ΤΟ ΧΡΕΟΣ, Β' Τόμος

Ευχαριστούμε θερμά τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης για την παραχώρηση των αποσπασμάτων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ

ἤ

ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΔΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ

Ζάτουνα, Σεπτέμβριος 1968

I

ΟΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ

Οἱ λαοί τιμωροῦνται ὅταν οἱ ἡγέτες τους δέν ἔχουν πολιτικό ρεαλισμό. Ρεαλισμός σημαίνει καλή ἐκτίμηση τοῦ συσχετισμοῦ τῶν δυνάμεων. Γιά νά ἐκτιμήσουμε σωστά τόν τελικό συσχετισμό τῶν δυνάμεων, πρέπει νά λάβουμε ὑπόψη μας ὅλες τίς ἀντιθέσεις – ἀπό τίς πιό μεγάλες καί φανερές ὥς τίς πλέον μικρές καί κρυφές. Οἱ Γάλλοι φοιτητές πρόσφατα, οἱ Τσεχοσλοβάκοι ἡγέτες σήμερα καί οἱ Ἕλληνες ἡγέτες χτές καί προχτές ὑποτίμησαν στίς ἐκτιμήσεις τους, ἤ δέν ὑπολόγισαν σωστά, τόν εἰδικό χαρακτήρα τῆς κορυφαίας ἀντίθεσης τῆς ἐποχῆς μας ἀνάμεσα στό σοσιαλισμό καί τόν ἰμπεριαλισμό. Μέ τίς συμφωνίες τῆς Γιάλτας, οἱ νικήτριες δυνάμεις προέβησαν σ’ ἕνα συμβιβασμό ὁδηγημένες καί ἐκεῖνες ἀπό τόν τότε συσχετισμό δυνάμεων. Τό σοσιαλιστικό στρατόπεδο ἔκανε ἕνα πελώριο ἅλμα. Ὁ σοσιαλισμός ἔπαψε νά εἶναι κλεισμένος στά σύνορα ἑνός κράτους. Ἔγινε παγκόσμιο σύστημα. Ὅμως ἡ ἐπέκταση αὐτή εἶχε δύο βαρύτατες ἀδυναμίες. Πρῶτον, ὅτι ἡ ἐσωτερική ζύμωση καί ἡ πάλη τῶν ἴδιων τῶν κοινωνικῶν δυνάμεων τῆς κάθε χώρας, μέ ἐξαιρέσεις τή Γιουγκοσλαβία καί τήν Κίνα, δέν ἔπαιξαν τόν κύριο καί ἀποφασιστικό ρόλο σ’ αὐτή τήν ἀλλαγή καί, δεύτερον, ὡς ἀντάλλαγμα σ’ αὐτή τήν προώθηση τοῦ σοσιαλισμοῦ ἐμποδίστηκε ὁ δρόμος ἄλλων λαῶν πού θά ἤθελαν, καί πιθανόν θά μποροῦσαν, νά βαδίσουν πρός τό σοσιαλισμό, ὅπως συνέβη, λόγου χάριν, μέ τόν ἑλληνικό λαό. Ἐν πάση περιπτώσει, καλῶς ἤ κακῶς, ἡ διαίρεση αὐτή ἀποτελεῖ ἱστορικό γεγονός καί ἴσως εἶναι ἡ σημαντικότερη ἱστορική πράξη τῆς ἐποχῆς μας. Ἀπό τότε καί στό ἑξῆς ἡ ἀνθρωπότητα χωρίζεται βασικά σέ δύο ἀντίμαχα στρατόπεδα. Ἀνάμεσά τους, πολλοί ὑπόδουλοι λαοί, ἐκμεταλλευόμενοι τή νεοσυσταθεῖσα ἰσορροπία

δυνάμεων, καταφέρνουν νά κερδίσουν τήν ἀνεξαρτησία τους. Αὐτό, δηλαδή ἡ ἀπελευθέρωση τῶν ὑπόδουλων λαῶν, ἀποτελεῖ τό δεύτερο μεγάλο ἱστορικό γεγονός τῆς ἐποχῆς μας. Ἡ ἀντίθεση ἀνάμεσα στά δύο ἀντίπαλα στρατόπεδα εἶναι πολύμορφη καί πολύπλοκη. Ὅμως τελικά κορυφώνεται στή θερμοπυρηνική ἀναμέτρηση. Εἶναι φανερό ὅτι αὐτή ἡ γιγαντιαία ἀντίθεση μαζί μέ τή μόνιμη ἀπειλή γιά μιά πυρηνική καταστροφή τῆς ἀνθρωπότητας κυριαρχοῦν πάνω ἀπ’ ὅλες τίς ζυμώσεις, ἐξελίξεις, ἀνακατατάξεις καί ἀντιθέσεις μέσα σέ ὅλα τά ἔθνη καί ἀνάμεσα σ’ ὅλους τούς λαούς. Καί ἕως ὅτου λυθεῖ, κατά τόν ἄλφα ἤ βῆτα τρόπο, ἡ ἰσορροπία τοῦ τρόμου ἀνάμεσα στίς δύο ὑπερδυνάμεις, κάθε πολιτικός σέ κάθε χώρα, προκειμένου νά χαράξει ὑπεύθυνα τήν πολιτική του γραμμή, εἶναι ὑποχρεωμένος –ἄν θέλει νά εἶναι ρεαλιστής– νά λάβει σοβαρά ὑπόψη του αὐτή τήν κορυφαία ἀντίθεση τῆς ἐποχῆς μας.

II

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

Ἄν παρατηρήσουμε προσεκτικά τό χάρτη τῆς ὑδρογείου, θά δοῦμε ἀνάγλυφα τόν ἀληθινό χαρακτήρα τῆς ἀμερικανικῆς στρατηγικῆς. Ἕνας θανάσιμος δακτύλιος ἀπό στρατιωτικές βάσεις τῶν ΗΠΑ περισφίγγει ἀσφυκτικά τή Σοβιετική Ἕνωση. Τακτικός στόχος, ὁλόκληρη ἡ βιομηχανική περιοχή της. Στρατηγικός σκοπός, ἡ ἐξαφάνιση ἀπό τό χάρτη τοῦ προπυργίου τοῦ κομμουνιστικοῦ κόσμου, τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης. Κέντρο αὐτῆς τῆς τακτικῆς καί στρατηγικῆς, τό Πεντάγωνο, πού φαίνεται ὅτι ἐπεκτείνει τόν ἔλεγχό του σέ ὅλες τίς ἐκδηλώσεις τῆς πολιτικῆς ζωῆς τῶν ΗΠΑ. Ἀλλά καί ἔξω ἀπό τή χώρα του, προσπαθεῖ νά ἐλέγχει ὅλο καί πιό ἀποκλειστικά τίς διάφορες κυβερνήσεις καί, κυρίως, τούς τοπικούς στρατούς. Γι’ αὐτό ἐγκαταλείπει σιγά σιγά τούς πατροπαράδοτους συμμάχους του (ὀλιγαρχία, πολιτικούς, δυναστεῖες κ.λπ.) καί τοποθετεῖ, ὅπως εἴδαμε, κυβερνήσεις ἀπό στρατιωτικούς τῆς ἀπολύτου ἐμπιστοσύνης του. Ἔτσι τά κράτη αὐτά μεταβάλλονται σέ σκέτους στρατιωτικούς δορυφόρους. Ὑπόκεινται στό σύστημα τῆς γενικότερης μαχητικῆς τακτικῆς, ἐξυπηρετοῦν τόν βασικό στρατηγικό σκοπό καί, ἑπομένως, ἐλέγχονται ἄμεσα ἀπό τίς ὑπεύθυνες στρατιωτικές ὑπηρεσίες τοῦ

Πενταγώνου. Μπροστά σ’ αὐτή τή γιγαντιαία κυκλωτική κίνηση, πού ἔχει ὡς ἐπίκεντρο τήν καθημερινά αὐξανόμενη κολοσσιαία πολεμική μηχανή τῶν ΗΠΑ, ποιά θά πρέπει νά εἶναι ἡ τακτική τῶν Σοβιετικῶν; Εἶναι φανερό ὅτι ὁ κίνδυνος εἶναι καί γίνεται κάθε μέρα τόσο μεγάλος, ἡ ἀπειλή τόσο θανάσιμη, ὥστε θά πρέπει νά ὑποταχθοῦν τά πάντα σ’ αὐτήν τήν ἀνελέητη ἀναγκαιότητα: τήν ὑπεράσπιση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης, καί μαζί της τήν ὑπεράσπιση ὁλόκληρου τοῦ σοσιαλιστικοῦ στρατοπέδου. Νά γιατί οἱ Σοβιετικοί προτιμοῦν νά χάσουν στόν τομέα τοῦ ἰδεολογικοῦ καί πολιτικοῦ πολέμου, γιατί ὁ ἄλλος τομέας, ὁ στρατιωτικός, μέσα στό σημερινό συσχετισμό δυνάμεων, εἶναι ὁ πλέον ζωτικός καί ἄμεσος γιά τήν ἴδια τήν ὕπαρξη τῆς ΕΣΣΔ.

