Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ, Εκδόσεις Προσκήνιο, σελ 295 έως 306

Κάτω από την κλιμάκωση των αντιθέσεων και των εσωκομματικών αντιπαραθέσεων η Ενωμένη Αριστερά διαλύθηκε μέσα σε λίγους μήνες. Μετέωρος, για μια ακόμη φορά, κομματικά ο Θεοδωράκης πρωτοστάτησε στην ανασύνταξη των δυνάμεων της ΕΔΑ στην ηγεσία της οποίας εκλέχτηκε μαζί με τον Ηλιού, Γλέζο, Ηλιόπουλο, Λεντάκη, Κατριβάνο και άλλα στελέχη. Κι ενώ η κυβέρνηση Καραμανλή προχωρούσε στην αποχουντοποίηση, μετά τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, η Αριστερά, κατά τον Γρηγ. Φαράκο, “με τη μεταπολίτευση έχασε μια μεγάλη ευκαιρία να αναδειχθεί στη δεκαετία του '70 ισχυρή, προοδευτικά εκσυγχρονιστική πολιτική δύναμη της χώρας. Το μεγαλύτερο μέρος των ευθυνών ανήκει στο ΚΚΕ...”. Πράγματι η 2η Ολομέλεια της ΚΕ εστράφη κοντόφθαλμα εναντίον της αναθεωρητικής ομάδας του ΚΚ Εσ. Και της ΕΔΑ επιτείνοντας την αντιπαράθεση στους κόλπους του λαϊκού Κινήματος.

Στις αρχές Ιουνίου '75 ψηφίστηκε το νέο Σύνταγμα και στη συνέχεια ο Κ. Τσάτσος αναδείχτηκε πρώτος -εκλεγμένος από την ολομέλεια της Βουλής κατά το Σύνταγμα- Πρόεδρος της ελληνικής Δημοκρατίας μετά τη βραχύβια θητεία του Μιχ. Στασινόπουλου. Ο κυρίαρχος προσανατολισμός της κυβέρνησης Καραμανλή προς τις χώρες της δυτικής Ευρώπης με στόχο την πλήρη ένταξη στην ΕΟΚ αντιμετωπίστηκε αρνητικά από την πλευρά του ΚΚΕ και του ΠΑΣΟΚ. Από την άλλη, οι ηγεσίες του ΚΚ Εσ. Και της ΕΔΑ απέβλεπαν στη συνένωση των δυνάμεων της Αριστεράς χωρίς τη συμμετοχή του ΚΚΕ.

Μέσα από τις τάξεις της ΕΔΑ ο Θεοδωράκης άρθρωσε δημόσια ουσιαστικό κριτικό-πολιτικό λόγο απέναντι στην “αριστερίστικη” αντιμετώπιση της νέας ισορροπίας δυνάμεων υπό τον Καραμανλή από πλευράς ΚΚΕ-ΠΑΣΟΚ-ΕΚΚΕ: - Η δική μου κριτική εστιάζεται στις ηγεσίες του ΚΚΕ-ΠΑΣΟΚ-ΕΚΚΕ, που για διάφορους λόγους επιδιώκουν να διατηρήσουν αυτή την “επαναστατική παρθενικότητα”, με αποτέλεσμα εδώ και ενάμιση χρόνο να μην κάνουν τίποτα το ουσιαστικό. Πλην του να παρασύρουν ένα σημαντικό κομμάτι της νεολαίας μας που είναι φυσικό -ύστερα από 8 χρόνια δικτατορίας- να έλκεται από την “επαναστατική φράση”. Σε αντίθεση μ' αυτούς, εμείς δεχόμαστε την πραγματικότητα όχι παθητικά, δηλαδή “αυτό είναι δουλειά των αστών, εμάς δεν μας νοιάζει”, -αλλά ενεργητικά: δεν μας ξεφεύγει δηλαδή το γεγονός ότι η αέναη μεταβολή του συσχετισμού των δυνάμεων οδηγεί σε διαρκείς αλλαγές- είτε στην επιφάνεια είτε στο βάθος της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Έτσι, η πτώση της δικτατορίας υπήρξε αποτέλεσμα μιας αλλαγής στην ισορροπία δυνάμεων. Όπως και οι κυβερνήσεις Καραμανλή είναι το αποτέλεσμα νέας ισορροπίας δυνάμεων, μέσα στην οποία όλοι οι σημαντικοί παράγοντες της εθνικής μας ζωής έχουν το δικό τους βάρος. Γι' αυτόν το λόγο δεν έχουμε δικαίωμα να είμαστε παρατηρητές. Γιατί μπορεί η μάχη να χαθεί από μία ελάχιστη παράλειψη. Η άποψή μου ήταν και είναι ότι η Κυβέρνηση Καραμανλή στηρίζεται σε μια πολύ μικρή υπεροχή  μέσα στη γενική δομή του πλέγματος των αντιθέσεων και των εξισορροπήσεων που συνθέτουν τη σημερινή ζωή της χώρας μας. Γι' αυτόν τον λόγο, από την στιγμή που διαπιστώνω ότι η Κυβέρνηση αυτή μας εξασφαλίζει τις βασικές ελευθερίες -που μας αρνήθηκε και μας αρνείται το παρακράτος της αμερικανοκρατίας- είμαι υποχρεωμένος να κάνω επιλογή: Είτε να βοηθήσω κι εγώ με όσες δυνάμεις διαθέτω για να “οδηγηθούμε σε μια νέα κατάσταση και να τοποθετήσουμε τους στόχους του σοσιαλισμού μέσα στην πραγματικότητα” (όπως κάνουμε τώρα) ή να διατηρήσουμε την “επαναστατική παρθενικότητα και να μην κάνουμε τίποτε”. 

Εμείς πάντως δεν διατηρήσαμε την... παρθενικότητά μας. Κρίμα. Γιατί, αν κρίνει κανείς από τις παρελάσεις και τα πανώ, πολλοί σημερινοί νέοι προτιμούν τους... παρθένους.

Τι θα γινόταν αλήθεια, αν ο λαός μας πίστευε ότι την “Δευτέρα έχουμε σοσιαλισμό” και έδινε το 54% στο ΠΑΣΟΚ; Τι θα γινόταν, αν ο λαός μας ακολουθούσε την πολιτική του ΚΚΕ που στηρίζονταν στην άποψη ότι η σημερινή κυβέρνηση δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μια νέα “νατοϊκή μεταμφίεση” του ίδιου καθεστώτος -ότι δηλαδή στην ουσία τίποτε δεν άλλαξε σε σχέση με τη δικτατορία; Και, ότι όπως λέει και το ΕΚΚΕ, η “καραμανλική τρομοκρατία” συνεχίζει την προηγούμενη; Οπότε ο λαός μας καλείται να κάνει τι; Να βάλει στο ίδιο τσουβάλι τον Καραμανλή και τον Παπαδόπουλο. Κι ακόμα όλους όσους πιστεύουν ότι στη χώρα μας πραγματοποιήθηκε βαθιά αλλαγή. (Άλλο αν κινδυνεύει η δημοκρατία και γιατί κινδυνεύει). Αλλά ποιός “λαός”; Φυσικά μονάχα αυτός που ακολουθεί τις “πρωτοπόρες δυνάμεις” ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ, ΕΚΚΕ.  Και θα αναμετρηθεί με τις “ενωμένες” δυνάμεις της αντίδρασης, δηλαδή Καραμανλή, Παπαδόπουλο, Βλάχου, Κωνσταντόπουλο, Ιωαννίδη, Αβέρωφ, το λαό που τους πιστεύει και τα τανκς που τους ακολουθούν. Να ρθει και ο Κωνσταντίνος κι όσοι και όπου τον ακολουθούν. Να ξανακάνουμε πάλι τη Δεξιά φρούριο από τσιμέντο και χάλυβα. Να βάλουμε ξανά μέσα στο φρούριο και τους Κεντρώους. Για να μείνουν απέξω μονάχα οι “πρωτοπόροι”, οι “αγνοί”, οι “ακραιφνείς”, έτοιμοι να ξανακάνουν την αυτοκριτική τους στις γνωστές παλιές φυλακές, τα στρατόπεδα και την εμιγκράτσια... Σοφή πολιτική αλλά... μονότονη. Να ξανακάνεις τα ίδια και τα ίδια καταντά ανιαρό και βαρετό.

