική διακυβέρνηση. Και μόνο αυτή η Αριστερά θα προετοιμάσει σταθερά το λαό να παίρνει όλο και πιο δραστήριο και πιο υπεύθυνο ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής ζωής.

Η Αριστερά θα πρέπει να πείσει το λαό ότι είναι ώριμη και έτοιμη να κυβερνήσει. Που σημαίνει να αντιμετωπίσει με επιτυχία και πρωτοβουλία τα σύνθετα προβλήματα που θέτει στις σύγχρονες κοινωνίες η τεχνολογική επανάσταση της εποχής μας. Γιατί όλες αυτές οι μυριάδες αριστερίστικες οργανώσεις που ξαφνικά ξεφύτρωσαν μετά την πτώση της Δικτατορίας ανήκουν στην Ελληνική Αριστερά; Είναι λοιπόν καιρός να ξεκαθαρίσουμε μπροστά στο λαό ποιός είναι και ποιός δεν είναι σήμερα Αριστερός. Γι' αυτό το λόγο  καθένας θα πρέπει να καταθέσει μπροστά στο λαό τους τίτλους του. Δηλαδή τη συγκεκριμένη δράση και έργο που συνέτεινε στην πρόοδο του λαό. Γιατί ας μην παίζουμε με τις λέξεις. Αριστερός είναι εκείνος που προσφέρει συγκεκριμένα στην πρόοδο, στο λαό, στον πολιτισμό, στην κοινωνική δικαιοσύνη, ώστε ο λαός να φωτίζεται, να πλουτίζεται, να μορφώνεται, να οργανώνεται, να αποκτά εμπιστοσύνη στον εαυτό του, να μαθαίνει την αλήθεια, να κάνει βήματα προς τα εμπρός. Αυτός είναι ο προοδευτικός, ο Αριστερός, ο επαναστάτης. Και όλοι αυτοί – στελέχη της ζωής και φαντάροι του λαού – ζυμωμένοι μα στο λαό, στα γεγονότα, στη σκέψη, στη δράση, τους αγώνες, στην επιστήμη, στην τέχνη, στη δουλειά, στην προκοπή, μπροστάρηδες, βοηθούν το λαό ώστε να δημιουργεί κάθε στιγμή το λαϊκό του πολιτισμό, τη λαϊκή συνείδηση, τη λαϊκή πολιτική σκέψη το λαϊκό ήθος, την έξαρση, την ανάταση, να πλάθει το ιδανικό και να βρίσκει την ορθή κατεύθυνση και μέθοδο για την κατάκτησή του.

Η πρόταση και οι προσπάθειές μου για την εγκατάλειψη  του τίτλου του ΚΚΕ, (που δικαιώθηκε στη δημιουργία του Συνασπισμού) και συσπείρωση των υπόλοιπων κομμουνιστών μέσα λ.χ. στις γραμμές μιας καινούργιας ΕΔΑ υπαγορεύτηκε από ιστορική ευθύνη και ρεαλισμό. Με την ελπίδα ότι μ' αυτό τον τρόπο θα μπορούσε να δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα και οι απαραίτητες προϋποθέσεις για ένα πλησίασμα – συνεργασία – ενότητα δράσης, και γιατί όχι ενότητα, ανάμεσα στις διάφορες τάσεις και παρατάξεις. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι αυτή η πορεία για την οποία μπορώ να πω ότι έκανα τόσες θυσίες ώστε να με θεωρούν ακόμα και αφελή – βλέπετε λ.χ. τη συμμετοχή και “εξουδετέρωσή” μου μέσα στην ΕΝΩΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ – δεν πραγματοποιήθηκε.

Επομένως το χάσμα ανάμεσα στους Έλληνες κομμουνιστές μεγάλωσε. Ήρθαν και οι νεολαίοι που αποδείχτηκαν βασιλικότεροι του βασιλέως και πρωτοπόροι στο φανατισμό, με σημαία τη διάσπαση. Σε βαθμό που μπορούμε να πούμε ότι οι ηγεσίες  των δύο ΚΚ έγιναν “αιχμάλωτες” της ΚΝΕ και του ΡΗΓΑ, μιας και αυτοί οι νεολαίοι δεν έχουν τους προσωπικούς αγωνιστικούς δεσμούς των παλιών και γι' αυτό πλειοδοτούν σε φανατισμό. Έτσι η αποστασιοποίηση οδήγησε σε πλήρη πόλωση και τελικά σε διαμόρφωση διαφορετικής πολιτικής στρατηγικής και τακτικής – που συχνά και γύρω στα κρίσιμα θέματα βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση, ανάμεσα στα τρία κόμματα, μέσα στα οποία βρίσκονται σήμερα οι οργανωμένοι κομμουνιστές.

Επομένως μονάχα  ένα “θαύμα” θα μπορούσε να οδηγήσει τους Έλληνες κομμουνιστές που σήμερα είναι χωρισμένοι σε τέσσερα κομμάτια – ΚΚΕ, Εσωτερικό, ΕΔΑ και Ανεξάρτητοι – να καθίσουν γύρω από ένα τραπέζι, για να συζητήσουν, σαν παλιοί συναγωνιστές και σύντροφοι, τα φλέγοντα προβλήματα που απασχολούν το λαό μας και όλους τους λαούς, που γι' αυτόν και  γι' αυτούς υποτίθεται ότι έδωσαν όλη τη ζωή. Από μια τέτοια συζήτηση – με τον όρο να γίνει ουσιαστικά, δηλαδή ο ένας ν' ακούσει τον άλλο – όλο και κάτι θα μπορούσε να βγει. Ακόμα και όταν ο καθένας θα διατηρούσε τελικά τη σημερινή του άποψη – ακόμα και τότε ο προβληματισμός της άλλης παράταξης θα ήταν ένα ωφέλιμο στοιχείο στην τελική διαμόρφωση των αποφάσεων.

Προσωπικά είμαι πάντα πρόθυμος να συζητήσω για όλα τα προβλήματα με όλους τους Έλληνες δημοκράτες και, φυσικά, πολύ περισσότερο, μ' αυτούς, που μοιράστηκα μαζί τους τα 3/4 της ζωής και της δράσης μου. Οι απόψεις που διατυπώνω δημόσια και που, όπως είναι γνωστό, βρίσκονται συχνά σε διαμετρική αντίθεση με τη σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, δεν με εμποδίζουν καθόλου να πιστεύω ότι και μέσα εκεί, όπως και στην ΕΔΑ και στο Εσωτερικό, η συντριπτική πλειοψηφία έχει το ίδιο όπως πάντα ιδανικό, δηλαδή τη λευτεριά και την προκοπή του λαού μας, με μόνη τη διαφορά ότι οι ιστορικές συγκυρίες – τόσο τραγικές και καταραμένες για το ελληνικό κίνημα – μας απομάκρυναν τον ένα ή τον άλλο, δε μας έδωσαν τη δυνατότητα για διαρκή και γόνιμη επικοινωνία, με αποτέλεσμα να έχει σήμερα ο καθένας τη δική του άποψη για το πως θα πραγματοποιηθεί το κοινό ιδανικό -.