III

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΑΝΘΡΩΠΟΥ

Μπροστά στούς Σοβιετικούς ἡγέτες ὑπάρχει ἀκόμα ἕνα στοιχεῖο ἀρνητικό. Εἶναι ἡ ἀδυναμία ἐκείνων τῶν Ἀμερικανῶν πού εἶναι ἐχθροί τοῦ πολέμου ν’ ἀποκτήσουν ὑπολογίσιμη δύναμη στήν πολιτική ζωή τῶν ΗΠΑ. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή, ἡ δολοφονία τοῦ Ρόμπερτ Κέννεντυ, τοῦ μοναδικοῦ Ἀμερικανοῦ πολιτικοῦ πού θά μποροῦσε, πιθανῶς, νά ἀντιταχθεῖ στά πολεμικά σχέδια τοῦ Πενταγώνου, ἀποτέλεσε δεινό πλῆγμα γιά ὅλους τούς εἰρηνόφιλους ἀνθρώπους τῆς γῆς καί, συγχρόνως, μιά σκληρή προειδοποίηση, κυρίως πρός τήν κατεύθυνση τῶν σοσιαλιστικῶν κρατῶν. Ἦταν βεβαίως μιά προειδοποίηση ἀπό μέρους τῶν σκληρῶν –τῶν «γερακιῶν»–, πού ἔλεγε: «Μήν ὑπολογίζετε πλέον σέ μιά ἐνδοαμερικανική ἀντίδραση στά σχέδιά μας. Τό τελευταῖο ἐμπόδιο ἔπεσε. Ὁ δρόμος εἶναι γιά μᾶς ἀνοικτός, γιά νά ἐφαρμόσουμε ὥς τήν ἀκραία της συνέπεια τή στρατηγική μας». Βεβαίως, εἶναι γνωστά τά φιλειρηνικά αἰσθήματα τοῦ ἀμερικανικοῦ λαοῦ· ἡ μαχητικότητα τῆς σπουδάζουσας νεολαίας καί ἡ δυναμική ἀφύπνιση τῆς μεγάλης μάζας τῶν νέγρων. Ὅμως, πάνω ἀπό ὅλες αὐτές τίς ζυμώσεις καί ἐκδηλώσεις, ὑπάρχει καί κυριαρχεῖ ὁ κολοσσιαῖος ὑπερκρατικός μηχανισμός, σμιλευμένος γύρω ἀπό τόν σκληρό πυρήνα τῆς ἀμερικανικῆς πλουτοκρατίας, πού ἐλέγχει κάθε ὑφή τῆς ἀμερικανικῆς ζωῆς. Τό Πεντάγωνο, ἡ CIA, τό FBI, μηχανισμοί τῶν δύο μεγάλων κομμάτων, εἶναι τά φοβερά φρούρια. Καί ἡ ἀνθρωπότητα, μέ κομμένη ἀνάσα, παρακολούθησε τήν ἔσχατη συνέπεια αὐτῆς τῆς τυφλῆς δύναμης: τίς δολοφονίες ἑνός προέδρου, ἑνός νέγρου ἡγέτη καί ἑνός ὑποψηφίου προέδρου! Ἀπό κεῖ καί πέρα τί νά ἐλπίσει κανείς! Ἰδιαίτερα μετά τή δολοφονία τοῦ Τζών Κέννεντυ, ἔχει κανείς τήν ἐντύπωση ὅτι στίς ΗΠΑ ὑπάρχει κάποιος μηχανισμός φτιαγμένος ἀποκλειστικά ἀπό ἠλεκτρόδια καί χάλυβα, πού αὐτός ἀποφασίζει, αὐτός ἐνεργεῖ, αὐτός δολοφονεῖ. Μέ ἄλλα λόγια, δέν ὑπάρχει τίποτα τό ἀνθρώπινο στή συμπεριφορά τοῦ σκληροῦ πυρήνα πού σχεδιάζει τή σύγχρονη πολιτική τῶν ΗΠΑ. Καί αὐτό εἶναι ἕνα νέο στοιχεῖο, δηλαδή ἡ γέννηση καί ἡ κυριαρχία τοῦ ἀντιανθρώπου πού, ἐξοπλισμένος μέ μιά φανταστική καταστρεπτική δύναμη, κρεμάει πάνω ἀπό τά κεφάλια μας τή φρικτότερη ἀπειλή πού γνώρισε ὥς τά σήμερα ἡ ἀνθρωπότητα: τόν θερμοπυρηνικό θάνατο! Καί τό στοιχεῖο αὐτό γέννησε αὐτόματα σ’ ὅλους τούς λαούς μιά καινούργια ψυχολογία, τήν ψυχολογία τοῦ δέους.

Καί μιά νέα νοοτροπία,τή νοοτροπία τοῦ ἀδύνατου! Πῶς ἀλλιῶς μπορεῖ νά δικαιολογηθεῖ τό γεγονός ὅτι μιά σειρά λαοί, μέ ἡρωικές παραδόσεις ἀγώνων γιά τή δημοκρατία καί τήν ἐθνική ἀνεξαρτησία, δέχονται δίχως οὐσιαστική ἀντίδραση τή δικτατορική ἐπιβολή μιᾶς σειρᾶς στρατιωτικῶν κυβερνήσεων, στηριγμένων στά ἀμερικανικά ὅπλα;

IV

ΟΙ ΗΓΕΣΙΕΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΕΣΣΔ ΕΞΙΣΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ

Κάτω ἀπό αὐτό τό πρίσμα βλέπει τή σημερινή ἀντίθεση ἕνας μαρξιστής, ἕνας φίλος τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης. Ὅμως, γιά νά ὁλοκληρωθεῖ ἡ εἰκόνα, θά ἔπρεπε νά ἐπιχειρηθεῖ ἡ ἴδια ἐκτίμηση ἀπό τήν ἀντίθετη πλευρά. Νά προσπαθήσουμε, δηλαδή, νά δοῦμε μέ τά μάτια ἑνός κλασικοῦ ἀντικομμουνιστῆ, ἑνός βεβαιωμένου γιά τόν κομμουνιστικό κίνδυνο παρατηρητῆ. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι μιά σειρά γεγονότα πού συνέβησαν μέσα στόν ἀνατολικό συνασπισμό δέν βοηθοῦν στή διάλυση τῆς «κόκκινης» φοβίας, ἔστω κι ἄν στό μεγαλύτερο μέρος τους εἶναι ἔργο τῆς ἀντικομμουνιστικῆς προπαγάνδας. Ἡ λεγόμενη «περίοδος τῆς προσωπολατρίας» σέ μιά σειρά χῶρες, μέ μοντέλο τή σταλινική Σοβιετική Ἕνωση, οἱ χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι, ἡ ρήξη μέ τόν Τίτο, τά Οὑγγρικά, ἡ ρήξη μέ τήν Κίνα, οἱ διαφορές μέ τή Ρουμανία καί τήν Κούβα καί, σήμερα, ἡ Τσεχοσλοβακία ἀποτελοῦν τούς μεγάλους σταθμούς μιᾶς πορείας ἀρνητικῆς ἀπό τήν ἑνότητα πρός ὁλοένα περισσότερες καί ὀξύτερες ἀντιθέσεις, πρός μιά, θά λέγαμε, διάλυση μέσα σ’ ἕναν κόσμο ὅπου ὁ νόμος τῆς ἑνότητας ὅλων τῶν δυνάμεων πού τόν ἀποτελοῦν εἶναι γι’ αὐτόν νόμος ὑπάρξεως. Ὅμως, αὐτές οἱ ἀντιθέσεις δέν εἶναι παρά τό ἀποτέλεσμα μιᾶς ἐσωτερικῆς πορείας σημαδεμένης ἀπό τή μεγαλύτερη πληγή τοῦ σύγχρονου κομμουνιστικοῦ κόσμου: τόν γραφειοκρατικό δογματισμό, πικρό καρπό τῆς σταλινικῆς περιόδου. Δηλαδή, βλέπουμε καί ἐκεῖ νά δημιουργεῖται καί νά κυριαρχεῖ ἕνας ἀπρόσωπος μηχανισμός, πού ξεφεύγει ἀπό τά ἀνθρώπινα μέτρα καί ἐπιβάλλει τή θέλησή του στούς ἀνίσχυρους ἀνθρώπους. Δηλαδή, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς ριζικές διαφορές πού χαρακτηρίζουν τά κοινωνικά συστήματα τῶν ΗΠΑ καί τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης, οἱ ἡγεσίες αὐτῶν τῶν δύο ὑπερδυνάμεων εἶναι ἐξίσου δέσμιεςτῆς ἀπέραντης δύναμής τους καί τῶν τρομακτικῶν ἱστορικῶν τους εὐθυνῶν. Καί εἶναι δυνατόν, σπρωγμένες ἀπό τά ἴδια αἴτια, νά διαμορφώνουν κοινή στάση, κοινή συμπεριφορά καί κοινά μέσα γιά τήν ὑλοποίηση τῆς πολιτικῆς τους. Ἔτσι φθάσαμε στό ἀδιέξοδο. Στήν ἰσορροπία τοῦ τρόμου, πού ἐπιβάλλει τόν ἀμείλικτο νόμο της στήν ἐποχή μας.

V

Η ΒΑΣΙΚΗ ΣΧΕΣΗ: ΑΝΘΡΩΠΟΣ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ

Στό μεταξύ, ἡ μεγάλη ἐπιστημονική ἐπανάσταση τῆς ἐποχῆς μας, οἱ νέες ἀπεριόριστες ἐπιστημονικοτεχνικές δυνατότητες πού διαθέτει τώρα ὁ ἄνθρωπος μεταβάλλουν ριζικά τή θέση του σχετικά μέ τή φύση, δηλαδή τή δυνατότητα τῆς ἀνθρωπότητας, ἰδωμένης πιά ὡς σύνολο, νά κατακτήσει ὑλικά καί πνευματικά ἀγαθά σέ τέτοια ποσότητα, ὥστε νά μπορέσει νά ἱκανοποιηθεῖ τό σύνολο τῶν συνανθρώπων μας. Ὅπως εἶναι γνωστό, τό κοινωνικό οἰκοδόμημα σέ κάθε ἔθνος, ἀλλά καί τό οἰκοδόμημα τῶν ἐθνῶν–μέ ὅλες τίς σχέσεις πού ὑπάρχουν ἀνάμεσά τους– σέ παγκόσμια κλίμακα, γεννήθηκε καί στηρίχθηκε σέ μιά βασική σχέση: στή δυνατότητα τοῦ κάθε ἀτόμου, τῆς κάθε κοινωνίας καί τοῦ κάθε ἔθνους νά παράγει ἀγαθά.