Το ΠΑΣΟΚ υπερθεματίζει. Η “νατοϊκή μεταμφίεση”, η “μεταλλαγή”, το “Καραμανλής και τα τανκς”, εναρμονίζονται τόσο με την “καραμανλική τρομοκρατία” του ΕΚΚΕ, όσο και με τον “υπηρέτη των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων” του ΚΚΕ. Και οι τρεις τακτικές είναι εξίσου απογειωμένες από την ελληνική πραγματικότητα γιατί, δεν βλέπουν αυτό που βλέπει η συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας. Ότι δηλαδή το βασικό πρόβλημα της χώρας μας είναι το πρόβλημα της δημοκρατίας. Ότι η σημερινή δημοκρατία αποτελεί κατάκτηση όλου του λαού (που σήμερα εκφράζεται μονάχα με πολιτικά μέσα) προστέθηκε και κείνο το κομμάτι της δημοκρατικής δεξιάς που εκτός από λαϊκή πολιτική δύναμη διαθέτει και σοβαρά ερείσματα μέσα στη δυναμική δομή της εξουσίας και ιδιαίτερα μέσα στο στρατό. Και αυτή η διάσπαση της άλλοτε μονολιθικής δεξιάς αποτελεί ανεπανάληπτη ιστορική ευκαιρία για όλο το λαό και ιδιαίτερα για την Αριστερά.

Δεν είναι αποτέλεσμα ιμπεριαλιστικών μηχανορραφιών. Αντίθετα αποτελεί ήττα βαριά του ιμπεριαλισμού. Που μηχανορραφεί και δουλεύει δραστήρια για να ανατρέψει την σημερινή κατάσταση, δημιουργώντας μια  νέα ενότητα όλων των μαύρων δυνάμεων από τη χούντα, τους φασιστικούς κύκλους και τους μοναρχικούς, ώστε να τσακίσει τους φορείς της διάσπασης (Καραμανλής). Γι' αυτό κύριος στόχος των ιμπεριαλιστικών προσπαθειών πρέπει να είναι η εξαφάνιση του Καραμανλή, που με το προσωπικό του κύρος μπόρεσε να συνενώσει γύρω του όλες τις πολιτικές και άλλες δυνάμεις, που έχουν σαν κύριο χαρακτηριστικό την πίστη τους στην κοινοβουλευτική  δημοκρατία.

Αυτή η πίστη, μετουσιωμένη σε πράξη καθημερινή, νομίζω ότι έχει εκτιμηθεί σωστά από την συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας σαν συμβολή όχι μόνο ουσιαστική, αλλά και καθοριστική στον αγώνα ζωής ή θανάτου που διεξάγει ο τόπος  μας ενάντια στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που χτες μας υποδούλωσαν με τη δικτατορία, που εξακολουθούν να διατηρούν σημαντικά ερείσματα παντού και που αποβλέπουν σε μία νέα υποδούλωση του λαού μας. Οι δυνάμεις αυτές προσπαθούν καθημερινά να διαβρώσουν το κύρος και την ακτινοβολία του κύριου φορέα της δημοκρατικής δεξιάς, του Καραμανλή, με διάφορες εκδηλώσεις των ποικίλων οργάνων τους που βρίσκονται διάσπαρτα μέσα σε όλους τους μηχανισμούς της εξουσίας.

Όμως, σ' αυτό τους το έργο βρίσκουν πολύτιμους συμμάχους όλους εκείνους που θεωρούν από την σκοπιά τους τον Καραμανλή όργανο του ιμπεριαλισμού. Επομένως εκμεταλλεύονται και αυτές τις μηχανορραφίες και κάθε είδους προβοκάτσιες των ιμπεριαλιστών εναντίον του Καραμανλή, για να τσακίσουν την κυβέρνηση των ιμπεριαλιστών! Έχουμε δηλαδή μια άνευ προηγουμένου εξ αντικειμένου συνεργασία ιμπεριαλιστών και ακραιφνών “αντι-ιμπεριαλιστών” με κοινό στόχο τον Καραμανλή. Και ενώ η προπαγάνδα οργιάζει, η διπλή επίθεση κορυφώνεται, η κυβέρνηση αρνείται να απευθυνθεί στο λαό, οι δημοκρατικές προοδευτικές δυνάμεις παγιδεύονται στο δίλημμα ή να μιλήσουν και να θεωρηθούν “φιλοκυβερνητικές”, ή να σιωπήσουν και να μεταβληθούν σε “παρατηρητές” -ενώ συμβαίνουν όλα αυτά τα περίεργα, στο βάθος ή μάλλον μέσα στην καρδιά της εξουσίας παίζεται το μεγάλο παιχνίδι, από το οποίο θα κριθεί το μέλλον της χώρας για πολλά χρόνια. Αντιμέτωποι οι δύο κύριες αντίπαλες δυνάμεις που διεκδικούν ακόμα την εξουσία:

Α) ΗΠΑ – Μεγάλα Μονοπώλια. Χουντικός Μηχανισμός. Φιλοχουντικοί μοναρχικοί. Μαύρη δεξιά.

Β) Δημοκρατική δεξιά. Νομοταγείς αξιωματικοί και άλλα στελέχη μηχανισμών.