Ταυτόχρονα έθεσε στη σωστή του διάσταση και το όραμα της εθνικής συμφιλίωσης: - Η ριζική αντιμετώπιση μπορεί να γίνει μόνο από την Αριστερά – και όταν λέω Αριστερά εννοώ ΜΟΝΟ τους κομμουνιστές – γιατί εμείς πήραμε μέρος στον Εμφύλιο και εμείς θα πρέπει να κόψουμε το γόρδιο δεσμό με το μαχαίρι. Αυτό το “μαχαίρι το ονομάζω: “ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗΣ”. Μέσα στις δοσμένες ιστορικά συνθήκες δεν υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, άλλη πολιτική για να βγούμε από τον φαύλο κύκλο που μας έχει κλείσει η αμερικανοκρατία. Ποιος είναι ο στόχος αυτής της πολιτικής; Είναι φανερό ότι η πολιτική αυτή αποβλέπει στην προοδευτική ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ των φασιστικών στοιχείων που με τις ευλογίες της ξένης και ντόπιας ολιγαρχίας καταφέρνουν – εκμεταλλευόμενοι το κλίμα και τις συνέπειες του Εμφυλίου, δηλαδή προβάλλοντας τον κομμουνιστικό μπαμπούλα -  να συσπειρώνουν γύρω τους τις απαραίτητες δυνάμεις – στελέχη, λαό ώστε να γίνονται ΡΥΘΜΙΣΤΕΣ της εθνικής μας ζωής. Με βάση αυτές τις εκτιμήσεις χαράζω τη στάση μου απέναντι στα γεγονότα. Δεν ανήκω ούτε στο ένα ούτε στο άλλο ΚΚ βασικά γι' αυτό το λόγο, δηλαδή γιατί η πολιτική της ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗΣ μπαίνει στη γωνία. Και όχι μόνο αυτό, αλλά σιγά-σιγά γλιστράμε προς την αντίθετη μεριά. Δηλαδή στην πολιτική της ρεβάνς... Αυτά όλα ίσως είναι κατανοητά για μια γενιά που δεν έζησε τον Εμφύλιο και τις συνέπειες, όμως για μας τους μεγάλους είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΑ. Γιατί πρέπει να έχομε διδαχτεί πια τουλάχιστον από τα δικά μας λάθη.

Πρέπει λοιπόν να πούμε στους νέους ότι σήμερα το πιο επαναστατικό είναι να υπερασπίσουμε, να διατηρήσουμε και να πλατύνουμε τις σημερινές δημοκρατικές κατακτήσεις του λαού, που αν τις εξετάσει κανείς συγκριτικά  με κείνο που είχαμε χτες και προχτές, και κυρίως αν δει κανείς κατάφατσα τα χάλια του μαζικού λαϊκού κινήματος, αποτελούν πραγματικά άλματα προς το καλύτερο. Άλλοτε δώσαμε ποταμού αίματος και κληρονομήσαμε το κράτος της ωμής βίας και νοθείας. Σήμερα, με ελάχιστες, σε σχέση με τις αλλοτινές θυσίες, με διαλυμένο το μαζικό μας κίνημα, έχουμε δικαιώματα και ελευθερίες που δεν τις είχαμε ποτέ! Γιατί; Γιατί ο λαός ωρίμασε. Ο λαός είναι στη βάση του ενωμένος. Η πολιτική της ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗΣ έγινε, γίνεται στη βάση του λαού. Και όχι μόνο στη βάση του λαού αλλά – κι αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία  έχει πραγματοποιηθεί στις κορυφές της κοινωνικής και πολιτικής μας ζωής – Αριστερά, Κέντρο, Δεξιά, που όλες μαζί, δηλαδή οι πολιτικές δυνάμεις που στην ουσία εφαρμόζουν άμεσα είτε έμμεσα την πολιτική του εθνικού συμβιβασμού, της εθνικής συμφιλίωσης, επηρεάζουν αυτή τη στιγμή τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Έτσι το παρακράτος – υπερκράτος διστάζει να χτυπήσει. Όμως υπάρχει... Και γι' αυτό, το ξαναλέω, το πιο επαναστατικό, είναι να το εξουδετερώνουμε κάθε στιγμή με τη σωστή πολιτική μας.

Με βάση αυτές τις εκτιμήσεις θα κριθεί και στο μέλλον η θέση και η συμμετοχή μου στην ενεργό πολιτική ζωή. Φυσικά θα ήμουν πολύ ευτυχής αν η ανάλυση αυτή έβρισκε απήχηση κατ' αρχήν μέσα στο ΚΚΕ, το ΚΚ Εσωτ., στους κομμουνιστές, όπως και μέσα στην ευρύτερη Αριστερά. Αντικειμενικά βλέπω ότι βρισκόμαστε σε θαυμάσια ιστορική στιγμή. Γιατί έχουμε μεγάλες δυνατότητες. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ ΠΟΤΕ. Με μια ορθή πολιτική το προοδευτικό αριστερό κίνημα της χώρας μας μπορεί να γίνει και πάλι ο βασικός ρυθμιστής της εθνικής μας ζωής, ανοίγοντας μπροστά στο λαό μας διάπλατα τις πύλες της ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ, δηλαδή του ελληνικού σοσιαλισμού στο ύψος της εποχής μας-.

Πολλές από τις προοδευτικές σκέψεις του Θεοδωράκη, που δημοσιοποιήθηκαν στη συγκυρία του 1977, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν  ως σπέρματα της σύμπλευσης (μέσα από την κυβέρνηση του 1989), της Δεξιάς με την παραδοσιακή Αριστερά. Στόχος πάντοτε η εθνική συμφιλίωση: - Αφού παραδεχτούμε ότι η δημοκρατική Δεξιά ούτως ή άλλως θα κυβερνήσει, τότε να βοηθήσουμε με την πολιτική μας ώστε η διακυβέρνηση να γίνει προοδευτικότερη και όχι αντιδραστικότερη. Και γι' αυτό το αποτέλεσμα δεν υπάρχει παρά μόνο ένας δρόμος. Δηλαδή η δημιουργία μας νέας δημοκρατικής Αριστερής παράταξης που μέσα στα πλαίσια  της “εθνικής συμφιλίωσης” κι της “συμμαχίας για ελευθερία” - για να δανεισθώ δύο συνθήματα των Ισπανών κομμουνιστών – θα υποστηρίξει μια κυβέρνηση της δημοκρατικής δεξιάς υπό τον όρο φυσικά ότι θα υπάρξει συμφωνία γύρω από τα μεγάλα προβλήματα που απασχολούν αυτή τη στιγμή το Έθνος μας, το λαό. Εξ άλλου, μόνο μια τέτοια παράταξη βγαλμένη από τα σπλάχνα της ελληνικής αριστεράς, είναι ικανή να αρχίσει τη διαδικασία για την αληθινή εκκαθάριση μέσα στις Ένοπλες Δυνάμεις. Αυτή η πολιτική και μόνο αυτή, μπορεί να γίνει η απαρχή για την οριστική εκκαθάριση των ενόπλων δυνάμεων που ο βασικός πυρήνας της αντιλαϊκής και αντιδημοκρατικής στάσης τους τρέφεται ακόμη από τους δηλητηριώδεις χυμούς του εμφυλίου πολέμου. Γι' αυτό θα πρέπει πρώτα απ' όλα εμείς οι αριστεροί, που χτες και προχτές τους πολεμήσαμε μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ, να διακηρύξουμε  και μεις επίσημα ότι ο εμφύλιος έληξε. Το μίσος έληξε και ότι η μόνη προοπτική  για το λαό περνά μέσα από την εθνική συμφιλίωση, τον εθνικό συμβιβασμό, την εθνική συμμαχία γύρω από τις αρχές  της ελευθερίας,  της ανεξαρτησίας και της δημοκρατίας. Όπως επίσης η μοναδική προοπτική για τον όσο γίνεται βαθύτερο εκδημοκρατισμό της ενικής μας ζωής περνά μέσα από την πολιτική των “μικρών βημάτων”.