Ἔτσι φτιάχτηκαν ὅλες οἱ τάξεις καί ὅλα τά ἔθνη: τάξεις ἐκμεταλλευτῶν και τάξεις ἐκμεταλλευομένων· ἔθνη κυρίαρχα καί ἔθνη καταπιεζόμενα. Ὁ σημερινός κόσμος εἶναι δημιούργημα αὐτῶν τῶν βασικῶν σχέσεων παραγωγῆς. Ἀλλά καί ὁ σοσιαλισμός ἐφαρμόστηκε σέ ἀντίθεση –καί σέ συνέχεια– πρός τόν καπιταλισμό. Δηλαδή εἶναι κι αὐτός μέρος αὐτοῦ τοῦ παγκόσμιου οἰκοδομήματος, τοῦ παγκόσμιου συστήματος πού, ὅπως εἴδαμε, χτίστηκε κατ’ εἰκόνα καί ὁμοίωσιν τοῦ βαθμοῦ τῆς βασικῆς σχέσης: ἄνθρωπος-παραγωγή.

Ὅμως, αὐτή ἡ σχέση καθορίζεται ἀπό τίς δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπου νά πάρει ἀπό τή φύση, κάθε φορά, τή μέγιστη ποσότητα ἀγαθῶν. Ἑπομένως, ἄν οἱ δυνατότητες αὐτές πολλαπλασιαστοῦν –ἄν, δηλαδή, ἐπέλθει ἐπαναστατική ἀλλαγή στίς ἀνθρώπινες δυνατότητες παραγωγῆς ἀγαθῶν– τότε εἶναι ἑπόμενο πώς πρέπει νά ἀλλάξει ὁλόκληρο τό οἰκοδόμημα τῶν σχέσεων, τόσο ἀνάμεσα στίς τάξεις ὅσο καί ἀνάμεσα στά ἔθνη.

Δηλαδή, ἐάν καί ἐφόσον ἡ βασική σχέση ἄνθρωπος-παραγωγή ἔχει ὑποστεῖ ἐπαναστατική ἀλλαγή, λόγω τῆς μεγάλης ἐπιστημονικοτεχνικῆς ἐπανάστασης τῆς ἐποχῆς μας, τότε αὐτή ἡ ἐπαναστατική ἀλλαγή δέν μπορεῖ παρά νά θέλει νά ἐκφραστεῖ ὅλο καί πιό ἔντονα, ὅλο καί πιό πιεστικά μέσα στίς κοινωνικές σχέσεις σέ παγκόσμια κλίμακα. Μέ ἄλλα λόγια, ἡ ἐπιστημονικοτεχνική ἐπανάσταση ὡριμάζει καί ἐπισπεύδει τήν ὥρα τῆς ριζικῆς ἀλλαγῆς, ὀξύνει τήν ἀντίθεση ἀνάμεσα στό παλιό καί τό καινούργιο. Δημιουργεῖ τίς ἀντικειμενικές συνθῆκες καί καλλιεργεῖ τίς ὑποκειμενικές προϋποθέσεις γιά τήν ἐπιβολή σέ παγκόσμια κλίμακα τοῦ σοσιαλισμοῦ. Δημιουργεῖ ἕνα ὁλοένα καί πιό ἔντονο ἰδεολογικό-ψυχολογικό κλίμα ἀνάμεσα στούς νέους, μέ κύριο γνώρισμα τή διαμαρτυρία καί τήν ἄρνηση τοῦ κατεστημένου.

VI

ΤΑ ΔΙΕΘΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ

Τόν τελευταῖο καιρό εἴδαμε νά γεννιοῦνται μιά σειρά «ἐπαναστατικά» κινήματα μέσα στή φοιτητική νεολαία διαφόρων χωρῶν (Γερμανία, Ἰταλία, Γαλλία, Τσεχοσλοβακία, Γιουγκοσλαβία, Μεξικό, Βραζιλία κ.λπ.). Ὅμως ἐκεῖ ὅπου τό φαινόμενο πῆρε πανεθνικό χαρακτήρα καί στή συνέχεια μπόρεσε νά παρασύρει ὁλόκληρο τό ἔθνος –ἐργάτες, ὑπαλλήλους, διανοουμένους– σέ μιά πρωτοφανῆ κοινωνική ἀναταραχή εἶναι στή Γαλλία. Δύο εἶναι τά βασικά συμπεράσματα ἀπό τήν ἀνάλυση αὐτῶν τῶν ἱστορικῶν γεγονότων. Πρῶτον, ἡ ἔλλειψη μιᾶς συγκεκριμένης ἰδεολογικοπολιτικῆς γραμμῆς μέσα στό πρωτοπόρο φοιτητικό κίνημα καί, δεύτερον, ἡ διάσταση ἀνάμεσα στό κίνημα αὐτό καί τό Κομμουνιστικό Κόμμα τῆς Γαλλίας. Οἱ Γάλλοι κομμουνιστές πράγματι εἶχαν κάθε λόγο νά ἐναντιωθοῦν στίς ἐξτρεμιστικές πλατφόρμες τῶν Γάλλων φοιτητῶν, γιατί ἔβλεπαν σωστά ὅτι ὁ ἐπαναστατικός ἀναβρασμός θά ὁδηγοῦσε σέ ἀπολύτως ἀντίθετα ἀποτελέσματα ἀπό ἐκεῖνα πού ἐπεδίωκε, ὑπολογίζοντας σωστά τό πλέγμα σχέσεων καί ἰσορροπιῶν. Οἱ Γάλλοι κομμουνιστές προσπάθησαν νά ἀποσπάσουν γιά τούς Γάλλους ἐργαζομένους τό μάξιμουμ τῶν ὠφελημάτων πού μποροῦσαν νά ἐπιτύχουν στό συγκεκριμένο πλαίσιο τῆς σύγχρονης διεθνοῦς καί ἐσωτερικῆς ἰσορροπίας δυνάμεων. Ὅμως οἱ νέοι, μέ ἐπικεφαλῆς τή φωτισμένη νεολαία, ζοῦν ἤδη στό αὔριο! Δέν δέχονται αὐτές τίς σχέσεις. Θεωροῦν τό διεθνές οἰκοδόμημα σχέσεων συντηρητικό καί ξεπερασμένο! Ὁραματίζονται ἕναν νέο κόσμο θεμελιωμένο στίς ἀρχές τοῦ σοσιαλιστικοῦ οὑμανισμοῦ, πού φωτίζονται ἀκόμα πιό πολύ χάρη στά σύγχρονα δεδομένα τῆς ἐπιστημονικοτεχνικῆς ἐπανάστασης τῆς ἐποχῆς μας. Ἕναν κόσμο οἰκοδομημένο σύμφωνα μέ τόν καινούργιο βαθμό σχέσεων ἄνθρωπος-παραγωγή-αὔριο!

Τό ὅραμα αὐτό ἔρχεται σέ σύγκρουση μέ τό σημερινό στάτους κβό. Οἱ Γάλλοι φοιτητές τό ἀρνοῦνται, δίχως ὅμως νά προτείνουν συγκεκριμένη στρατηγική καί τακτική γιά τήν ἀντιμετώπισή του. Γι’ αὐτό ἡ δράση τους, ἐξωπραγματική, ὁδηγεῖ τελικά πρός τά πίσω. Οἱ Γάλλοι κομμουνιστές τό λαμβάνουν ὑπόψη. Δέν προτείνουν ὅμως κι αὐτοί, ὅπως καί κανένα ἄλλο ΚΚ, καμιά στρατηγική καί τακτική γιά τό ξεπέρασμά του. Γι’ αὐτό ἡ σύνεση τούς ὁδηγεῖ, τελικά, πίσω ἀπό τά γεγονότα.

Πέρα ἀπό τούς Γάλλους φοιτητές, εἴδαμε νά κινητοποιοῦνται μεγάλες μάζες τοῦ γαλλικοῦ λαοῦ καί ἰδιαίτερα ἡ ἐργατική τάξη. Τό γεγονός αὐτό μᾶς δείχνει ὅτι σέ κάθε λαό ὑπάρχουν συσσωρευμένες δυνάμεις γιά ριζικές –ἀκόμα καί ἐπαναστατικές– ἀλλαγές, πού ὅμως δέν μποροῦν πλέον νά ἐκφραστοῦν ἀπό τίς κλασικές ἐπαναστατικές δυνάμεις, δηλαδή τούς κομμουνιστές, γιατί τά ΚΚ ἀποτελοῦν μέρος τοῦ παγκόσμιου στάτους κβό, καθώς συνδέονται στενότατα μέ μία ἀπό τίς δύο μεγάλες θερμοπυρηνικές δυνάμεις.