Εκτιμώντας το ανθρώπινο δυναμικό που πλαισιώνει τους μηχανισμούς (Κράτος, Ένοπλες Δυνάμεις), όπως εκφράστηκε στα χρόνια της δικτατορίας και τις μεταβολές που έγιναν, μπορούμε να πούμε ότι μια σημαντική μερίδα του είναι αυτήν τη στιγμή ή μπορεί να ξαναγίνει μέσα σε κατάλληλο “κλίμα” υποχείριο της αμερικάνικης πολιτικής. Δηλαδή στον τομέα αυτό η ισορροπία ανάμεσα στις δυνάμεις αυτές και τις φιλοκυβερνητικές πρέπει να είναι πάρα πολύ ευαίσθητη. Ας πούμε ότι έχουμε 60% φιλοκυβερνητικές και 40% φιλοχουντικές. Τι θα γίνει αν οι δεύτερες γίνουν 45-50-55%; Εδώ παρεμβαίνει ο τρίτος παράγοντας. Ο Λαός. Και στο σημείο αυτό πραγματοποιείται η πιο βαθιά μας αντίθεση με το τριμερές πρυτανείο της “συγκεντρωτικής” Αριστεράς (“συγκεντρωτική” γιατί και οι τρεις παρατάξεις πιστεύουν στην αναγκαιότητα της συγκεντρωτικής εξουσίας με φορέα τις “πρωτοπόρες δυνάμεις”, το “πρωτοπόρο κόμμα” και την “πρωτοπόρα ηγεσία”). Το ερώτημα είναι: Ποιός είναι ο ρόλος του Λαού μπροστά σ' αυτή τη διαμάχη; ΠΑΣΟΚ-ΕΚΚΕ-ΚΚΕ: “Ο Λαός είναι αντίθετος και προς τις δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις. (Αν υποτεθεί ότι είναι αντιμαχόμενες, γιατί το πιο πιθανόν τα κάνουν μεταξύ τους “πλακάκια”). Επομένως το μέτωπό μας στρέφεται κατά των χουντικών, αλλά και κατά των κυβερνητικών (κρυπτοχουντικών) δυνάμεων.

Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η πολιτική των ΠΑΣΟΚ-ΕΚΚΕ-ΚΚΕ. Και επειδή ούτε οι δυνάμεις αυτές συμφωνούν μεταξύ τους, για τη δημιουργία του περίφημου “αντιιμπεριαλιστικού” μετώπου, δηλαδή ο λαός δεν δραστηριοποιείται ούτε προς την κατεύθυνση αυτή, το μόνο που μένει ουσιαστικά είναι, το ότι μια τέτοια πολιτική τείνει να μεταβάλει το λαό σε ουδέτερο παρατηρητή σε σχέση με τον κρίσιμο αγώνα για τη δημοκρατία.

Εμείς πιστεύουμε ότι οι δημοκρατικές διαδικασίες αποτελούν σήμερα κατάκτηση της εποχής μας και χωρίς αυτές δεν υπάρχει περίπτωση να ακολουθήσει ο λαός. Επομένως, πέρα από το μοντέλο που το θέλομε δημοκρατία πλουραλιστική, μέσα στην οποία οι δυνάμεις του σοσιαλισμού ανοίγοντας δρόμους πρέπει παράλληλα να πείθουν τη μεγάλη πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού, να υποβάλλονται στην κρίση του και υποτάσσονται στη θέλησή του – πέρα από το μοντέλο ή μάλλον ακριβώς γιατί έχουμε αυτό το μοντέλο σαν ιδανικό μας, χαράζουμε μι νέα τακτική που πιστεύουμε ότι βρίσκεται στο ύψος της επιστημονικής, τεχνικής, πολιτιστικής και κοινωνικής εξέλιξης της εποχής μας. Έτσι η δημοκρατική Αριστερά δεν έχει μόνο σαν χρέος να συσπειρώσει και να ενεργοποιήσει το λαό για να κερδίσουμε τη μάχη για τη δημοκρατία, αλλά ακόμα να γίνει ο πολιτικός εκφραστής των κοινωνικών δυνάμεων που αποβλέπουν στη βαθιά κοινωνική αλλαγή. Δηλαδή στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας με πρώτο στόχο την περίοδο της “δημοκρατικής και κοινωνικής δημοκρατίας”-.

Ειδικότερα για το νέο ρόλο που καλούνταν να διαδραματίσει η ΕΔΑ, στη συγκυρία της μεταπολίτευσης, ο Θεοδωράκης εμφανίζεται αισιόδοξος: - Είμαι εξαιρετικά ευτυχής, γιατί η ΕΔΑ με τη διακήρυξή της ολοκλήρωσε την πρώτη κρίσιμη φάση, αντίθετα, απ' ότι πίστευαν και έλεγαν όλοι αυτοί που αρέσκονται σε  μια στατική θεώρηση των φαινομένων, ότι δηλαδή η ΕΔΑ δεν θα ήταν παρά μια τρίτη παράλληλη πορεία μέσα στην κομμουνιστική Αριστερά. Με τη διακήρυξή της η ΕΔΑ δείχνει το τεράστιο ποιοτικό άλμα που πραγματοποιείται μέσα στο χώρο της ελληνικής Αριστεράς. Πραγματικά, εκείνο που έλειπε από το χώρο αυτό ήταν η παρουσία ενός κόμματος που να ολοκληρώνει θαρραλέα όλες τις αρχές μιας; δημοκρατικής Αριστεράς. Δηλαδή μιας Αριστεράς που, εξοπλισμένη με τη μαρξιστική ανάλυση, θα μπορούσε να βγάλει όλα τα συμπεράσματα από τις ιστορικές εμπειρίες και να θελήσει να αναλύσει τη σημερινή πραγματικότητα χωρίς δογματικούς φραγμούς και άλλες δεσμεύσεις οποιουδήποτε χαρακτήρα.

Πιστεύω ότι η ΕΔΑ αποτελεί αυτή τη στιγμή ένα πολύτιμο όπλο πάλης για τον εργαζόμενο ελληνικό λαό. Από την άποψη αυτή η σειρά των άρθρων μου στο “Βήμα” με τίτλο: “Η συγκεντρωτική και δημοκρατική Αριστερά μπροστά στο πρόβλημα της Δημοκρατίας” βοηθά, ώστε να ξεκαθαριστούν οι βασικές δομές και τάσεις μες τη σύγχρονη ελληνική Αριστερά. Επίσης επισημαίνουν το σημείο της σύγκρουσης, εκεί δηλαδή, που θα πρέπει να δοθεί ο σκληρός ιδεολογικός αγώνας. Αν η ανάλυσή μου είναι ορθή, τότε σαν άμεσο πολιτικό συμπέρασμα πηγάζει η αναγκαιότητα της συσπείρωσης όλων των δυνάμεων που ανήκουν στη δημοκρατική Αριστερά.

Αυτός θα πρέπει να είναι ο άμεσος πολιτικός μας στόχος. Όπως δηλώθηκε από τον Πρόεδρο της ΕΔΑ, Ηλία Ηλιού, ένα από τα στοιχεία της ύπαρξης της ΕΔΑ είναι και η αναζήτηση συνεργασιών και συμμαχιών μέσα στα πλαίσια της πολιτικής που χαράζει η ΕΔΑ και οι άλλες δυνάμεις που ανήκουν στον ίδιο ιδεολογικό και πολιτικό χώρο. Η δημιουργία μιας τέτοιας δημοκρατικής σοσιαλιστικής συμμαχίας είναι η μοναδική εγγύηση, ότι θα κλείσει οριστικά ο δρόμος για την επανάληψη των παλιών τραγικών σφαλμάτων, που είχαν πάντα στη βάση τους την αχαλίνωτη δογματική σκέψη και πολιτικό φανατισμό, δηλαδή την για τον α ή β λόγο απογείωση από την ελληνική και διεθνή πραγματικότητα και την εξυπηρέτηση σκοτεινών σκοπιμοτήτων.