Αυτή είναι ακριβώς η πολιτική που προτείνω από το 1968 για την Ελληνική Αριστερά. Δηλαδή : Πρώτον: Πολιτική της εθνικής συμφιλίωσης, του εθνικού συμβιβασμού, της ενικής συμμαχίας για Ελευθερία, και Δεύτερον: Συμμετοχή της Αριστεράς με μικρά βήματα στις  κυβερνητικές ευθύνες. Είσοδος της αριστεράς σε κυβερνητικά πλαίσια, στη βάση ενός προγράμματος κυβέρνησης όλων των δημοκρατικών δυνάμεων  της χώρας: της δημοκρατικής δεξιάς, του δημοκρατικού κέντρου και της δημοκρατικής αριστεράς. Είσοδος της αριστεράς σιγά-σιγά μέσα στο κράτος.

Αυτή η νέα παράταξη της αριστεράς επιλέγει το δόμος της με κάθε θυσία εξασφάλισης της δημοκρατικής πορείας του τόπου γιατί την θεωρεί προϋπόθεση για να μπορέσει να επεξεργασθεί ελεύθερα και δημιουργικά μέσα στο λαό, μαζί με το λαό το πρόγραμμα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της χώρας μέσα στα πλαίσια του αναγεννώμενου  “Ευρωσοσιαλισμού”. Θα επιδιώξει δημιουργική σύνδεση και κοινή αγωνιστική πορεία με όλες τις δυνάμεις – κυρίως της Ευρώπης – που παλεύουν σήμερα για να οικοδομηθεί η αυριανή Ευρώπη του δημοκρατικού σοσιαλισμού.

Οραματίζομαι μια “5η Διεθνή” καθοδηγημένη, βασικά από τους πνευματικούς και πολιτικούς εκπροσώπους όλων των πραγματικά ζωντανών και πρωτοπόρων δυνάμεων που δημιουργούν αυτή τη στιγμή τις βάσεις του νέου πανανθρώπινου πολιτισμού στο ύψος της εποχής μας. Εμείς οι Έλληνες, πνευματικοί άνθρωποι, φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, αγωνιστές, μπορούμε να συμβάλουμε αποφασιστικά στη δημιουργία των θεωρητικών πλαισίων του Ευρωσοσιαλισμού. Και κατά πάσα πιθανότητα μέσα στο καλοκαίρι ίσως πραγματοποιήσουμε στη χώρα μας μια πρώτη συνάντηση κορυφαίων εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Αριστεράς που θα προσπαθήσει να διαγράψει τα γενικά πλαίσια και το περιεχόμενο μιας νέας αγωνιστικής ομοψυχίας γύρω από ένα καινούργιο όραμα που θα έχει σαν τελικό στόχο, την οικοδόμηση του Σοσιαλισμού στην Ευρώπη-. Τα σημαντικά αυτά ιδεολογικά ζητήματα συζητήθηκαν αργότερα στη Συνάντηση της Κρήτης με κεντρικό θέμα “Πολιτισμός και Σοσιαλισμός”.

Επακολούθησε η καθοριστική διαχρονική πρόταση για κυβέρνηση εθνικής συνεργασίας: - Την επομένη της χούντας, και ως σήμερα, είναι φανερό ότι κάτι άλλαξε στη δομή της εξουσίας. Αυτό το κάτι το πολύ σημαντικό ήταν η σοβαρή απομόνωση του ΙΔΕΑ και των Αμερικανών, η επιβλητική παρουσία στο προσκήνιο της εθνικής μας ζωής της Δημοκρατικής Δεξιάς, οι προοδευτικότερες τάσεις στο χώρο του Κέντρου και της Κεντροαριστεράς, η δημιουργία, τέλος ενός πανεθνικού παλλαϊκού και πανδημοκρατικού μετώπου στη βάση του Λαού.

Η Αριστερά θα έπρεπε με κάθε θυσία να διατηρήσει, να βοηθήσει και να αναπτύξει αυτή την παλλαϊκή ενότητα, που μπορεί να μην αποσκοπεί άμεσα σε πολύ υψηλούς στόχους – λ.χ. Σοσιαλισμός – όμως εξυπηρετεί απόλυτα τους τρεις βασικούς στόχους. Δηλαδή, υπεράσπιση της εθνικής ακεραιότητας, της δημοκρατικής νομιμότητας και των συμφερόντων των πλατιών στρωμάτων του εργαζόμενου λαού. Επομένως, από την επομένη της αλλαγής του '74, κύριος και αμετάκλητος στόχος της Αριστεράς θα έπρεπε να είναι η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, σαν έκφραση ενός δικού μας, ελληνικού εθνικού συμβιβασμού.

Οι νέες ιστορικές συνθήκες κάνουν όχι μόνο δυνατή, αλλά και υποχρεωτική τη συνεργασία ανάμεσα σε όλες τις πατριωτικές δυνάμεις, που πιστεύουν ειλικρινά σαν κύριες βασικές αρχές: Στη Δημοκρατία, στην εθνική ακεραιότητα και ανεξαρτησία και στην κοινωνική Δικαιοσύνη. Τέτοιες δυνάμεις σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν μέσα σε όλους τους πολιτικούς χώρους. Πλην της άκρας δεξιάς. Υπάρχουν για λόγους ιστορικούς, κοινωνικούς και ακόμη και οικονομικούς. Εθνικός Συμβιβασμός ή Εθνική Συμμαχία είναι το αναγκαίο ιστορικό όργανο για να πραγματοποιηθεί επιτέλους στη χώρα μας η δημοκρατική επανάσταση.