VII

ΤΡΑΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

Σήμερα, ὑπάρχουν ὅλες οἱ ἀντικειμενικές δυνατότητες γιά νά πλημμυρίσουν ὅλοι ἀνεξαιρέτως οἱ κάτοικοι τῆς γῆς μέ ὑλικά καί πνευματικά ἀγαθά. Ποιό εἶναι τό ἐμπόδιο; Χτές τό ἐμπόδιο ἦταν ἡ μειωμένη παραγωγική δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου, πού εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα μιά ὁμάδα κοινωνική, καθώς καί ὁμάδες κρατῶν νά ἐπιζητοῦν νά καρπωθοῦν γιά τόν ἑαυτό τους τό μεγαλύτερο μέρος τῆς παραγωγῆς σέ βάρος ἄλλων κοινωνικῶν τάξεων καί λαῶν. Σήμερα, οἱ πολλαπλασιασμένες δυνατότητες παραγωγῆς εἶναι ἱκανές ν’ ἀνοίξουν διάπλατα τίς πύλες τῆς εὐμάρειας καί τοῦ πολιτισμοῦ σέ ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς λαούς τῆς γῆς. Γι’ αὐτό εἶναι ἀναγκαία ἡ βαθιά, ριζική καί ἐπαναστατική ἀλλαγή στίς κοινωνικές καί ἀνθρώπινες σχέσεις. Σήμερα ὅμως στά γνωστά ἐμπόδια, καί κυρίως στόν ταξικό ἀνταγωνισμό, ἦρθαν νά προστεθοῦν ὁ ἐπικρεμάμενος κίνδυνος τοῦ ἀτομικοῦ πολέμου καί ἡ συνακόλουθη προσπάθεια μπροστά σ’ ἕνα τέτοιο ἐνδεχόμενο τόσο τοῦ ἑνός ὅσο καί τοῦ ἄλλου κόσμου νά κερδίσει νέες στρατηγικές θέσεις, ἀδιαφορώντας γιά τίς ἰδιαίτερες καί ἄμεσες ἐθνικές ἀνάγκες καί ἐπιδιώξεις τοῦ ἄλφα ἤ τοῦ βῆτα λαοῦ. Εἶναι μοιραῖο, ὅταν ἡ πολεμική ψύχωση μπεῖ στά ἐπιτελεῖα τῶν μεγάλων δυνάμεων, νά βλέπουν τίς διάφορες χῶρες καί τούς λαούς σάν ἁπλές στρατιωτικές βάσεις καί ἡ λογική τοῦ πολέμου νά δίνει τό προβάδισμα στά χαλύβδινα τάνκς, πού σάν μπουλντόζες περνοῦν καί συνθλίβουν ἐλευθερίες, δικαιώματα, ἰδανικά, μ’ ἄλλα λόγια τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο ὡς ἠθική ἀξία καί δύναμη. Τά ὀδυνηρά ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς παρανοϊκῆς διαδικασίας, πού ὁδηγεῖ μέ μαθηματική ἀκρίβεια στό χάος, τά ζεῖ σήμερα ἡ τρομαγμένη ἀνθρωπότητα. Τά ζεῖ σέ μιά στιγμή ὅπου ὁ ἄνθρωπος χτύπησε καί πέρασε νικηφόρα τίς πύλες τοῦ Διαστήματος. Ὁ συμβολισμός εἶναι ἀνάγλυφος. Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Διαστήματος ἀποδεικνύει τίς πραγματικές δυνατότητες τῆς ἀνθρωπότητας. Ὁ ἄνθρωπος τοῦ τάνκς ἀντιπροσωπεύει τόν ἄνθρωπο-δέσμιο ξεπερασμένων καί ἀναχρονιστικῶν σχέσεων· σχέσεις πού προκαλοῦν δολοφονίες, φυλακίσεις, διώξεις, ἐξεγέρσεις, πυρπολήσεις, βασανισμούς, ὁμαδικούς θανάτους ἀπό σφαῖρες, βόμβες καί πείνα. Αὐτά σέ πρῶτο πλάνο. Σέ ἕνα ἄλλο ἐπίπεδο ὑποχρεώνουν ὁλόκληρους λαούς σέ στασιμότητα ἤ καί ὑποχώρηση σέ σχέση μέ τό δρόμο τῆς ἀναγκαίας ὑλικῆς, πνευματικῆς καί πολιτιστικῆς προόδου. Ἑκατομμύρια ἄνθρωποι ρακένδυτοι, ἐκτεθειμένοι στό κρύο, στήν πείνα καί στή βρόμα, ὑποταγμένοι στίς ἀσθένειες, χωρίς περίθαλψη. Ἑκατομμύρια νέοιἀναλφάβητοι, ἀμόρφωτοι, πού ὁδηγοῦνται στή διαφθορά ἤ στήν ἀνθρώπινη δουλεία. Αὐτές οἱ σχέσεις γεμίζουν τύψεις ἐκείνους πού εἶχαν τό προνόμιο νά γεννηθοῦν σέ πλούσια ἔθνη. Ἕνα κύμα διαμαρτυρίας συγκλονίζει τή νεολαία τῶν χωρῶν αὐτῶν. Ἡ καρικατούρα, ἡ βρόμα, ἡ περιφρόνηση τοῦ ὑλικοῦ πολιτισμοῦ εἶναι αὐθόρμητες ἐκδηλώσεις διαμαρτυρίας μεγάλων ὁμάδων νέων πού δέν μποροῦν νά κατανοήσουν ἕναν κόσμο πού ἐπιμένει νά διατηρεῖ τίς κοινωνικές σχέσεις τῆς ἐποχῆς τοῦ ἀτμοῦ στήν ἐποχή τοῦ Διαστήματος!

VIII

ΣΕ ΚΑΘΕ ΧΩΡΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ Ο ΗΓΕΤΗΣ ΤΗΣ

Ἐάν αὐτή τή στιγμή μποροῦσε νά ἑνωθεῖ –γύρω ἀπό ἕνα μίνιμουμ, ἔστω, πρόγραμμα– τό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, εἶναι βέβαιο ὅτι ἡ ἰσορροπία τῶν δύο παγκόσμιων στρατοπέδων θά ἄλλαζε ὑπέρ τοῦ σοσιαλισμοῦ, παρ’ ὅλη τήν κολοσσιαία πολεμική δύναμη τῶν ΗΠΑ.

Γιατί τό παγκόσμιο προλεταριάτο καί οἱ σύμμαχοί του θά φορτίζονταν μέ ἀνυπολόγιστη ἠθική καί ψυχική δύναμη, μέ ἀσύγκριτη ἰδεολογική καί πολιτική ἀκτινοβολία. Τότε θά ἦταν δυνατόν νά συγκινηθοῦν, νά ὀργανωθοῦν καί νά κινητοποιηθοῦν τεράστιες ἀνθρώπινες μάζες σέ ὅλα τά μήκη καί τά πλάτη τῆς γῆς. Νά ἀπομονωθεῖ πολιτικά, ἰδεολογικά καί ἠθικά ὁ ἰμπεριαλισμός· νά διαβρωθεῖ ἀπό τά μέσα· καί νά τσακιστεῖ ἀπό τίς ἑνωμένες προοδευτικές δυνάμεις ὅλου τοῦ κόσμου, ἄν τό θελήσουν. Ὅμως, παρόμοια προοπτική δέν ὑπάρχει. Οὔτε γιά τό σήμερα, οὔτε ἀκόμα γιά τό ἐγγύς αὔριο. Ἑπομένως, κάθε ὑπεύθυνος ἡγέτης σέ κάθε χώρα νομίζω ὅτι, προτοῦ χαράξει τή βασική πολιτική γραμμή, ἐκείνη πού θά κρίνει τό σήμερα καί τό αὔριο τοῦ λαοῦ του, εἶναι ὑποχρεωμένος νά ἀναλύσει τά δεδομένα τοῦ προβλήματος, ὅπως περίπου ἐκτέθηκαν πιό πρίν, καί νά καταλήξει στά δικά του συμπεράσματα.

IX

Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΤΑΝΚΣ ΔΕΝ ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΑΡΧΗ

Ὅμως, προτοῦ περάσουμε στή δική μας ἐσωτερική κατάσταση, θά θέλαμε νά ὁλοκληρώσουμε τίς σκέψεις μας σχετικά μέ ὁρισμένες βασικές αἰτίες καί κατευθύνσεις. Αἰτίες πού ὁδήγησαν στό σημερινό ἀδιέξοδο καί κατευθύνσεις γιά νά βγοῦμε ἀπό τό ἀδιέξοδο. Τά γεγονότα τῆς Τσεχοσλοβακίας εἶναι ἡ σταγόνα πού ξεχειλίζει τό ποτήρι. Γιά πρώτη φορά κομμουνιστικά κόμματα ὅπως τό γαλλικό καί τό ἰταλικό παίρνουν ἀνοικτά θέση ἐνάντια στίς ἐνέργειες τοῦ ΚΚ τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης. Γιά πρώτη φορά τό κόμμα αὐτό δέν ἔχει οὐσιαστικά γύρω του παρά μόνο μιά χούφτα κομμουνιστικῶν κομμάτων. Ὅσον ἀφορᾶ τούς Ἕλληνες κομμουνιστές, τώρα φάνηκε καθαρά γιατί οἱ Σοβιετικοί εὐλόγησαν τήν ὁμάδα Κολιγιάννη: γιά νά ἔχουν τή σφραγίδα ἑνός ἀκόμα ΚΚ πού, φυσικά, δίχως δυσκολίες θά συναινοῦσε μέ ἐνθουσιασμό σέ κάθε ἐνέργειά τους! Ὅμως,