Η δημιουργία της δημοκρατικής σοσιαλιστικής συμμαχίας θα δώσει επίσης, τη διέξοδο στο μέγα πρόβλημα της εναλλακτικής λύσης στην εξουσία. Συγκεντρώνοντας τουλάχιστον 25 με 30% των Ελλήνων ψηφοφόρων, θα μπορέσει να καταστεί ένας καθοριστικός πολιτικός παράγοντας, έτοιμος να μοιραστεί ακόμα και κυβερνητικές ευθύνες με οποιοδήποτε κόμμα ή σύνολο κομμάτων με βάση κοινές προγραμματικές αρχές. Επομένως, οι στόχοι της ιδεολογικής επίθεσης μπορούν τώρα να συνοψισθούν: 1) εξουδετέρωση των κινδύνων από την τακτική της συγκεντρωτικής Αριστεράς -για το σκοπό αυτό στηριζόμαστε στην ιστορική αλήθεια, καθώς και στην επιστημονική σκέψη της εποχής μας- και 2) διερεύνηση το χώρου της δημοκρατικής Αριστεράς, ώστε να βοηθήσει στην εξεύρεση των μεγάλων συντεταγμένων γύρω από τις οποίες θα μπορούσε να δημιουργηθεί η δημοκρατική και σοσιαλιστική συμμαχία, που η ενδεχόμενη παρουσία της θ' αλλάξει τη μορφή της πολιτικής ζωής της χώρας-.

Όπως προκύπτει από διεισδυτικό άρθρο του, τον Σεπτέμβριο το 1975, εξακολουθούσε να θεωρεί κυρίαρχο ελληνικό πρόβλημα την εξάρτηση από τον αμερικάνικο παράγοντα: - Σήμερα μπορούμε νομίζω να διαπιστώσουμε, ότι η “κρίσιμη μάχη” δεν κερδήθηκε ακόμα. Οι Αμερικανοί εξακολουθούν, όπως και χτες, να ελέγχουν ίσως με διαφορετικό τρόπο ευαίσθητα σημεία μέσα στον κρατικό μηχανισμό, καθώς και μέσα στα δυναμικά ερείσματα, ενώ το μοναδικό όπλο που διαθέτουμε – και με το οποίο πραγματοποιήσαμε την πρώτη μας νίκη ρίχνοντας τη Δικτατορία – δηλ. η πανεθνική παλλαϊκή ενότητα κατά της χούντας και της Αμερικανοκρατίάς, αρχίζει να μπαίνει σε περίοδο κρίσης. Πρέπει να υπογραμμίσω εδώ, ότι την κύρια ευθύνη την έχει η κυβέρνηση. Παρ' ότι δεν συμφωνώ με την τακτική μιας μερίδας της Αντιπολίτευσης, που δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να χτυπά συστηματικά και αποκλειστικά την κυβέρνηση Καραμανλή με φανερό σκοπό να πολώσει τις πολιτικές δυνάμεις και να οξύνει τα κομματικά πάθη, εντούτοις πιστεύω, ότι η κυβέρνηση και σε σοβαρά λάθη υπέπεσε και αρνήθηκε να πάρει εκείνες τις πρωτοβουλίες που θα συνέτειναν αποφασιστικά στη δημιουργία του ήπιου πολιτικού κλίματος που χρειάζεται αυτή τη στιγμή η χώρα.

Όπως πριν ένα χρόνο, εξακολουθώ και σήμερα να πιστεύω ότι το μοναδικό μας όπλο κατά της Αμερικανοκρατίας είναι αυτή η “δυναμική” που υπάρχει μέσα στον ενωμένο λαό μας. Η πρόσφατη ιστορική πείρα δείχνει ότι η κυβέρνηση που προέρχεται και στηρίζεται πάνω σε μια τέτοια “δυναμική” πρέπει να επωφεληθεί όσο γίνεται πιο γρήγορα από τη σύγχυση του αντιπάλου και να χτυπήσει αποφασιστικά. Η κυβέρνηση Παπανδρέου στα 1964 ταλαντεύθηκε από την πρώτη στιγμή. Έχασε πολύτιμο καιρό. Και όταν αποφάσισε να κάνει το πρώτο ουσιαστικό βήμα με την αποπομπή του Γαρουφαλιά, δεν ξηλώθηκε μονάχα αυτή, αλλά μαζί της κατεδαφίστηκε και η Δημοκρατία...

Ποιος θα μας πει, ότι το φοιτητικό νομοσχέδιο, η επίθεση της αστυνομίας, οι πρωτοβουλίες του κ. Γκίκα, η απόβαση των Αμερικανών στη Μάνη, όλες αυτές οι ενέργειες που αιφνιδιάζουν την κοινή γνώμη και τραυματίζουν το λαό δεν μαγειρεύονται από επιτήδειους πράκτορες κατ' εντολήν των αντιπάλων μας με στόχο το σπάσιμο της αντιδικτατορικής ενότητας και την τελική διάλυση αυτής της δυναμικής ;

Όμως, χωρίς αυτήν την “δυναμική” ας μην ξεγελιέται κανένας, και πρωτ' απ' όλα  ο ίδιος ο Καραμανλής που πρέπει νομίζω να το ξέρει καλά, ότι η δύναμη και το κύρος του πηγάζουν αποκλειστικά μέσα απ' αυτήν τη “δυναμική” που τον έφερε στην εξουσία. Δίχως αυτό το στοιχείο, δεν του μένουν παρά δύο δυνατότητες: Είτε να ανατραπεί από τους Αμερικανούς και τα όργανά τους. Είτε να γίνει όργανό τους. Και στις δύο περιπτώσεις ο μεγάλος ζημιωμένος θα είναι και πάλι ο λαός μας.

Όμως και οι πολιτικοί αντίπαλοι του Καραμανλή δεν θα πρέπει να υποτιμήσουν το ρόλο της “δυναμικής” του ενωμένου λαού στη διαμόρφωση του σημερινού συσχετισμού δυνάμεων. Όπως είδαμε, μπαίνουμε μέσα σ' ένα επικίνδυνο φαύλο κύκλο. Δεν θα πρέπει όμως να παρασυρθούμε. Γιατί δεν θα πρέπει να χάσουμε ούτε για μία στιγμή από τα μάτια μας τον κύριο αντίπαλο που είναι οι Αμερικάνοι. Δεν διάλεξαν καθόλου τυχαία  το χρόνο για να περάσουν στην πρώτη ανοιχτή προβοκάτσια τη Μάνη. Εκμεταλλεύονται το δυσμενές κλίμα για τον Καραμανλή που δημιούργησε η κυβερνητική παρέμβαση στο έργο της Δικαιοσύνης. Πιστεύω ακράδαντα, ότι άμεσος στόχος τους είναι ο Καραμανλής.