Η μόνη διέξοδος φαίνεται  είναι η επιδίωξη της εθνικής ενότητας με όλα τα μέσα. Όμως ιδιαίτερα για μας, την Αριστερά, αποτελεί το μοναδικό ίσως δρόμο για να πάμε προς τις μάζες, να ακτινοβολήσουμε και πάλι σε επίπεδο πανεθνικό. Η Αριστερά έχει ανάγκη από ελευθερίες, νομιμότητα, ομαλή πολιτική ζωή για να θεραπεύσει τις πληγές της, να ανασυνταχτεί σε υγιείς βάσεις και να πάρει ξανά το δρόμο της πρωτοπορίας για την ολοκλήρωση των ιδανικών του λαού μας. Σε αυτό το διάστημα η πορεία, είτε το θέλουμε, είτε όχι είναι κοινή μαζί και με τις άλλες δημοκρατικές δυνάμεις και τη Δημοκρατική Δεξιά. Γιατί κοινοί είναι οι μεγάλοι εχθροί μας: - Αμερικάνικος ιμπεριαλισμός. - Τουρκικός μιλιταρισμός. - Ξένη και ντόπια ολιγαρχία. - Χούντα, Μοναρχία. Όπως επίσης κοινοί είναι και οι μεγάλοι άμεσοι στόχοι μας: - Εθνική άμυνα για την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας μας. - Απελευθέρωση της Κύπρου. - Προστασία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος. - Υπεράσπιση των ελευθεριών. - Άνοδος του βιοτικού επιπέδου του εργαζόμενου λαού. - Μορφωτική και πολιτιστική άνοδος για όλο το λαό. Στην ουσία όλα τα κόμματα που βρίσκονται σήμερα μέσα στη Βουλή, συμφωνούν τόσο ως προς τον προσδιορισμό των εχθρών, όσο και ως προς τους στόχους.

Η πολιτική του εθνικού συμβιβασμού πρέπει να θεωρηθεί σαν βάση για κάθε άλλη πολιτική συμμαχιών. Αυτή η άλλη, επάλληλη και παράλληλη πολιτική συμμαχιών, θα έχει σαν κύριο σκοπό της να δώσει στην Ελληνική Αριστερά τη δυνατότητα να εκφράσει με καθαρότητα τους βασικούς στόχους που διαπνέουν την πλειοψηφία των Ελλήνων αριστερών και που τεκμηριώνουν την ελληνική Αριστερά σαν μια δύναμη Ανεξάρτητη, Πατριωτική και Δημοκρατική. Τα χαρακτηριστικά αυτά, εξ άλλου, αποτελούν το θεμέλιο για να δομηθεί ένας σύγχρονος ελληνικός δρόμος προς το Σοσιαλισμό. Η Εθνική ενότητα με βάση τον Εθνικό Συμβιβασμό και τη σμίλευση της ενότητας ανάμεσα στο Λαό και στο Στρατό είναι ο μόνος δρόμος για να αντιμετωπίσουμε τον τουρκικό μιλιταρισμό και τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό από θέση ισχύος. Μόνο μια ενωμένη και ισχυρή Ελλάδα μπορεί να επιλύσει έστω και δυναμικά το κυπριακό πρόβλημα.

Βασική προϋπόθεση: Οι δημοκρατικές διαδικασίες. Βάζουμε σα θεμέλιο της πολιτικής ζωής τον κανόνα της δημοκρατίας. Δηλώνουμε υποταγή στη θέληση της πλειοψηφίας. Παραδίδουμε την εξουσία σε τυχόν νέα πλειοψηφία. Αρνούμαστε τον ειδικό ιστορικό ρόλο σε οποιαδήποτε μειοψηφία, ταξική, κομματική ή στρατιωτική. Η ιστορική πρωτοπορία μέσα στις σημερινές ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες μπορεί να πραγματοποιείται μόνο με τη θέληση της πλειοψηφίας του λαού. Η εξουσία πρέπει να ανήκει στο λαό και να ασκείται από την εκλεγμένη από αυτόν κυβέρνηση. Όλα τα στεγανά της εξουσίας, το παρακράτος, η υπερεξουσία – διχτυωμένη από ξένες υπηρεσίες – πρέπει να ξεριζωθούν. Ιδιαίτερα η σχέση ΛΑΟΥ και ΣΤΡΑΤΟΥ πρέπει να ξεκαθαρίσει. Ο Στρατός θα πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί και να αναδιαρθρωθεί κάτω από την αντίληψη ότι θα πρέπει να ανήκει στο Έθνος, δηλαδή σε όλο το λαό, και να υπακούει στην κάθε φορά εκλεγμένη από το λαό κυβέρνηση, ανεξάρτητα αν θα είναι κυβέρνηση της Δεξιάς, του Κέντρου ή της Αριστεράς. Η ιδεολογική και τεχνική προετοιμασία για το ξερίζωμα του παρακράτους και κυρίως για την αναθεώρηση του ρόλου των Ενόπλων Δυνάμεων θα είναι ίσως το κυριότερο και εθνικότερο έργο μιας ενδεχόμενης διακυβέρνησης από τις δυνάμεις του Εθνικού Συμβιβασμού.

Ένα τέτοιο δρόμο είμαι βέβαιος ότι θα συμφωνήσουν να ακολουθήσουν και οι δυνάμεις του δικού μας Εθνικού Συμβιβασμού. Ο δρόμος αυτός προϋποθέτει την κατάκτηση και στερέωση της Εθνικής Ανεξαρτησίας. Πρόκειται για τη μέγιστη κατάκτηση ενός λαού – ιδιαίτερα μέσα στις σημερινές συνθήκες – που δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί παρά μόνο όταν υπάρξει μέγιστη εθνική συσπείρωση. Και μια τέτοια πανεθνική συσπείρωση μονάχα οι δυνάμεις του Εθνικού Συμβιβασμού μπορεί να εξασφαλίσουν. Προϋποθέσεις ακόμα – ο δρόμος προς τον ευρωπαϊκό δημοκρατικό σοσιαλισμό – και μια πλήρη αναθεώρηση στις σχέσεις των παραγωγικών στρωμάτων και τάξεων. Δίκαιη ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος με τα κριτήρια της εποχής μας. Δηλαδή ο πλούτος της χώρας, να πηγαίνει βασικά σε κείνους που τον δημιουργούν. Ο δημιουργός αγρότης, εργάτης, διανοούμενος, υπάλληλος – αλλά και όσοι βιομήχανοι και εμπορευόμενοι συμβάλλουν θετικά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας – η συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας, οι Έλληνες εργαζόμενοι που σήμερα ανήκουν σε όλες τις πολιτικές παρατάξεις, θα είναι οι μεγάλοι ωφελημένοι από τη νέα οικονομική και κοινωνική πολιτική των δυνάμεων του Εθνικού Συμβιβασμού. Απ' αυτόν το δρόμο, θα περάσει τελικά το φλογερό όραμα της Ελληνική Νεολαίας, για την αναγέννηση της Πατρίδας μας. Η ολιγαρχία και τα ξένα μονοπώλια θα περιοριστούν σε κείνα τα πλαίσια, που δε θα βλάπτουν, δεν θα λεηλατούν τον πλούτο της χώρας και δε θα κλέβουν τον ιδρώτα του εργαζόμενου λαού. Δηλαδή θα τεθούν υπό διαρκή εθνικό έλεγχο, εκτός αν και όποτε ο λαός αποφασίσει την εθνικοποίησή τους-.