εἶναι φανερό ὅτι στή συντριπτική πλειοψηφία τους οἱ Ἕλληνες κομμουνιστές, καί, κυρίως, αὐτοί πού ἀγωνίστηκαν καί ἀγωνίζονται στήν πρώτη γραμμή τῆς Ἀντίστασης, συμφωνοῦν μέ τήν ἄποψη τοῦ νόμιμου ἐκπροσώπου τοῦ ΠΑΜ στήν Εὐρώπη Ἀντώνη Μπριλλάκη, πού ἐξέφρασε τήν ἀγωνία καί τήν ἀντίθεσή τους πρός τή χρησιμοποίηση τῶν τάνκς ὡς μέσου πολιτικῆς ἐπιβολῆς. Πάνω ἀπό εἴκοσι χρόνια ὁ τσεχοσλοβακικός λαός ζεῖ σέ σοσιαλιστικό καθεστώς. Δέν ἔφτασαν τάχα τά χρόνια αὐτά γιά νά πεισθεῖ γιά τήν ἀνωτερότητα τοῦ συστήματος; Καί ἐάν μέν οἱ Τσεχοσλοβάκοι ἔχουν κατακτηθεῖ ἀπό τό σοσιαλισμό –στή συντριπτική τους πλειοψηφία– τότε γιατί νά ὑπάρχει ἀνησυχία, ἀμφιβολία κ.λπ., καί νά στέλνονται τά τάνκς ἄλλων χωρῶν γιά νά ὑπερασπιστοῦν γιά λογαριασμό τῶν Τσεχοσλοβάκων τίς κατακτήσεις τῶν Τσεχοσλοβάκων;

Εἶναι δυνατόν μιά ὁποιαδήποτε ὁμάδα ἀντεπαναστατῶν νά ἀπειλήσει σοβαρά τίς ἐλευθερίες καί τά δικαιώματα ἑνός πάνοπλου λαοῦ; Ἐάν, πάλι, ὑπάρχουν ἀπόψεις ὅτι οἱ ἴδιοι οἱ Τσεχοσλοβάκοι θά ἤθελαν νά ξαναγυρίσουν στόν καπιταλισμό, τότε μπαίνει μπροστά μας ἕνα ἀκόμα ὀξύτερο ἐρώτημα: γιατί δέν ἔφτασαν πάνω ἀπό δύο δεκαετίες γιά νά πεισθεῖ ὁ λαός αὐτός γιά τήν ἀνωτερότητα τοῦ σοσιαλιστικοῦ συστήματος; Τί

φταίει τάχα; Τό ἴδιο τό σύστημα ἤ ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἐφαρμόσθηκε;

Ὁπότε καί πάλι, μέ ποιό δικαίωμα μπορεῖ ἕνας ὁποιοσδήποτε ἄλλος λαός νά ἀρνηθεῖ σ’ ἕναν κυρίαρχο λαό νά ἀκολουθήσει τό δρόμο πού θά ἤθελε νά πάρει πρός ὁποιαδήποτε κατεύθυνση; Βλέπουμε ὅτι, εἴτε μέ τή μιά εἴτε μέ τήν ἄλλη σκέψη, ἡ παρέμβαση τῶν τάνκς δέν στηρίζεται σέ καμιά ἀρχή. Ἐάν πάλι ὑπῆρχε κίνδυνος γιά εἰσβολή ἀπό ἔξω, τότε ἡ παρουσία τῶν δυνάμεων τοῦ Συμφώνου τῆς Βαρσοβίας θά χαιρετιζόταν μέ εὐγνωμοσύνη ἀπό τόν τσεχοσλοβακικό λαό. Γύρω ἀπό τά τάνκς θά βλέπαμε τίς λαοθάλασσες μέ τίς σημαῖες καί τά λουλούδια πού ὑποδέχτηκαν τά ἴδια τάνκς εἴκοσι πέντε χρόνια πιό πρίν, ὅταν ἔμπαιναν στήν Πράγα, καί ἀλλοῦ, ὡς ἐλευθερωτές. Ὅμως, ὄχι μόνο δέν συνέβη κάτι τέτοιο, ἀλλά ἀπό τήν πρώτη στιγμή τό σύνολο τοῦ τσεχοσλοβακικοῦ λαοῦ ἔδειξε μέ κάθε τρόπο τήν ἀντίθεσή του. Στήν πραγματικότητα, ἡ Τσεχοσλοβακία δέν ἐπιθυμοῦσε νά ἐγκαταλείψει τό σοσιαλισμό. Τόν Ἰανουάριο τοῦ 1968 ἄρχισε μιά βαθιά διαδικασία, στήν ἀρχή ἀνάμεσα στούς διανοουμένους καί τούς φοιτητές καί στή συνέχεια μέσα σέ ὅλο τό λαό καί τό κόμμα, γιά τόν ἐκδημοκρατισμό καί τόν ἐξουμανισμό τοῦ συστήματος καί μέ στόχο τόν γραφειοκρατικό δογματισμό, πού εἶναι, ὅπως εἴδαμε, ἡ μεγάλη ἀρρώστια τοῦ σύγχρονου κομμουνισμοῦ.

X

ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΕΩΔΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Καί ἔτσι φθάνουμε στήν οὐσία τοῦ προβλήματος. Ἕνα ὁποιοδήποτε κοινωνικό σύστημα μπορεῖ νά παρομοιασθεῖ μέ ἕναν ζωντανό ὀργανισμό. Ἔχει σῶμα, ἔχει καί ψυχή. Ὁ σοσιαλισμός, ὅπως ἐφαρμόστηκε ὥς σήμερα, εἶναι ἕνα σῶμα χωρίς ψυχή. Ἐπέτυχε μιά σειρά ριζικές κοινωνικές κατακτήσεις – ἀναδιοργάνωσε τήν οἰκονομία, ἔβαλε τίς βάσεις γιά μιά καινούργια κοινωνία. Ξέχασε ὅμως, σέ πολύ μεγάλο βαθμό, ὅτι ὅλα αὐτά γίνονται γιά ἕναν καί μόνο σκοπό: τήν ὁλοένα καί μεγαλύτερη ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ὡς πνευματικῆς, ἠθικῆς καί πολιτισμικῆς ἀξίας. Αὐτό τό τμῆμα τῶν κατακτήσεων ἀποτελεῖ ὅ,τι ὀνομάσαμε ψυχή τοῦ καθεστῶτος. Ἡ δικτατορία τοῦ προλεταριάτου ἤθελε καί θελει νά εἶναι ἡ ἀνώτερη μορφή δημοκρατίας· δικτατορία τῶν πολλῶν ἔναντι τῶν ὀλίγων, πού ὕστερα ἀπό δύο, τρεῖς, τέσσαρες ἤ πέντε δεκαετίες θά ἔπρεπε νά γίνουν ἐλάχιστοι, ἕως ὅτου ἐκλείψουν. Καί ἡ λέξη δημοκρατία εἶναι τόσο σαφής, ὥστε νά μήν μποροῦν νά ὑπάρξουν παρανοήσεις. Στήν ἰδεώδη σοσιαλιστική δημοκρατία, ὅταν ὁ κάθε πολίτης θά ἔχει κατακτήσει οὐσιαστικά ὅλη τήν κλίμακα τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, ποιός μπορεῖ νά εἶναι ὁ ρόλος τοῦ κόμματος σέ σχέση μέ τά δικαιώματα αὐτά; Ἀπορρίπτω ὡς ἕνα πολυχρησιμοποιημένο σόφισμα τό ἐπιχείρημα: «Ἐνεργῶ ἐξ ὀνόματος τοῦ λαοῦ». Ἄς μήν ξεχνᾶμε ἀκόμα ὅτι, ὥς σήμερα, ὅλα τά ἐγκλήματα ἐναντίον τοῦ λαοῦ ἔγιναν πάντοτε «ἐξ ὀνόματος τοῦ λαοῦ». Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή, νομίζω ὅτι δέν μποροῦν ἐπ’ ἄπειρον οἱ κομμουνιστές νά μιλοῦν ἐξ ὀνόματος τοῦ λαοῦ. Γιατί ἡ δικτατορία τοῦ προλεταριάτου σημαίνει ἀκριβῶς τήν ἐξασφάλιση τῆς παλλαϊκῆς ἐξουσίας, τότε πού ὁ λαός μιλᾶ ὁ ἴδιος, δίχως νά ἔχει τήν ἀνάγκη εἰδικῶν ἐκπροσώπων πού νά σκέφτονται, νά μιλοῦν καί νά δροῦν γιά λογαριασμό του.

Αὐτή τήν παλλαϊκή ἐξουσία μονάχα ὁ σοσιαλισμός μπορεῖ νά τήν ἐξασφαλίσει, γιατί μονάχα αὐτός δημιουργεῖ τίς ἀπαραίτητες ὑλικές καί κοινωνικές προϋποθέσεις καί ἐγκαινιάζει τίς οὐσιαστικά ἰσότιμες σχέσεις μεταξύ ὅλων τῶν ἀνθρώπων, μέ τήν ὁριστική

κατάργηση τῆς ἐκμετάλλευσης τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν ἄνθρωπο. Αὐτός εἶναι ὁ ἱστορικός ρόλος πού ἔχουν ἐπωμισθεῖ οἱ κομμουνιστές: ἡ ὑπέρτατη ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου διά μέσου τῆς ἀνώτερης δημοκρατικῆς διακυβέρνησης, πού εἶναι ἡ παλλαϊκή ἐξουσία.