Για τον ίδιο τον Καραμανλή εξακολουθώ να πιστεύω, ότι αποτελεί τη βασική δύναμη για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Όμως ο συστηματικός πόλεμος που του γίνεται από ορισμένες πλευρές τον έχουν ποτίσει με μεγάλη πικρία. Αυτός καλεί τους πολιτικούς ηγέτες να πανηγυρίσουν μαζί τη νίκη της Δημοκρατίας κι αυτοί τον σνομπάρουν. Μετά τους ξανακαλεί να παρασταθούν και να επιθεωρήσουν όλοι μαζί τις Ένοπλες Δυνάμεις στα τελευταία γυμνάσια κι αυτοί τον περιφρονούν. Κι όμως και στις δύο περιπτώσεις θα είχαν την ευκαιρία να σπάσουν την πόλωση και τον διχασμό. Σκεφθείτε μόνο την εικόνα να παρελαύνει ο εθνικός στρατός μπροστά στους εκπροσώπους του ΚΚΕ. Επίσης σε άλλες περιπτώσεις είχαν την ευκαιρία να του θέσουν ερωτήματα, να ζητήσουν εξηγήσεις, να του εκθέσουν τους φόβους και τις απόψεις τους, να του κάνουν συγκεκριμένες προτάσεις. Είχαν λοιπόν την ευκαιρία οι πολιτικοί Αρχηγοί να ενημερωθούν και με τον πιο υπεύθυνο τρόπο μέσα σε φιλικό κλίμα για όλα τα θέματα που απασχολούν αυτή τη στιγμή το λαό μας και που τείνουν να διχάσουν. Όμως δεν το έκαναν, και η ευθύνη είναι δική τους. Τί θα πράξει τότε αυτός που έχει πίσω του το 54% του ελληνικού λαού; Θα οχυρωθεί αναγκαστικά πίσω από τον εγωισμό του. Όμως, ο εγωισμός σε συνδυασμό με την πικρία είναι κακοί σύμβουλοι. Έτσι, και ο Καραμανλής οδηγείται μοιραία να παίξει το παιχνίδι του διχασμού. Μερικοί από τους αντιπάλους του τρίβουν τα χέρια τους γι' αυτό. Όμως, εκείνος που θα κλάψει και πάλι πικρά θα είναι όλος ο λαός. Και αριστεροί και δεξιοί και κεντρώοι-.

Σκιαγραφώντας, τέλος, τους κυρίαρχους στόχους της ελληνικής Αριστεράς, μέσα από τη νέα πρωτοβουλία ανασύνταξής της, έθετε σε πρώτη μοίρα την Εθνική Αναγέννηση: - Ο εξευρωπαϊσμός της ελληνικής κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής, είναι ο στόχος – το μοντέλο – της ελληνικής αστικής τάξης. Ποιός είναι ο στόχος – το ιδανικό -  της ελληνικής Αριστεράς; Ο στόχος της ελληνικής Αριστεράς πρέπει να είναι η Εθνική Αναγέννηση. Η ευρωπαϊκή αστική δημοκρατία έκανε πάρα πολλά θετικά βήματα προς τα εμπρός. Όμως οι εσωτερικές της αντιφάσεις και οι εξωτερικές της εξαρτήσεις την οδηγούν σταθερά σε ορισμένα όρια που είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο να τα ξεπεράσει. Χρειάζονται καινούργιες κοινωνικές δυνάμεις, φορτισμένες με καινούργιες ιστορικές αναγκαιότητες που θα πρέπει να επωμισθούν τις κυβερνητικές ευθύνες, για να οδηγήσουν τις χώρες πέραν από τα δεσμευτικά σύνορα-όρια που βάζει το αστικό καθεστώς.

Αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις δεν είναι άλλες από τη μεγάλη πολιτική συμμαχία όλων των εργαζομένων με επικεφαλής την πολιτική οργάνωση της Αριστεράς. Ήδη, στην Ευρώπη, η ευρωπαϊκή Αριστερά, χτυπάει όλο και πιο απαιτητικά στην πόρτα της Εξουσίας. Στο μεταξύ προβληματίζεται, ερευνά, συζητά, ψάχνει, αγωνίζεται, οργανώνει τις δυνάμεις της μεθοδικά. Επομένως, η ελληνική Αριστερά έχει πάρα πολλά να διδαχτεί από την πλούσια πείρα της Αριστεράς των ευρωπαϊκών χωρών. Επομένως, το πρώτο πράγμα που έχει να κάνει η Ελληνική Αριστερά είναι η ΛΗΨΗ ΕΠΑΦΗΣ με τη σημερινή ελληνική-ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα. Όταν λέμε “ελληνική Αριστερά” ΣΗΜΕΡΑ, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι δεν ταυτίζεται πια όπως στο παρελθόν με τους κομμουνιστές. Τα ΚΚ είναι μια ή δύο από τις δυνάμεις της ελληνικής αριστεράς. Καταλαβαίνω ότι, αυτή η διαπίστωση γίνεται δεκτή με καγχασμούς από κείνους που λογαριάζουν τους εαυτούς τους σαν “φυσική ηγεσία”. Φυσικά, το καθένα από τα κόμματα αυτά διεκδικεί το προβάδισμα μέσα στη γενική διάταξη των προοδευτικών μας δυνάμεων. Ακριβώς όπως και ο Ανδρέας Παπανδρέου, που πιστεύει ότι αυτός αποτελεί την πρωτοπορία στο κίνημα της Αριστεράς. Για να μην αναφερθώ στο ΕΚΚΕ και τους μαοϊκούς, που αυτοί δεν αναγνωρίζουν κανέναν άλλο στο χώρο της συνεπούς Αριστεράς!

Ποιός είναι πρωτοπορία και ποιός δεν είναι, αυτό φυσικά θα το δείξει η ζωή. Σήμερα, ύστερα από 15 μήνες δημοκρατικό βίο, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις βασικές δυνάμεις που μέσα στις δοσμένες συνθήκες μπορούν να διαδραματίσουν το ρόλο του συσπειρωτή της μεγάλης πλειοψηφίας των Ελλήνων εργαζομένων. Ώστε να δημιουργηθεί σιγά-σιγά, το αναγκαίο πολιτικό όργανο – σε αντιστοιχία μ' αυτό που γίνεται στην Ευρώπη – που θα προετοιμάσει σοβαρά και υπεύθυνα τη διαδοχή της Αριστεράς στην Εξουσία και τη διακυβέρνηση της χώρας. Τέτοιες δυνάμεις βλέπω σήμερα την ΕΔΑ, το ΚΚ Εσωτ., καθώς και στελέχη της Δημοκρατικής Άμυνας και των Νέων Δυνάμεων. Αυτά ως προς τις ηγεσίες. Ως προς τη βάση, συμπεριλαμβάνονται και οι δυνάμεις του ΚΚΕ και του ΠΑΣΟΚ χωρίς της ηγεσίες τους. Η δεκαπεντάμηνη εμπειρία μας δείχνει καθαρά ότι η ηγεσία του ΚΚΕ βρίσκεται εκτός τόπου και χρόνου, ενώ η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ – μοναρχία μάλλον παρά ηγεσία – αποτελεί μόνιμο κίνδυνο για την ενότητα των προοδευτικών δυνάμεων.