Παράλληλα με τις προτάσεις για κυβέρνηση εθνικής συνεργασίας και πολιτική εθνικού συμβιβασμού, που διατυπώθηκαν δημόσια, ο Θεοδωράκης διαπίστωνε, μετά το εκλογικό αποτέλεσμα του 1977, ότι το παραδοσιακό ΚΚΕ κρατούσε ακόμη τις δυνάμεις του σε αντίθεση με το ΚΚ Εσ. Οι θέσεις του για την ενότητα της Αριστεράς, στη φάση αυτή, απηχούσαν δύο προοπτικές. Είτε συστράτευση στις τάξει του ΚΚΕ είτε παράλληλη δημιουργία νέου ΕΑΜ ή νέας ΕΔΑ: - Διαπιστώνω ότι ο ελληνικός χώρος δε χωράει δύο ΚΚ. Είναι μεγάλη πολυτέλεια. Διαπιστώνω ότι το δεύτερο ΚΚ δε δικαιώθηκε ιστορικά. Γιατί η ανανεωτική του μορφή δεν ακτινοβόλησε, δεν έπεισε, δεν πέρασε στους αγωνιστές και μέσα στο λαό. Το μόνο που έκανε ήταν να πολώσει τα πνεύματα, και να οδηγήσει το ΚΚΕ σε όσο γίνεται πιο ασφυκτική σύσφιξη γύρω από τις σημαίες της “ορθοδοξίας”. Ο συγκεντρωτισμός του σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην καθημερινή του σύγκρουση με το κόμμα που του διεκδικούσε το χρίσμα, γι' αυτό το λόγο ακριβώς, βλέποντας πάντα δυναμικά και όχι στατικά την πορεία των γεγονότων, μπορώ να πω από τώρα με βεβαιότητα ότι η τελευταία νίκη του ΚΚΕ – στην αναμέτρηση που πρώτο επεδίωξε το Εσωτερικό – θα το οδηγήσει σε μια νέα “ψυχολογία” που θα το βοηθήσει να κερδίσει ένα δρόμο που έχασε επειδή κι αυτό συχνά αντί να δει το δάσος δεν έβλεπε παρά το δέντρο. Πιστεύω ότι η ανανέωση – οι ανοιχτοί ορίζοντες – η προσαρμογή στα επίπεδα της εποχής μας – ο μοντερνισμός, δεν είναι προνόμιο κανενός. Αν υπάρχουν σταλινικοί – και υπάρχουν – θα ήταν τερατώδες ψέμα ότι μπήκαν όλοι μαζί μόνο στο ένα κόμμα. Η αλήθεια είναι ότι το κίνημά μας είναι μπολιασμένο με το σταλινισμό. Όλοι μας υπήρξαμε κάποτε σταλινικοί. Και σήμερα θα βρει κανείς επιφανείς σταλινικούς όχι μόνο στο ΚΚ Εσωτερικού, αλλά και στην ΕΔΑ. Όμως το πρόβλημα δεν είναι αυτό. Το πρόβλημα είναι η υποκρισία. Γιατί είναι υποκριτικό να σκεπάζουμε την πραγματική μας φύση με το χιτώνα του ανανεωτισμού και να καθίζουμε στο σκαμνί τους άλλους...

Έτσι οι διαπιστώσεις αυτές με οδηγούν στη διατύπωση της προσωπικής μου γνώμης. Πιστεύω λοιπόν ότι συνθήκες στη χώρα μας και ιδιαίτερα στο χώρο της Αριστεράς μας οδηγούν σε δύο λύσεις: Η πρώτη είναι να μπουν όλοι οι κομμουνιστές – εαμίτες – εδαϊτες – λαμπράκηδες – στο ΚΚΕ. Η δεύτερη είναι, πλάι στο ΚΚΕ και με το ΚΚΕ, να χτιστεί ένα νέο ΕΑΜ ή μια νέα ΕΔΑ που να χωρέσει όλο το προοδευτικό κίνημα του λαού μας. Όπως ήδη είπα, ένα τέτοιο κίνημα εφ' όσον προετοιμαστεί έγκαιρα και σωστά, μπορεί να διεκδικήσει άνετα στις προσεχείς εκλογές τουλάχιστον το 25% των ψήφων του ελληνικού λαού. Αυτό σημαίνει ότι το κίνημα αυτό – και μόνο αυτό – μπορεί να θεμελιώσει, να τσιμεντώσει,  τη Δημοκρατία, και να οδηγήσει σταθερά, σοβαρά και υπεύθυνα προς το δρόμο της κατάκτησης της Εθνικής μας Ανεξαρτησίας και της ριζικής κοινωνικής αλλαγής με στόχο την ελληνική κοινωνία του σοσιαλισμού, σαν κορύφωση των επικών αγώνων του λαού μας, με επικεφαλής τους Έλληνες κομμουνιστές -.

Τέλος, και τα επιχειρήματά του για το νέο ξεκίνημα της Αριστεράς κατά κανόνα ρομαντικά: - Και στις εκλογές του '74, ήμουν ο μόνος που δεν είχα αυταπάτες για τα χάλια της Αριστεράς. Γι' αυτό είχα δώσει μια συνέντευξη στο “Βήμα” λίγο πριν τις εκλογές δηλώνοντας ότι δεν θα πάρω μέρος στις εκλογές. Μετά πήγα στο Παρίσι. Αλλά εκεί μου τηλεφώνησαν ότι θα έπρεπε να βοηθήσω την Ενωμένη Αριστερά και να κατέβω σαν υποψήφιος. Δεν είχα καμία αυταπάτη, για το τι θα γίνει, αλλά έβλεπα, ότι ήταν μια ευκαιρία να παρουσιαστούν επιτέλους οι Κομμουνιστές ενωμένοι μπροστά στον ελληνικό λαό, όταν έβλεπα ότι οι δεξιοί ήταν ενωμένοι, οι κεντρώοι ενωμένοι... Γιατί όχι και μεις;