XI

Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

Τό σοσιαλιστικό κράτος ἐπαγρυπνεῖ ὥστε νά μή χαθοῦν οἱ λαϊκές κατακτήσεις, καθώς ἀπειλοῦνται ἀπό τόν ἐσωτερικό καί ἐξωτερικό ἐχθρό. Ὀργανώνει τήν οἰκονομία πού θά διαπαιδαγωγήσει ὁλόκληρο τό λαό. Ὁ κάθε πολίτης ἔχει δικαίωμα στήν ἐργασία, τή μόρφωση, τήν περίθαλψη, τόν πολιτισμό! Ἔτσι, χωρίς τήν ἀνθρώπινη σπατάλη πού χαρακτηρίζει τό κεφαλαιοκρατικό σύστημα –ἀνεργία, ἀμορφωσιά, σκοταδισμός, ἐκφυλισμός κ.λπ.–, τό κάθε ἄτομο, ἐξασφαλισμένο ἀπό τό κράτος, τοῦ ὁποίου εἶναι συνιδιοκτήτης, μορφώνεται, ἀναπτύσσεται, ἀποκτᾶ ὁλοκληρωμένη προσωπικότητα, γίνεται μιά ὁλοκληρωμένη κοινωνική μονάδα, ἱκανή νά κατανοήσει ὑπεύθυνα ὅλες τίς εὐθύνες καί ὑποχρεώσεις, ἀλλά καί νά ἀντιμετωπίσει καί νά ἐπωμισθεῖ δημιουργικά ὅλα του τά δικαιώματα. Βλέπουμε, δηλαδή, ὅτι ὁ ἱστορικός προορισμός τοῦ σοσιαλισμοῦ εἶναι ἀκριβῶς αὐτός: νά προετοιμάσει τό ἄτομο –ἀπό κάθε ἄποψη– ὥστε ἀπελευθερωμένο, ἐξοπλισμένο καί ὥριμο νά μπορέσει ν’ ἀνεβεῖ στήν ἐπιφάνεια τῆς κοινωνικῆς καί γενικότερα τῆς ἐθνικῆς καί διεθνιστικῆς εὐθύνης.

XII

ΣΚΟΠΟΣ Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

Πῶς μποροῦμε νά μετρήσουμε τίς βαθμίδες ἀνόδου τοῦ ἀτόμου ἀπό τά βάθη τῆς δουλείας ἕως τή φωτεινή ἐπιφάνεια τῆς ἐλευθερίας; Κάθε βαθμίδα ἀντιστοιχεῖ σέ κάποιο βαθμό δυνατότητας νά ἐκφράζεται ἐλεύθερα. Στά βάθη, ἡ ἔλλειψη τροφῆς, ἐργασίας, παιδείας κ.λπ. μειώνει τίς δυνατότητες τῆς ἐλεύθερης ἔκφρασης τοῦ ἀτόμου καί πολλές φορές τήν φθάνει ἕως τό μηδέν. Στά ὕψη, ὁ ἐλεύθερος κοινωνικά πολίτης, ὁ ἀνεπτυγμένος πνευματικά καί πολιτιστικά, ἔχει κάθε δυνατότητα –ἀλλά καί εὐθύνη– νά ἐκφραστεῖ ἐλεύθερα, ὥστε μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ὁλόκληρη ἡ διαδικασία τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ σοσιαλισμοῦ σέ μιά χώρα ἀποβλέπει βασικά στήν οὐσιαστική κατάκτηση τῆς ἐλευθερίας τῆς ἔκφρασης γιά ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς πολίτες τῆς χώρας αὐτῆς, θεμελιωμένης στήν κατάκτηση τῆς οἰκονομικῆς ἐλευθερίας. Φυσικά, ἡ διαδικασία αὐτή μπορεῖ νά διαρκέσει μερικά χρόνια – τό πᾶν ἐξαρτᾶται τόσο ἀπό τίς ἐσωτερικές συνθῆκες ὅσο καί ἀπό τή διεθνῆ κατάσταση. Ὅμως, δέν μπορεῖ γιά κανένα λόγο νά διαιωνίζεται ἐπ’ ἄπειρον. Γιατί τότε σημαίνει ὅτι ἔχουμε ξεχάσει τό σκοπό γιά τόν ὁποῖο ἀγωνιζόμαστε –τήν ἀπελευθέρωση τοῦ ἀτόμου– καί ὅτι ἐξελάβαμε τό μέσον –κρατική-κομματική ἐξουσία– ὡς σκοπό. Βλέπουμε, λοιπόν, ποιός θά πρέπει νά εἶναι ὁ ἀληθινός χαρακτήρας τοῦ κράτους τῆς παλλαϊκῆς ἐξουσίας: ἡ παροχή οὐσιαστικῶν δυνατοτήτων γιά ἐλεύθερη ἔκφραση στό σύνολο τῶν πολιτῶν, πού σημαίνει ὅτι ὅλοι θά μποροῦν καί θά πρέπει νά ἔχουν τίς ὑπεύθυνες ἀπόψεις τους, τόσο σέ σχέση μέ τόν κλάδο τους ὅσο καί σέ σχέση μέ τά «κοινά», μαζί μέ τίς ἀντικειμενικές δυνατότητες νά τίς ἀναπτύσσουν ἐλεύθερα μπροστά στήν κοινότητα. Πῶς ὅμως θά ἀμυνθεῖ τό σοσιαλιστικό καθεστώς στίς ὀργανωμένες ἐπιθέσεις τοῦ ταξικοῦ ἐχθροῦ, πού, ἀσφαλῶς, θά ἐκμεταλλευθεῖ αὐτές τίς ἐλευθερίες γιά νά ἐκτοξεύσει τά φαρμακερά βέλη του; Νομίζω ὅτι ἡ καλύτερη ἄμυνα σ’ αὐτές τίς ἐπιθέσεις δέν μπορεῖ νά εἶναι παρά ἡ ἴδια ἡ παλλαϊκή ἐξουσία, δηλαδή ἡ ἐπίγνωση ἀπό τή συντριπτική πλειοψηφία τοῦ λαοῦ ὅτι εἶναι πραγματικά ἐλεύθερος, κυρίαρχος καί ὑπεύθυνος, ὁπότε ὅσο πιό δυνατά ἀκούγεται ἡ ἐχθρική φωνή τόσο πιό ἀποκρουστική θά γίνεται ἡ παραφωνία της μέσα στή γενική συμφωνία, πού ἑνώνει γύρω ἀπό τίς κοινές κατακτήσεις τόν ἀπελευθερωμένο λαό. Ὥστε ἡ ψυχή τοῦ σοσιαλιστικοῦ καθεστῶτος εἶναι ἡ παλλαϊκή κατάκτηση τῆς εὐθύνης τοῦ ἀποφασίζειν καί τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἐκφράζεσθαι, γεγονός πού συνεπάγεται μιά ἄνευ προηγουμένου ἄνθηση ὅλων τῶν κλάδων τῆς ἀνθρώπινης σκέψης, ἔκφρασης καί δραστηριότητας. Οἱ κομμουνιστές, πρωτοπόροι ἐθελοντές μόχθου καί θυσιῶν, βοηθοῦν δραστήρια ὥστε ἡ ἐπιστήμη, ἡ φιλοσοφία, ἡ τέχνη, ἡ πολιτική καί ἡ οἰκονομία νά πλουτίζονται συνεχῶς ἀπό τήν ἐνεργητική συμμετοχή καί συνεισφορά ὅλων τῶν πολιτῶν. Κανείς πλέον δέν μπορεῖ νά μιλήσει ἐξ ὀνόματος τοῦ λαοῦ, γιατί ὁ λαός ἔχει ἀποκτήσει ἐπιτέλους τή δυνατότητα νά ἀποφασίζει, νά ἐκφράζεται καί νά δρᾶ ὁ ἴδιος γιά λογαριασμό δικό του, χωρίς μεσολαβητές. Αὐτό τό προτσές δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά ὅ,τι ἀποκαλοῦμε ἐξουμανισμό τῆς κοινωνικοπολιτικῆς ζωῆς. Γιατί τοποθετεῖ στό κέντρο τῶν ἐπιδιώξεών του τήν ἀνάδειξη τοῦ ἀνθρώπου σέ πρώτη καί τελευταία ἀξία, τό ἄλφα καί τό ὠμέγα κάθε προσπάθειας καί δραστηριότητας. Ὥστε τώρα μπορεῖ νά κατανοηθεῖ πιό καλά ὁ ἀγώνας πού ξεκίνησαν τόν περασμένο Ἰανουάριο οἱ Τσεχοσλοβάκοι διανοούμενοι καί στή συνέχεια ὁλόκληρος ὁ τσεχοσλοβακικός λαός καί πού ἀπέβλεπε στόν ἐκδημοκρατισμό καί τόν ἐξουμανισμό τοῦ σοσιαλιστικοῦ καθεστῶτος. Πράγματι, γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία τοῦ σοσιαλισμοῦ, οἱ Τσεχοσλοβάκοι θέλησαν νά ὁλοκληρώσουν τόν ἐφαρμοσμένο στή χώρα τους σοσιαλισμό, καί ἀπό σοσιαλισμό σέ λήθαργο νά τόν καταστήσουν ζωντανό σοσιαλισμό.