Είναι λοιπόν καιρός – τώρα που αποκρυσταλλώνεται και η ΕΔΑ, ενώ τα στελέχη της Δ.Α. που εκπαραθυρώθηκαν από το ΠΑΣΟΚ, προβληματίζονται για το τί δέον γενέσθαι – να αρχίσουν οι διαβουλεύσεις, ώστε να συμφωνηθεί κατ' αρχήν ο επιδιωκόμενος στρατηγικός σκοπός και σε συνέχεια να καθορισθούν τα ενδιάμεσα στάδια και η τακτική. Σαν συμβολή λοιπόν σ' ένα τέτοιο προβληματισμό παραθέτω μερικές σκέψεις. Είπα και στην αρχή, ότι ο τελικός στόχος της Ελληνικής Αριστεράς, πρέπει να είναι η Εθνική Αναγέννηση. Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά της; Τα χαρακτηριστικά της είναι η Εθνική Ανεξαρτησία, η Παλλαϊκή Εξουσία και ο Σοσιαλισμός. Τί είναι όμως ο Σοσιαλισμός; Δεν θα αναφερθώ στα γνωστά – πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά – χαρακτηριστικά του, που είναι λίγο ως πολύ γνωστά. Ας μου επιτραπεί εδώ να δώσω μια άλλη διάσταση – μια διαφορετική πλευρά του.

Αν η πορεία της ανθρωπότητας δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια συνεχής αναζήτηση και κατάκτηση της Ελευθερίας (στις πιο συγκεκριμένες μα και στις πλέον γενικές της μορφές) τότε ο Σοσιαλισμός εξασφαλίζει τον ανώτερο βαθμό ελευθερίας. Αν τελικά ελευθερία είναι η ευθύνη, τότε ελεύθερος είναι ο υπεύθυνος. Υπεύθυνος είναι αυτός που αποφασίζει και αποφασίζει αυτός που κατέχει. Με το σοσιαλισμό όλοι αποφασίζουν για όλα. Γιατί όλοι είναι τυπικά και ουσιαστικά συνιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, του εθνικού εισοδήματος. Και όλοι συμμετέχουν τυπικά και ουσιαστικά στη λήψη όλων των μικρών και των μεγάλων αποφάσεων. Επομένως όλοι γίνονται υπεύθυνοι, δηλαδή ελεύθεροι. Εμείς, πιστεύουμε στον παλλαϊκό σοσιαλισμό. Σ' αυτόν που θα έρθει σαν καρπός ενός γιγαντιαίου κινήματος μαζών που τελικά θα σαρώσει όλα τα φρούρια της καπιταλιστικής εξουσίας και θα επιβάλει τις διαδικασίες της σοσιαλιστικής μεταλλαγής. Πάνω σ' αυτήν την κοινωνική βάση που εξασφαλίζει τον ανώτερο βαθμό ελευθερίας στο σύνολο των μελών της κοινωνίας χτίζεται η Εθνική Αναγέννηση. Μέσα στις συνθήκες της Εθνικής Αναγέννησης ο άνθρωπος απαλλαγμένος από τα δεσμά της κοινωνικής δουλείας, που τον αλλοτριώνουν και τον μεταβάλλουν σε αντικείμενο, ο άνθρωπος για πρώτη φορά υπεύθυνος για τη μοίρα του και επομένως ελεύθερος, συμμετέχει δημιουργικά στην οικοδόμηση ενός καινούργιου παλλαϊκού πολιτισμού.

Όμως, αυτό το προτσές δεν γίνεται εκτός τόπου και χρόνου. Γίνεται σήμερα, μέσα στην εποχή μας και μέσα στη χώρα μας. Επομένως, η κίνηση που χαράζουμε, η πάλη μας, οι στόχοι μας, οι μορφές πάλης, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους αυτό που γίνεται γύρω μας. Ειδεμή όλα θα πέφτουν στο κενό. Και πρώτα απ' όλα στο διεθνή χώρο: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία που συνθέτουν την εποχή μας; Που βρίσκεται το κίνημα της επαναστατικής αλλαγής; Ποιες είναι οι δυνάμεις της αλλαγής; Και συνεπώς που πραγματοποιείται η βασική αντίθεση; Ποια είναι η κύρια σύγκρουση; Ανάμεσα σε ποιές δυνάμεις; Και παράλληλα στη χώρα μας, ποιες και πόσο βαθιές αλλαγές έχουν γίνει στο τελευταίο διάστημα; Ποια είναι η σημερινή σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας και που πραγματοποιείται η κύρια αντίθεση;

Από την ανάλυση και την απάντηση που θα δώσουμε σ' αυτά τα δύο κύρια ερωτήματα νομίζω ότι θα βγει καθαρά και ανάγλυφα η αναγκαιότητα για την ύπαρξη της νέας πολιτικής πρωτοπορίας. Γιατί απλούστατα το ΚΚΕ όσο φυσικά και το ΠΑΣΟΚ, κάνουν βασικά λαθεμένες αναλύσεις και εκτιμήσεις σχετικά τόσο με τη διεθνή όσο και την ελληνική πραγματικότητα. Σήμερα στη χώρα μας υπάρχει κίνημα μαζών. Οι λαϊκές μάζες, φορτισμένες με την ιστορική μνήμη και έχοντας περάσει μέσα από τον θερμοκαυστήρα της δικτατορίας, κινούνται αυθόρμητα προς ορισμένους προς ορισμένους βασικούς στόχους, έχουν επιλέξει τους βασικούς εχθρούς, έχουν επισημάνει τα βασικά εμπόδια και έχουν δημιουργήσει ντε  φάκτο και μέσα στη βάση ένα ουσιαστικό παλλαϊκό μέτωπο, με κύριους άμεσους στόχους κι επιδιώξεις: Στερέωση της Δημοκρατίας, κατάκτηση της Εθνικής Ανεξαρτησίας, απαλλαγή από την αμερικανοκρατία και τα καρκινώματά της, ειρήνη και συνεργασία με όλους τους λαούς, ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου, κατάκτηση υψηλότερων στόχων μέσα στη μόρφωση και τον πολιτισμό, προετοιμασία και σταθερή πορεία για μια δικαιότερη κοινωνική οργάνωση.

Πάνω σ' αυτούς τους άξονες, ο λαός πραγματοποιεί την ενότητά του, έχοντας για την ώρα σαν κύριους στόχους και κορυφαίους τους αντιπάλους τους  Αμερικανούς, τη χούντα και τα όργανά της, την ξένη και ντόπια οικονομική ολιγαρχία και τα όργανά της. Πάνω σ' αυτούς τους άξονες και μ' αυτούς τους στόχους πραγματοποιείται σήμερα το μέτωπο στη βάση του λαού, καθώς και η κίνηση των μαζών προς τα μπρος. Αν το αγνοήσουμε, τότε θα μείνουμε κι μεις έξω απ' το μαζικό κίνημα, θα γίνουμε και μεις ουρά των αστών και κρυπτοαστών πολιτικών που κινούμενοι από άλλες αφετηρίες-συμφέροντα και επιδιώκοντας άλλους στόχους, σπέρνουν σύγχυση, αποπροσανατολίζουν το λαό και βάζουν νάρκες στη δημοκρατική πορεία της χώρας.