Θυμάμαι μια φορά που βρισκόμασταν στην Κρήτη, στα Ανώγεια ομιλητές στην ίδια συγκέντρωση ο Φλωράκης, ο Φιλίνης και εγώ. Και στο καφενείο μας περικύκλωσαν ντόπιοι και μας είπαν: “Μέχρι χτες εμείς οι Κομμουνιστές και οι Εδαϊτες ντρεπόμαστε να βγούμε στους δρόμους, αλλά τώρα είμαστε ενωμένοι, βγαίνουμε με το κεφάλι ψηλά. Φροντίστε να μην ξαναχωρίσετε πάλι!” Υπήρχε στον κόσμο ένας παλμός. Ο παλμός του Εαμίτη, του απλού Κομμουνιστή, ο οποίος δεν είχε κατανοήσει όλη αυτή την κατάσταση. Γιατί ασφαλώς υπήρχαν προβλήματα, ασφαλώς υπήρχαν διαφορές, αλλά δεν είχαν φτάσει μέχρι τον απλό αγωνιστή  που είχε χάσει το παιδί του ή τον πατέρα του για την υπόθεση του λαού και του ΕΑΜ. Ο λαός μας ήθελε ενωμένους. Και εξ' αντικειμένου θα μπορούσαμε να ήμασταν ενωμένοι. Ποια προβλήματα παρουσιάστηκαν μέσα στη Βουλή όπου τα κόμματα αυτά βρέθηκαν αντιμέτωπα; Γιατί αν εξαιρέσουμε το θέμα της Κοινής Αγοράς δεν υπάρχουν θέματα που τα κόμματα της Ενωμένης Αριστεράς διαφώνησαν. Και το πρόβλημα της Κοινής  Αγοράς έτσι κι αλλιώς οι Κομμουνιστές είτε είναι υπέρ είτε κατά, το μόνο που θα πρέπει να κάνουν είναι να πιέσουν την κυβέρνηση να μπει η Ελλάδα στην Κοινή Αγορά με όσο γίνεται καλύτερους όρους. Πού αλλού εκτός απ' αυτό το θέμα βρέθηκε χωρισμένη η Ενωμένη Αριστερά; Πουθενά! Μόνο στους εγκέφαλους ορισμένους ηγετών.

Στα καθημερινά προβλήματα, στην πάλη του λαού, πού είναι οι διαφορές; Ο “Ριζοσπάστης” και η “Αυγή” μιλάνε για απεργίες για τον ένα, για τον άλλο, κάθε μια εφημερίδα προσπαθεί να πάρει την πρωτοβουλία, τη σημαία για κοινούς αγώνες. Λόγου χάρη είναι δυνατό οι Κομμουνιστές του Εσωτερικού να μη θέλουν να κερδίσουν οι εργάτες, μια απεργία, ενώ θέλουν μόνο οι ορθόδοξοι κομμουνιστές; Και τα δύο κόμματα της εργατικής τάξης είναι!

Η δική μου γνώμη ήταν και το είχα προτείνει επανειλημμένα στην ΕΔΑ, ότι θα έπρεπε η ΕΔΑ και το ΚΚ Εσωτ. να  ενωθούν κάτω από ένα άλλο τίτλο (πράγμα που ήθελαν και πολλοί από το ΚΚ Εσωτ.) για να προετοιμαστεί έτσι το κατάλληλο κλίμα ώστε να καθίσουμε κάτω στο ίδιο τραπέζι με το ΚΚΕ, με τους αδελφούς μας, από το ίδιο αίμα για  δημιουργήσουμε ένα ευρύτερο φορέα της “Εαμικής Αριστεράς”. Οι εχθροί  είναι πάντα ίδιοι. Όταν με κατηγορούν ότι πήγα προς τον Καραμανλή, εγώ είπα ότι ο Καραμανλής ήρθε προς εμάς. Γιατί όταν εμείς λέγαμε όχι στην βασιλεία, οι Καραμανλικοί έλεγαν ναι, όταν λέγαμε όχι στο ΝΑΤΟ, εκείνοι έλεγαν ναι, λέγαμε όχι στους Αμερικανούς, έλεγαν ναι. Ποιος ήρθε στο όχι; Εμείς πήγαμε στο ναι ή αυτοί ήρθα στο όχι;

Όσοι από τους παλιούς ΕΑΜίτες αγωνίστηκαν τόσα χρόνια για να καταλήξουν απλοί οπαδοί του Ανδρέα, να πάνε να γίνουν οπαδοί του Ανδρέα! Εγώ απ' τον Ανδρέα θέλω ένα πράγμα: ισότιμη συνεργασία, αλλά να μπορώ να την επιβάλλω από θέση ισχύος. Όχι με το 10% απ' τη μια μεριά και με το 2% απ' την άλλη, όχι με τρία κόμματα αλλά με μια παράταξη τέτοια η οποία θα είναι το θεμέλιο και για τον Ανδρέα και για όλους τους Ανδρέηδες... Είναι πολύ απλό αυτό που λέω. Ακόμη και οι ανόητοι το καταλαβαίνουν. Οι πονηροί κάνουν πως δεν το καταλαβαίνουν. Γιατί τέτοιες αλήθειες κάνουν κακό. Τον μόνο παράγοντα που φοβούνται ο “Ελεύθερος Κόσμος” και τα διάφορα επιτελεία της χούντας είμαστε εμείς. Ξέρουν σε μια στιγμή μεγάλης κρίσης, μεγάλης σύγκρουσης, ξέρουν ποιοι θα μείνουν στα πόστα τους μέχρι την τελευταία στιγμή. Γιατί μας έχουν ζήσει.

Τελικά, για μένα δεν έχει αλλάξει τίποτα. Στην ουσία ποτέ δε θεώρησα ούτε την ΕΔΑ, ούτε το Εσωτερικό, ούτε το ΚΚΕ κάτι το ξεχωριστό. Είμαστε όλοι μια οικογένεια. Σήμερα μπορεί να έχουμε τις διαφορές μας αλλά θα βρεθεί η λύση. Και τη λύση αυτή θα την επιβάλλει ο ίδιος ο λαός. Εάν δεν βρεθεί η λύση δεν είναι καταδικασμένη μόνο η Αριστερά. Είναι καταδικασμένη ολόκληρη η Ελλάδα. Γιατί έτσι και φύγει αυτή η κληρονομιά, αυτή η μεγάλη γενιά, έτσι και σβήσουν αυτές οι μνήμες, έτσι και σιωπήσουν αυτές οι καρδιές, η Ελλάδα θα γίνει πάλι ένα ξέφραγο αμπέλι και θα περιμένει πάλι τους Βελουχιώτηδες, τους Πλουμπίδηδες και τους Μπελογιάννηδες για να μπορέσουν πάλι οι νέοι να ορθώσουν το ανάστημά τους και να λένε “είμαστε Έλληνες, είμαστε Έλληνες αριστεροί”.