XIII

Η ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ

ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ

Ποιός κρατᾶ ὅμως σέ λήθαργο τά σοσιαλιστικά καθεστῶτα; Ὁ μεγαλύτερος ἐχθρός τοῦ σύγχρονου σοσιαλισμοῦ: ἡ δογματική γραφειοκρατία ἤ γραφειοκρατικός δογματισμός, πού ἔχει βάση ἕναν κεντρικό μηχανισμό διακυβέρνησης καί γύρω του ἄλλους μικρότερους μηχανισμούς διακυβέρνησης! Σάν ἕνας ἥλιος μέ δορυφόρους, πού ὁ καθένας ἔχει τούς δικούς του δορυφόρους καί οὕτω καθεξῆς, ὁ γραφειοκρατικός δογματισμός στηρίζεται στό μηχανισμό τῶν μηχανισμῶν! Τό κέντρο τῆς ἐξουσίας, τό κόμμα, συγκεντρώνει ὅλες τίς ἐξουσίες, πού διοχετεύονται ἀπό χίλιες κατευθύνσεις πρός τό Πολιτικό Γραφεῖο καί, τελικά, στόν γενικό γραμματέα ἤ πρόεδρο, πού ἐπωμίζεται τό σύνολο τῶν εὐθυνῶν. Ἐάν, βεβαίως, τό κόμμα εἶχε τή δυνατότητα μιᾶς συνεχοῦς ἀνανέωσης, πού θά ἐρχόταν ὡς ἀποτέλεσμα διαρκοῦς δημοκρατικῆς ζύμωσης –ὄχι μόνο στά κομματικά πλαίσια, ἀλλά καί μέσα σέ ὅλον τό λαό–, τότε θά ὑπῆρχε τουλάχιστον ἡ ἀπαραίτητη ἀσφαλιστική δικλίδα κάθε φορά πού ὁ ὑπεράνθρωπος φόρτος εὐθυνῶν θά κούραζε –ἤ ἀκόμα καί θά παραμόρφωνε κάτω ἀπό τό βάρος του– μιάν ὅποια ἡγεσία, μέ τίς ἀναπόφευκτες ἀνθρώπινες ἀτέλειες - ἀδυναμίες καί τίς ὁπωσδήποτε περιορισμένες ἀνθρώπινες δυνατότητες (βλέπε περιόδους προσωπολατρίας). Τί μᾶς διδάσκει ὅμως ἡ πρακτική τῶν τελευταίων χρόνων; Σέ ὅλα ἀνεξαιρέτως τά ΚΚ, ἰδιαίτερα δέ σέ αὐτά πού κατέχουν τήν ἐξουσία, δέν ὑπάρχει τακτική καί ὁμαλή ἀνανέωση τῆς ἡγετικῆς ὁμάδας. Οἱ ἡγέτες καί οἱ ὁμάδες τους μένουν στό πηδάλιο –δηλαδή ἐπωμίζονται τό σύνολο τῶν εὐθυνῶν– γιά πολλές δεκαετίες.

Δηλαδή, γιά πολλές δεκαετίες τό κόμμα οὐσιαστικά παγώνει, μιᾶς καί κάθε ἀλλαγή δέν μπορεῖ νά ἔχει οὐσιαστική σημασία παρά μόνον ἄν μπορεῖ νά ἐκφραστεῖ ἐκεῖ ὅπου τελικά διαμορφώνεται καί χαράζεται ἡ γενική γραμμή, δηλαδή στήν ἡγεσία. Αὐτή ἡ στασιμότητα τῆς κορυφῆς πιέζει ὁλόκληρο τό κόμμα καί μεταβάλλει, τελικά, σέ πλαίσιο ἕναν ἁπλό μηχανισμό –καί εἰδικά ἕναν γραφειοκρατικό μηχανισμό–, πού ἀπό κεῖ καί πέρα ἀσκεῖ τήν ἐξουσία μέ τή βοήθεια ἄλλων γραφειοκρατικῶν μηχανισμῶν.

XIV

ΜΕΤΡΑ ΜΟΝΟ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Ἡ ἐπιμονή στό δογματισμό, δηλαδή στήν τήρηση τοῦ γράμματος καί ὄχι τοῦ πνεύματος τῆς μαρξιστικῆς-λενινιστικῆς σκέψης, ἐξασφαλίζει τήν ἀδιατάρακτη κυριαρχία τῆς γραφειοκρατίας, διά μέσου τῆς ὁποίας τελικά ἡ ἡγετική ὁμάδα ἀσκεῖ τήν ἐξουσία. Ὅμως τό κόμμα καί ἡ ἡγετική ὁμάδα μποροῦν, σέ τελευταία ἀνάλυση, νά παίρνουν μιά σειρά μέτρα πολιτικοῦ, κοινωνικοῦ καί οἰκονομικοῦ χαρακτήρα, στά πλαίσια τῆς σοσιαλιστικοποίησης τῆς χώρας. Δέν μποροῦν ὅμως σέ καμιά περίπτωση νά δώσουν σ’ αὐτά τά μέτρα τό ἀληθινό τους περιεχόμενο καί χαρακτήρα δίχως τήν ἐνεργητική, ἐλεύθερη καί, κυρίως, ὑπεύθυνη συμμετοχή τοῦ συνόλου τοῦ λαοῦ – δίχως, δηλαδή, τό σύνολο τῶν εὐθυνῶν νά φύγει ἀπό τόν ἕνα ἤ τούς ἐλάχιστους καί ν’ ἀκουμπήσει οὐσιαστικά στό σύνολο τοῦ λαοῦ. Ὅμως αὐτή ἡ ἀνισομερής ἀνάπτυξη ἀνάμεσα στή ραγδαία οἰκονομικοτεχνική οἰκοδόμηση τοῦ σοσιαλισμοῦ καί τήν ἀναχρονιστική μεθοδολογία διακυβέρνησης, μέ ἀποτέλεσμα τήν ἀνάδειξη τοῦ «πλαισίου» δίχως τήν παράλληλη ἀνάπτυξη τοῦ «περιεχομένου», ὁροθετεῖ μιά καινούργια βασική ἀντίθεση σέ ὅλες τίς σοσιαλιστικές χῶρες, πού, ἀργά ἤ γρήγορα, θά ὁδηγήσει –κατά τό παράδειγμα τῆς Τσεχοσλοβακίας– στίς ἀναπόφευκτες συγκρούσεις καί λύσεις. Δηλαδή, στήν ἐκμηδένιση τοῦ γραφειοκρατικοῦ δογματισμοῦ, στήν ἀνανέωση τοῦ κόμματος καί στήν προετοιμασία γιά τήν ἀνάληψη τῆς παλλαϊκῆς εὐθύνης σ’ ἕνα παλλαϊκό κράτος, ὅπου ὁ λαός θά ἀσκεῖ τήν ἐξουσία σέ ὅλη τήν κλίμακα καί σέ ὅλες τίς μορφές.

XV

Η ΣΤΑΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΤΗΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

Ἡ δογματική γραφειοκρατία συνδέεται μέ τή σταλινική περίοδο διακυβέρνησης. Εἶναι δημιούργημά της. Στό ὄνομά της πραγματοποιήθηκαν ὅλες οἱ ἐκτροπές ἀπό τό δρόμο τοῦ λενινισμοῦ. Συγχρόνως, ὡς μεθοδολογία καί πράξη, δημιούργησε τά πλαίσια –τούς μηχανισμούς– γιά τήν ἐπιβολή τῆς λανθασμένης γραμμῆς αὐτῆς τῆς περιόδου. Τό 20ό Συνέδριο εἶχε τό ἱστορικό θάρρος νά δεῖ αὐτοκριτικά τά λάθη τοῦ παρελθόντος. Γκρέμισε τή σταλινική μυθολογία. Τά χρόνια πού ἀκολούθησαν ὅμως ἀπέδειξαν ὅτι τό χειρουργικό νυστέρι δέν ἔφτασε ὥς τό βάθος τοῦ καρκινώματος. Δέν ἔθιξε τό μηχανισμό τῶν μηχανισμῶν! Ἡ δογματική γραφειοκρατία ἐξακολουθεῖ νά δεσπόζει τόσο στή Σοβιετική Ἕνωση ὅσο καί σέ ὅλα σχεδόν τά ἄλλα σοσιαλιστικά κράτη, καθώς καί σέ ὅλα σχεδόν τά ΚΚ τοῦ κόσμου! Τό κόμμα διατηρεῖ τή μεταφυσική του ἰδιότητα! Οἱ ἡγετικές ὁμάδες παραμένουν ἀδιατάρακτες στήν κορυφή, ἐπωμιζόμενες πάντοτε τό σύνολο τῶν εὐθυνῶν. Μέσα στό κόμμα καί, φυσικά, μέσα στό κράτος.

XVI

Η ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΠΡΩΤΟΣΤΑΤΕΙ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΚΚ

Στό μεταξύ γύρω μας τά πάντα ρεῖ! Ἡ ἐπανάσταση στά μέσα πληροφοριῶν καί ἐνημέρωσης ἔχει αὐξήσει τρομακτικά τόν μέσο ὅρο τῶν δυνατοτήτων γιά τήν κριτική θεώρηση τῶν πολιτικῶν γεγονότων ἀπό τό σύνολο τῶν κοινωνικῶν ὁμάδων. Ἰδιαίτερα τά μέλη τῶν ΚΚ πρέπει νά ἔχουν ὁπωσδήποτε ἐνισχυμένο πολιτικό κριτήριο, ἄν σκεφθεῖ κανείς τήν πυκνότητα μέ τήν ὁποία ἐξελίσσονται τά πολιτικά γεγονότα μετά τόν Δεύτερο