Η σοσιαλιστική οργάνωση της κοινωνίας δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά η απαραίτητη προϋπόθεση για να προχωρήσουμε προς τις διαδικασίες της Εθνικής Αναγέννησης. Άραγε αναφερόμαστε σε μία ουτοπία, σε κάτι που θα μας ξεφεύγει πάντα, είτε η Εθνική Αναγέννηση μπορεί πράγματι κάποτε να πραγματοποιηθεί; Για να δώσουμε μια κάποια απάντηση σ' αυτό το ερώτημα, θα πρέπει νομίζω να περιγράψουμε όσο και όπως μπορούμε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του τύπου της κοινωνίας που οραματιζόμαστε. Φυσικά, τα όποια “οράματά” μας δεν μπορεί να είναι δεσμευτικά για τις επόμενες γενιές, δηλ. γι' αυτούς που τελικά θα χτίσουν την καινούργια κοινωνία. Με άλλα λόγια, την οριστική μορφή κάθε κοινωνίας τη δίνουν αυτοί που τη δημιουργούν. Επομένως, εμείς μπορούμε να δώσουμε τις γενικές αρχές και να χαράξουμε ένα πολύ γενικό περίγραμμα με τη βεβαιότητα, ότι οι γενιές που θα ρθουν εμπλουτισμένες με όσα θα έχουν γίνει στο μεταξύ – όλες τις καινούργιες κατακτήσεις – θα κρατήσουν ίσως από τη σκέψη μας και τα οράματά μας ένα πολύ μικρό τους μέρος. Γι' αυτό είναι ανώφελο νομίζω να διαπληκτιζόμαστε από τώρα για τις λεπτομέρειες, μιας και δεν είμαστε βέβαιοι αν θα εφαρμοστούν ποτέ, όπως τα θέλουμε εμείς, τα ουσιαστικά. Με αυτές τις επιφυλάξεις, προχωρώ: Πρέπει νομίζω να ξανατονιστεί η βασική ιδέα: ότι δηλαδή με τη σοσιαλιστική αλλαγή και την Αναγέννηση, η κοινωνία εξασφαλίζει σ' όλα τα μέλη της τον ανώτατο βαθμό ελευθερίας:

- Ελευθερία από την ανάγκη, γιατί τα αγαθά θα φτάνουν για όλους – όλες οι ανάγκες θα υπερικανοποιούνται με τη νέα οργάνωση της παραγωγής.

- Ελευθερία από τη δουλεία (δουλειά!), γιατί οι μηχανές θα δουλεύουν όλο και πιο πολύ για τον άνθρωπο που θα πρέπει κάποτε να φτάσει να δαπανά ελάχιστο χρόνο καθημερινά για την παραγωγή.

- Ελευθερία από την πνευματική υπανάπτυξη, γιατί όχι μόνο όλες οι γνώσεις θα είναι ανοιχτές για όλους, αλλά και με την πολιτιστική επανάσταση ο καθένας συμμετέχει δημιουργικά στην οικοδόμηση της νέας

σκέψης, του νέου πολιτισμού.

- Τέλος ελευθερία από την ανευθυνότητα, γιατί τώρα ο καθένας είναι υπεύθυνος, γιατί όλοι αποφασίζουν για όλα.

Για να κατακτήσουμε αυτούς τους υψηλούς στόχους, χρειάζεται να γίνουν βαθιές, επαναστατικές αλλαγές, σε δύο τομείς: Πρώτον, στον κοινωνικό-οικονομικό. Δεύτερον, στον ιδεολογικό-πολιτιστικό. Ο εθνικός πλούτος, τα μέσα παραγωγής περνούν στα χέρια όλου του λαού. Όμως, παράλληλα, όλος ο λαός είναι ήδη ώριμος ιδεολογικά και πολιτιστικά,ώστε αυτό που θα πάρει στα χέρια της η παλλαϊκή Εξουσία να αποτελέσει το μέσον για να προχωρήσει πάρα πέρα. Δηλαδή προς τις διαδικασίες της Εθνικής  Αναγέννησης, όπου με το νέο τρόπο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής, ο καθένας και όλοι είναι έτοιμοι να επιδοθούν στην πνευματική και καλλιτεχνική καλλιέργεια που είναι ο τελικός προορισμός του κάθε ανθρώπου και της κάθε κοινωνίας. Με δύο λόγια η Κοινωνία της Εθνικής  Αναγέννησης είναι η κοινωνία των φιλοσόφων και των ποιητών. Των επιστημόνων και των καλλιτεχνών.

Είναι λοιπόν καιρός η πολιτική ηγεσία της Αριστεράς να δει σοβαρά και υπεύθυνα το πολιτιστικό κίνημα. Που σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να το αντιμετωπίσει ευκαιριακά μόνο και μόνο για να το χρησιμοποιήσει. Αλλά να το μελετήσει σωστά και να το δει σαν την πεμπτουσία του ίδιου του μαζικού πολιτικού κινήματος. Και σαν τη μοναδική εγγύηση ότι οι μάζες που θα διαπαιδαγωγηθούν και θα αποκτήσουν συνείδηση για τη δύναμη και την ευθύνη τους μέσα από τη δυναμική του πολιτιστικού κινήματος θα είναι ώριμες και έτοιμες μεθαύριο να κατακτήσουν και να κατευθύνουν όλα τα κέντρα αποφάσεων. Χωρίς τη “βοήθεια” πονηρών μεσολαβητών - .

Παράλληλα με τις πρωτοβουλίες για τον εκσυγχρονισμό της Αριστεράς και την ενεργοποίηση του μαζικού Κινήματος, ο Θεοδωράκης εγκαινίαζε μια νέα μουσική εποικοδομητική επικοινωνία με το λαό της περιφέρειας: - Απ' τη στιγμή που ορισμένοι καλλιτέχνες αισθάνονται ότι ο συνομιλητής τους είναι όλος ο λαός πρέπει να βοηθήσουν  ώστε ο λαός αυτός να απελευθερωθεί πραγματικά να έχει όλες τις ελευθερίες. Να ένας λόγος που εξηγεί τη δική μου συνεχή παρέμβαση και συμμετοχή στα γεγονότα. Διότι αν είχα ησυχάσει, αν είχα αποφασίσει να δημιουργήσω κατ' εικόνα και ομοίωση με την άρχουσα τάξη την οποιαδήποτε, τη διεθνή, κοσμοπολίτικη παρουσία, θα 'μενα στο Παρίσι θα δημιουργούσα όπως πολλοί άλλοι αμερικάνικη, γερμανική τέχνη. Θα είχα τους συνομιλητές μου αυτούς που πηγαίνουν στις γκαλερί, στις συναυλίες, στις όπερες, δηλαδή την πραγματική άρχουσα τάξη και τελειώνει η υπόθεση. Δεν θα μ' ενδιέφερε ο λαός παρά μόνο σαν ένα στοιχείο φολκλορικό, σαν στοιχείο που θα μπορούσα να αντλήσω μια έμπνευση, να αντλήσω κάποιο θέμα λαϊκό ή κάποιο ερέθισμα. Αλλά απ' τη στιγμή που η φιλοσοφία μου είναι τελείως διαφορετική, απ' τη στιγμή που λέω ότι δε δέχομαι το διάλογο με τους λίγους αλλά με όλο το λαό δεν αλλάζει μόνο η δράση μου αλλά και η αισθητική μου.