Πρέπει να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος. Πρέπει να σωφρονιστούμε από την ήττα του Λαϊκού κινήματος. Να μην υποτιμήσουμε τον αντίπαλο. Να προετοιμάσουμε το λαό. Αλλιώς τον οδηγούμε σε περιπέτειες. Μέσα από μια απλουστευτική συλλογιστική: κακός ο Καραμανλής, καλοί εμείς, ξεπερασμένοι οι άλλοι, ζητούμε εν λευκώ την ψήφο του. Δεν επιτρέπεται ν' ανασκαλεύουμε όμως το πάθος του λαού για αλλαγή. Δεν επιτρέπεται να υπονομεύουμε την ενότητά του. Χωρίς κινητοποίηση χωρίς προετοιμασία οδηγούμαστε είτε σ' ένα συμβιβασμό είτε σε μια πρόωρη σύγκρουση. Ο λαός όμως πρέπει να προειδοποιηθεί. Για να λυτρωθούμε οι Έλληνες οριστικά από τη Δεξιά και από τους Αμερικανούς, είναι ανάγκη να αγωνιστούμε ενωμένοι, ψύχραιμοι, αποφασιστικοί, έτοιμοι για θυσίες και αγωνιστικά επιτεύγματα-.

Λίγο πριν εκδηλωθεί η πρωτοβουλία του ΠΓ του ΚΚΕ για στενότερη συνεργασία μαζί του ο Θεοδωράκης δημοσιοποιούσε για μια ακόμη φορά τις σκέψεις του γύρω από την κρίση της Αριστεράς: - Στα 1968 είχαμε την μεγάλη κρίση στην κορυφή του ΚΚΕ. Ακολούθησε γενική κρίση σε όλο το χώρο της Αριστεράς. Σήμερα, ύστερα από δέκα χρόνια, ποια μπορεί να είναι η απάντηση για τη διάσπαση; Ήταν αναπόφευκτη; Όφειλε να γίνει; Ποιον ωφέλησε; Και τι βγήκε τελικά; Σε πολλά κινήματα, σε πολλές χώρες και σε όλες τις εποχές έγιναν διασπάσεις. Στην περίπτωση που υπήρχε ιστορική αναγκαιότητα ακολούθησε σχεδόν αμέσως και η ιστορική δικαίωση. Μπορούμε μήπως να πούμε το ίδιο και για μας; Τουλάχιστον για κείνες τις δυνάμεις που συνυπήρχαν πριν το 1968, μέσα στο ΕΑΜ – ΚΚΕ – ΕΔΑ φάνηκε νομίζω καθαρά ότι ο προβληματισμός τους, οι ιδεολογικοπολιτικές τους πλατφόρμες, οι αναθεωρητικές και οι ανανεωτικές τάσεις, οι θεωρητικές και πρακτικές αναζητήσεις και πολλά άλλα, θα μπορούσαν κάλλιστα να συνυπάρξουν μέσα στον ίδιο φορέα, όπως και πριν. Όπως λ.χ. συνυπάρχουν σε πολλά ξένα κόμματα, και ιδιαίτερα το ιταλικό, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο την ενότητά του.

Και πράγματι ας μας πουν ποιο είναι το καινούργιο που έφερε η πολιτική του “Εσ.” ή της ΕΔΑ μέσα στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας. Θα μπορούσα άμεσα να πω ότι και αν υπήρξε δεν έγινε κατανοητό από τις μάζες. Όμως η πραγματικότητα νομίζω ότι είναι αντίστροφη. Δηλαδή δεν έγινε κατανοητή η ανανέωση από τις μάζες γιατί δεν υπήρξε. Γιατί όπως είπα και άλλοτε ο δογματισμός και η ανανέωση δεν έγιναν μονοπώλιο κανενός. Συνυπάρχουν μέσα σε όλα τα τμήματα της άλλοτε ενιαίας Αριστεράς. Συνυπάρχουν θα λεγα μέσα στον καθένα από μας. Με τη διαφορά ότι ο δογματισμός υποχωρεί όσο ένα κόμμα γίνεται μαζικότερο, όσο η πολιτική του βρίσκει πλατύτερη απήχηση μέσα στο λαό. Η συρρίκνωση μας κάνει αναγκαστικά σκληρούς.

Την ισότιμη σχέση τόσο με το ΚΚΣΕ όσο και με όλα τα υπόλοιπα κόμματα και κινήματα νομίζω ότι δεν την αμφισβητεί κανένας Έλληνας   κομμουνιστής, όπου και αν ανήκει. Άλλωστε, τόσο στο “Εσ.”όσο και στην ΕΔΑ υπάρχουν κομμουνιστές ηγέτες που διαχειρίστηκαν υπεύθυνα τις κομματικές υποθέσεις. Ας μας πουν καθαρά την εποχή που εκπροσωπούσαν διεθνώς το ελληνικό κίνημα τί είδους σχέσεις είχαν ειδικά με το ΚΚΣΕ.

Αν είχαν σχέσεις υποτελείς τότε γιατί τις δέχτηκαν; Αν είχαν σχέσεις ισότιμες τότε γιατί καταγγέλλουν τους άλλους ότι δεν έχουν τις ίδιες  ισότιμες σχέσεις; Τί άλλαξε και γιατί άλλαξε; Και με ποιο δικαίωμα, ποια στοιχεία, μπορεί κανείς να μονοπωλήσει τον πατριωτισμό και την αυτοτέλεια του οιουδήποτε, χαρακτηρίζοντάς τον “εξωτερικό” δηλαδή ξενοκίνητο; Απ' όσο γνωρίζω στην ηγεσία του ΚΚΕ που βρισκόταν στο εξωτερικό το 1968 επικεφαλής ήσαν οι Κολιγιάννης – Παρτσαλίδης – Δημητρίου. Απ' αυτούς ο μεν πρώτος είχε αποσυρθεί ενώ οι δύο άλλοι ανήκαν στο “Εσ.”. Αυτή η ηγεσία (του εξωτερικού) είχε διορίσει ένα ηγετικό κλιμάκιο  στο εσωτερικό με επικεφαλής τους Μπριλλάκη – Δρακόπουλο – Γλέζο. Αυτοί οι έξι  ήταν οι βασικοί ηγέτες του ΚΚΕ το 1968. Τότε που – όπως μας λένε – το “Εξωτερικό” αποφάσιζε για το “εσωτερικό”. Απ' αυτούς όλοι – εκτός του Κολιγιάννη – ανήκουν στον “ανανεωτικό” χώρο.

Το συμπέρασμα είναι ότι στην ουσία όλοι οι κομμουνιστές – οι Εαμογενείς – όπου κι αν ανήκουν δεν άλλαξαν – ούτε προσπάθησαν να αλλάξουν – κανέναν από τους βασικούς ιδεολογικοπολιτικούς άξονες που χαρακτηρίζουν το ελληνικό κομμουνιστικό και ευρύτερα το αριστερό κίνημα. Υπήρξαν αποχρώσεις, παραλλαγές, προσπάθειες για προσαρμογή στις νέες πραγματικότητες. Όμως τέτοιας μορφής αναζητήσεις υπήρξαν παντού. Και φυσικά και μέσα στο ίδιο το ΚΚΕ. Το κόμμα λειτουργεί στη συνείδηση των μαζών σαν κόμμα οδηγός. Μόνο μ' αυτή την οργανική σύνδεση με το λαό και την ιστορική στιγμή μπορεί να αντιμετωπίζονται και να συζητιόνται πλατιά  τα καυτά προβλήματα. Γιατί μόνο τότε οι λύσεις που θα δοθούν θα έχουν τη σφραγίδα της ιστορικής αναγκαιότητας. Δεν θα είναι λύσεις γραφειοκρατικές, δογματικές και άψυχες, αλλά ζωντανές, ρεαλιστικές και ωφέλιμες για το λαό.

Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η πολιτική πρακτική παίζει ένα θεμελιακό ρόλο στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας, της δομής και της προβληματικής μέσα σ' ένα μαρξιστικό κόμμα. Και αυτή η πολιτική πρακτική είναι τελικά εκείνη που μαζικοποίησε και ανανέωσε ουσιαστικά το ΚΚΕ γιατί μπόρεσε να συσπειρώσει γύρω του μεγάλες δυνάμεις, και κυρίως δυνάμεις νέων κομμουνιστών, που προσφέρουν καινούργιο αίμα, καινούργιες εμπειρίες, ευαισθησίες και προβληματισμούς στο κομμουνιστικό μας κίνημα. Πώς μπορούμε να αγνοήσουμε αυτή την πραγματικότητα;

Συμπερασματικά διαπιστώνουμε ότι οι βασικές δυνάμεις της εαμογενούς αριστεράς παρ' όλες τις φραστικές οξύτητες στο βάθος εξακολουθούν να διαπνέονται από τους ίδιους κοινούς στόχους, ιδανικά, επαναστατική αγωγή και συνείδηση. Οι διαφορές – ποσοτικού και όχι ποιοτικού χαρακτήρα – δεν θεσμοθετούν και δεν καταξιώνουν καμμία ουσιαστική διάσπαση. Όσοι πήγαν π.χ. προς το ΕΚΚΕ, τα διάφορα Μ.Λ.

ή  ΠΑΣΟΚ, βεβαίως ακολουθούν ένα διαφορετικό άξονα. Διαφορετικό διεθνή και εσωελληνικό προσανατολισμό. Όμως το “Εσ.” και η ΕΔΑ μόνο “παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα” επιχείρησαν – τουλάχιστον έως τώρα.

Όμως αυτή η επιμονή για τη συσπείρωση των εαμογενών έχει μήπως μόνο συναισθηματικό χαρακτήρα; Νομίζω ότι η απλή ανάλυση της πρόσφατης ιστορίας μας αποδεικνύει ότι η συσπείρωση της εαμογενούς Αριστεράς, αποτελεί βαθύτατη πολιτική και ιστορική ανάγκη. Πρέπει νομίζω να διευκρινιστεί για άλλη μια φορά ότι η ορολογία “εαμογενής” περιγράφει μιαν ιδεολογικοπολιτική πρακτική και πραγματικότητα. Είναι το σταυρικό σημείο δημιουργικής επαφής της κομμουνιστικής ιδεολογίας και πρακτικής με το παλλαϊκό μαζικό κίνημα. Το μπόλιασμα του λαού από τις πρωτοπόρες μαρξιστικές δυνάμεις. Στη χώρα μας αυτό το “μπόλιασμα” είχε σα συνέπεια τη δημιουργία μιας νέας παλλαϊκής εθνεγερσίας που μόνο με το 1821 και το 1912 μπορεί να συγκριθεί. Το όραμα του Ρήγα και του Μακρυγιάννη εκφράζουν τελικά τους ενδόμυχους πόθους τους λαού μας για Λευτεριά. Τρεις φορές σηκώθηκε το έθνος και τρεις φορές μαύρες ντόπιες και ξένες δυνάμεις προσπάθησαν να το γονατίσουν. Όμως παρ' όλη την φαινομενική επικράτηση της αντεπανάστασης κάθε φορά γεννιόταν και κάτι καινούργιο.

Έτσι σήμερα μπορεί να μιλάμε για Ελλάδα “πριν και μετά” το ΕΑΜ.  Γιατί τελικά αυτό που άλλαξε ήταν η ίδια η συνείδηση των μαζών. Τώρα ο λαός μας έχει τη δική του πολιτική έκφραση και δύναμη. Οπλισμένος μ' αυτή τη δύναμη οργάνωνε την Εθνική Αντίσταση, τη μάχη για την ελευθερία της Κύπρου, τη μάχη κατά του αγγλικού ιμπεριαλισμού, κατά του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, κατά των ξένων βάσεων, κατά του ΝΑΤΟ, κατά της σκοταδιστικής Δεξιάς, κατά του παρακράτους, κατά της ληστρικής ολιγαρχίας, κατά του θρόνου, κατά των ξένων μονοπωλίων, κατά της αμερικανοκρατίας και του αμερικάνικου τρόπου ζωής, κατά της χούντας.

Υπάρχει λοιπόν μία ιστορική πραγματικότητα που τη λένε ΕΑΜ. Ένα ιδανικό, μία συμπαράταξη, ένα κίνημα, μια καινούργια στάση ζωής, μια νέα συνείδηση, μια νέου τύπου οργάνωση, μιας καινούργιας ζωής μαζικό κίνημα με ραχοκοκαλιά το μαρξιστικό κόμμα, τους κομμουνιστές που δένουν αρμονικά τον πατριωτισμό με τον διεθνισμό. Ανυψώνουν όλο αυτό το κίνημα σε ένα από τα πιο πρωτότυπα, αυθεντικά, δυναμικά και στρατηγικά λαϊκά επαναστατικά κινήματα του κόσμου. Γιατί η ευρύτητά του δεν κινδυνεύει να κατρακυλήσει προς σοσιαλδημοκρατικές πλαδαρότητες και αυταπάτες, να αφομοιωθεί από την αστική ιδεολογία γιατί έχει σαν άξονα το ατσάλινο κόμμα νέου τύπου, το κομμουνιστικό. Αλλά ούτε και η αναγκαστικά σκληρή οργανωτική δομή και λειτουργία του μαρξιστικού κόμματος έχει κίνδυνο να συρρικνωθεί, γιατί έχει απλώσει γύρω του δημιουργικές και ζωντανές προσβάσεις στο μαζικό χώρο. Σήμερα αυτή η ιδανική εξισορρόπηση λειτουργεί αυθόρμητα, όταν και όπου λειτουργεί. Θα λέγαμε για να είμαστε πιο ειλικρινείς ότι υπολειτουργεί, γιατί το κίνημά μας μόλις τώρα αρχίζει να συνέρχεται από τη βαθιά κρίση της τελευταίας δεκαετίας. Έτσι ένα σημαντικό τμήμα του πλατύτερου κινήματος επηρεάζεται από το ΠΑΣΟΚ. Και σ' αυτό νομίζω θα πρέπει να προσβλέπει σήμερα η μέριμνα όλων των εαμογενών. Στο πώς δηλαδή θα ξαναβρούμε τη χρυσή τομή – το σταυρικό σημείο – ώστε να παντρέψουμε δημιουργικά το Κόμμα με το Κίνημα-.