Σήμερα η άρχουσα τάξη είναι οι άνθρωποι που έχουν χρήματα ενώ παλιά ήταν μια τάξη η οποία κατόρθωσε να αναδειχτεί πραγματικά από τον κύκλο της παραγωγής και να χει δικό της πολιτισμό.. σήμερα δεν υπάρχει το φαινόμενο αυτό. Να γιατί δεν δημιουργείται πλέον τέχνη σε υψηλά επίπεδα. Και αυτοί οι οποίοι νομίζουν ότι κάνουν τέχνη σε διάλογο με την άρχουσα τάξη δεν κάνουν τέχνη, δημιουργούν τα αποκρουστικά έργα τέχνης που είναι κενά διότι η άρχουσα τάξη έχει πεθάνει εδώ και πάρα πολύ καιρό σαν μία ιδιαίτερη κοινωνική και ιστορική παρουσία. Έχει πεθάνει, ή έχει εκφυλιστεί. Μένει λοιπόν ο λαός. Εγώ κάνω το πείραμα με το λαό, το διάλογο με το λαό και δημιουργώ αυτόν τον νέο πολιτισμό. Δεν είναι κάτι που βρίσκεται στη φαντασία μου: το “Άξιον Εστί”, η “Ρωμιοσύνη”, το “Πνευματικό Εμβατήριο” ή το “Κάντο Χενεράλ” είναι πραγματικότητες και βρίσκονται σε διάλογο απευθείας με το λαό.

Με ρωτούν γιατί μέσα στη διχτατορία είμασταν “ελεύθεροι”. Στη φυλακή είμαστε “ελεύθεροι”, γιατί είχαμε επιλέξει εμείς τον αγώνα. Οι μόνοι “ελεύθεροι” Έλληνες ήταν αυτοί που ήταν στη φυλακή. Επομένως είχα τότε το ερέθισμα και το συνομιλητή μου ο οποίος ήταν ο ελεύθερος πολιορκημένος, είτε μέσα είτε έξω απ' τη φυλακή. Μετά όταν φτάσαμε στο “Homus autokinitous” τον καινούργιο τύπο ανθρώπου που πάνε να πλάσουν σήμερα οι μεταβιομηχανικές κοινωνίες, οι αλλοτριωμένες μεσ' στο μίσος που καλλιεργήθηκε συστηματικά για να εξυπηρετήσει τις προσωπικές ή κομματικές φιλοδοξίες του ενός ή του άλλου, φτάσαμε σε μια άλλη κατάσταση ανθρώπων οι οποίοι δεν είναι ελεύθεροι. Δεν έχουν δική τους βούληση, είναι αντικείμενα τα οποία παρασύρονται από δω κι από κει διότι τους προσφέρουν τη χλιδή. Τους προσφέρουν μια ζωή που γλιστράει όλο και περισσότερο προς τη διασκέδαση και προς τη φρενίτιδα την καταναλωτική. Δεν είναι ελεύθερος αυτός ο λαός, δεν μπορείς να πεις τίποτα μαζί του.

Το 1974-75 – μ' απασχόλησε αυτό το φαινόμενο – γιατί μ' ενδιέφερε να επικοινωνήσω ο ίδιος με το λαό. Γι' αυτό φορτώνω ένα πιάνο στη καμιονέτα και ξεκινάω από τη Δ. Μακεδονία με έναν προπομπό ο οποίος βρίσκει ένα κινηματογράφο, βγάζει μια ανακοίνωση ότι σε δυο-τρεις μέρες θα έρθει ο Θεοδωράκης ο οποίος θα σας μιλήσει και θα σας τραγουδήσει, φτάνω εγώ, βάζουμε το πιάνο στη σκηνή, έχει μπει ο κόσμος στον κινηματογράφο, παρουσιάζομαι και δεν ξέρω πως θ' αρχίσω. Δεν έχω κάτι συγκεκριμένο, αλλά έχω αντικείμενο, έχω στόχο και αυτός ο στόχος είναι ότι εδώ δεν υπάρχουμε εμείς κι εσείς. Άλλο η Αθήνα, άλλο η επαρχία, άλλο ο καλλιτέχνης, είμαστε ένα σύνολο. Αν θέλουμε πραγματικά να δημιουργηθεί μία λαϊκή τέχνη τότε εσείς πρέπει να πάρετε την πρωτοβουλία, πρέπει να δημιουργήσετε στην πόλη σας μία επιτροπή δική σας πολιτιστική, που θα είναι σε άμεση σχέση με τους εν δυνάμει γνωστούς καλλιτέχνες στην Αθήνα ή αλλού τους οποίους εσείς θα κινητοποιείτε, αλλά όχι με τρόπο πελατειακό, δε θα τους φέρετε εδώ να παίρνουν χρήματα και να σας δίνουν ένα κομμάτι απ' την τέχνη τους και να φεύγουν, όχι. Θα τους καλείτε εδώ θα έχετε διάλογο μαζί τους θα παρουσιάζετε τα έργα τους θα συζητάτε για τα έργα τους να μπορέσετε να υπάρξετε στη συνείδησή τους, να τους επηρεάσετε, να καταλάβουν ποιοι είστε, τα προβλήματά σας, τον πόνο σας, τα όνειρά σας για να υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση. Αντιλαμβάνεται κανείς λοιπόν τι θα γινόταν αν υπήρχαν σ' όλη την Ελλάδα πολιτιστικές επιτροπές που θα κατέγραφαν και θα οργάνωναν την πολιτιστική ταυτότητα της πόλης τους επιστρατεύοντας όλο το πολιτιστικό δυναμικό το υπάρχον δημιουργώντας καινούργιους καλλιτέχνες, οι οποίοι θα βγαίναν μέσα απ' την πόλη τους ή απ' αλλού. Είναι πραγματικά ενδεικτικό ότι ξεκίνησα με ένα πιάνο παίζοντας και τραγουδώντας και όταν τελείωσε αυτή η περιοδεία που διάρκεσε μερικούς μήνες σε διάφορες πόλεις, στη σκηνή πίσω από μένα υπήρχαν 30-40 πρόσωπα. Δηλαδή σε κάθε πόλη ανέβαινε ένας επάνω και έλεγε “εγώ απαγγέλλω”, σε άλλη “εγώ παίζω”, “εγώ είμαι συνθέτης”.

Και έτσι αντί να είμαι μόνος, είχα ολόκληρη χορωδία, παρουσίαζα συνθέτες, τραγουδιστές, ποιητές, εκτελεστές με φλάουτο, με φλογέρα, με φυσαρμόνικα, με πιάνο, με κιθάρες. Δηλαδή βγαίναν καινούργια παιδιά μέσα από μια τέτοια διαδικασία. Αυτό έγινε άλλωστε και στα 1960-63 όταν ιδρύθηκε ο Σύλλογος Φίλων Ελληνικής Μουσικής ο ΣΦΕΜ, με πρωτοβουλία ορισμένων φίλων που θελαν να ιδρύσουν Σύλλογο Φίλων του Μίκη Θεοδωράκη και τους είπα ότι αυτό είναι στενό, θα το κάνουμε πλατύ. Σύλλογος Φίλων Ελληνικής Μουσικής και μέσα απ' αυτό το φυτώριο που κράτησε μερικά χρόνια βγήκαν πολλοί συνθέτες και τραγουδιστές της έντεχνης  λαϊκής μουσικής-.