Παγκόσμιο Πόλεμο καί τό πλῆθος τῶν κριτικῶν ἀναλύσεων πού χάρη στό ραδιόφωνο, τήν τηλεόραση, τόν Τύπο και τίς ἐκδόσεις γίνονται κτῆμα τῶν μεγάλων μαζῶν. Ὁ σύγχρονος κομμουνιστής, εἴτε εἶναι ἐργάτης εἴτε διανοούμενος, ἔχει πολύ περισσότερα πράγματα νά προσφέρει στό κόμμα του σέ σχέση μέ τά παλαιότερα μέλη. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή, ἐάν οἱ μηχανισμοί τῶν ΚΚ ἐπέτρεπαν νά ληφθεῖ ὑπόψη ἐνεργητικά ὅλη αὐτή ἡ συσσωρευμένη πείρα τῶν μελῶν τους, τότε θά εἴχαμε νά κάνουμε μέ ἰδεώδεις κατά τή λενινιστική ἄποψη κομματικούς ὀργανισμούς, ἱκανούς νά ἀντιμετωπίσουν, νά ἀναλύσουν καί νά κρίνουν μέ τρόπο πρωτότυπο καί δημιουργικό ὅλα τά πολύπλοκα προβλήματα τῆς ἐποχῆς μας – εἴτε αὐτά ἀνάγονται στήν παγκόσμια στρατηγική καί στήν τρέχουσα πολιτική μέσα σέ κάθε χώρα, εἴτε στό χῶρο τῶν ἰδεῶν καί τῆς φιλοσοφίας, εἴτε στή σφαίρα τῆς οἰκονομίας, τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τέχνης. Μέ ἄλλα λόγια, τά ΚΚ θά ἔπρεπε νά εἶναι σέ ὅλες τίς χῶρες φωτεινές ἑστίες πρωτοπορίας, ὄχι μόνο στόν κοινωνικοπολιτικό τομέα ἀλλά καί σέ ὅλες τίς σφαῖρες τῆς ἀνθρώπινης σκέψης καί δραστηριότητας. Μέ ἀνοιχτούς ὁρίζοντες –μέ τή σκέψη ὀρθάνοιχτη σέ ὅλα τά σύγχρονα φιλοσοφικά, ἐπιστημονικά καί αἰσθητικά ρεύματα–, νά εἶναι κύριοι φορεῖς τοῦ μή κομφορμισμοῦ σέ ὅλους τούς κλάδους τῆς ζωῆς, βάζοντας πάνω ἀπ’ ὅλα, ὡς κέντρο τῆς σκέψης καί τῆς δράσης τους, τόν ἀνθρώπινο παράγοντα, ὄχι ὑποκριτικά, ἀλλά οὐσιαστικά, ἀκόμα καί μέσα στήν καθημερινότητα τῶν σχέσεών τους. Τότε, μ’ αὐτές τίς προϋποθέσεις, οἱ κομμουνιστές θά ἔπαιρναν σίγουρα μαζί τους ὅλους τούς ζωντανούς καί τίμιους ἀνθρώπους· τό σύνολο τῆς νεολαίας σέ κάθε χώρα. Ὅμως, δέν συμβαίνει, δυστυχῶς, κάτι τέτοιο.

Κύριο ἐμπόδιο ἡ δογματική γραφειοκρατία, πού ἐξακολουθεῖ νά βάζει τή σφραγίδα της ὄχι μόνο στούς κομμουνιστές πού ἐξακολουθοῦν νά εἶναι σύμμαχοι τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης, ἀλλά ἀκόμη καί στούς σκληρότερους κομματικούς της ἀντιπάλους (Κινέζοι κ.λπ.).

XVII

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΚΟΛΙΓΙΑΝΝΗ

Κάθε ἀπόπειρα, ἐξάλλου, νά ἀπαλλαγεῖ ἕνα ὁποιοδήποτε κόμμα ἀπό τή γραφειοκρατική

ἀποστέωση ἀνοίγοντας διάπλατα τίς πύλες στή ζωντανή σκέψη καί τή δημιουργική ἐσωκομματική δημοκρατική διεργασία, γεγονός πού θά ἐπιτρέψει νά διαδραματίσει σωστά τόν ἱστορικό πρωτοποριακό του ρόλο, βρίσκει τή σιδερένια ἀντίθεση τοῦ σοβιετικοῦ ΚΚ.

Μετά τήν Τσεχοσλοβακία, ἄλλη χαρακτηριστική κορύφωση αὐτῆς τῆς τακτικῆς ἀποτελεῖ ἡ σοβιετική στάση ἀπέναντι στούς Ἕλληνες κομμουνιστές. Εἶναι γνωστά τά γεγονότα. Τό ΚΚΕ εἶναι ἀπό τό 1948 παράνομο στή χώρα μας. Μετά τήν ἥττα τοῦ Δημοκρατικοῦ Στρατοῦ, ἡ κομματική ἡγεσία πέρασε στίς σοσιαλιστικές χῶρες. Ἐκεῖ, μετά τό 20ό Συνέδριο, ἡ ὁμάδα Ζαχαριάδη ἀντικαταστάθηκε ἀπό ἕνα νέο ΠΓ ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ Κ. Κολιγιάννη. Πέρασαν ἀπό τότε δώδεκα χρόνια. Στό μεταξύ, στή χώρα μας, οἱ κομμουνιστές, πού σήμερα βρίσκονται ξανά στά ξερονήσια καί τίς φυλακές, ὀργάνωσαν καί καθοδήγησαν μετά τή λήξη τοῦ ἐμφυλίου πολέμου τό προοδευτικό μας κίνημα. Μαζί μέ ἄλλους δημοκράτες καί σοσιαλιστές ἵδρυσαν τήν ΕΔΑ, πού ἀπό τό 1952 ὥς τό 1967 μπῆκε ἐπικεφαλῆς σέ ὅλους τούς ἀγῶνες τῶν ἐργαζομένων. Στά 1958 ἡ ΕΔΑ ἔγινε τό δεύτερο κόμμα στήν ἑλληνική Βουλή. Τά καθοδηγητικά στελέχη, πού τά περισσότερα ἦταν κομμουνιστές, ἀπέκτησαν μεγάλη πολιτική καί ὀργανωτική πείρα. Ὀργάνωσαν τό συνδικαλιστικό κίνημα, πού πῆρε μεγάλες διαστάσεις. Ὀργάνωσαν τήν ἑλληνική νεολαία στή Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη (ΔΝΛ), πού ἔγινε ἡ πρώτη πολιτική νεολαία τῆς χώρας. Συγκρότησαν πανελλαδικά τό κόμμα, πού ἔφτασε νά ἔχει παντοῦ τίς ὀργανώσεις του. Τέλος, μετά τό πραξικόπημα τῆς 21ης Ἀπριλίου, τά ἴδια στελέχη ὀργάνωσαν τό Πανελλήνιο Ἀντιστασιακό Μέτωπο (ΠΑΜ), μπαίνοντας ἐπικεφαλῆς στήν ἀντιστασιακή πάλη τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Ἐνῶ ὅμως ὅλο τό βάρος, τόσο τῆς πρακτικῆς δουλειᾶς ὅσο καί τῶν εὐθυνῶν καί τῶν κινδύνων, ἔπεφτε στίς πλάτες αὐτῶν τῶν στελεχῶν, ἐντούτοις

οἱ ἀποφάσεις παίρνονταν ὅλες ἀπό ἕνα ΠΓ πού ἐπί δεκαεννέα χρόνια βρισκόταν καί βρίσκεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά ἀπό τήν Ἑλλάδα. Δηλαδή, ἀπό ἀνθρώπους πού δέν γνώριζαν καί δέν μποροῦσαν νά γνωρίζουν τίς συνεχῶς μεταβαλλόμενες συνθῆκες, τήν ψυχολογία, τίς ἀντιλήψεις, τίς ἀντιδράσεις κ.λπ. ἑνός λαοῦ πού βρίσκεται σέ συνεχῆ πολιτική, κοινωνική καί πολιτιστική ζύμωση. Γιά νά ὁλοκληρωθεῖ, ἐξάλλου, ἡ εἰκόνα τῶν κομμουνιστῶν πού ζοῦσαν καί δροῦσαν στήν Ἑλλάδα, θά πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι ὅλοι τους ἀνεξαιρέτως ἀνῆκαν στό κίνημα ἀπό τήν ἐφηβική ἤ καί ἀπό τήν παιδική τους ἡλικία. 

Πῆραν μέρος στήν Ἐθνική Ἀντίσταση, ἐξορίστηκαν, πέρασαν τήν κόλαση τοῦ Μακρονησιοῦ ἤ ἔμειναν ἀπό πέντε ἕως δεκαπέντε χρόνια στίς φυλακές. Ἦταν, δηλαδή, ὅλοι τους δοκιμασμένοι καί ὁλοκληρωμένοι ἀγωνιστές, πού στή συνέχεια, ὅπως εἴδαμε, ἀπέκτησαν πολύτιμη πείρα μέσα στούς μεγάλους καί δύσκολους πολιτικούς καί μαζικούς ἀγῶνες τῆς τελευταίας εἰκοσαετίας. Τί πιό φυσικό ἀπό τό νά πάρουν αὐτοί τή σκυτάλη ἀπό τά χέρια τῶν παλιῶν τους συντρόφων;

Νά ἀναλάβουν αὐτοί, τυπικά καί οὐσιαστικά, τήν εὐθύνη γιά τίς πράξεις πού, λόγω τῆς ἰδιομορφίας τῶν συνθηκῶν, ὀργάνωναν καί ἐκτελοῦσαν ἀποκλειστικά οἱ ἴδιοι; Κάποτε, τόν περασμένο Ἀπρίλιο, ξέσπασε ἡ κρίση μέσα στό ἴδιο τό ΠΓ τοῦ ΚΚΕ. Τρία ἀπό τά μέλη του, ὁ Παρτσαλίδης, παλιός ἡγέτης τοῦ ΕΑΜ, ὁ Δημητρίου καί ὁ Ζωγράφος διατύπωσαν

τήν ἄποψη ὅτι ἡ ἡγεσία πρέπει νά περάσει στά χέρια αὐτῶν πού ζοῦν καί δροῦν στήν Ἑλλάδα. Σήμερα ἡ συντριπτική πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων κομμουνιστῶν συμφωνεῖ μέ τήν ἄποψη αὐτή. Νά ὅμως πού ἡ Μόσχα ρίχνει ὅλο τό βάρος στήν ὁμάδα Κολιγιάννη. Καθημερινά οἱ ραδιοφωνικοί σταθμοί τῆς Ἀνατολῆς ἐκτοξεύουν ἀφορισμούς ἐνάντια σ’ αὐτούς πού, ὅπως εἴδαμε, σήκωσαν ὅλο τό βάρος τῶν ἀγώνων τήν τελευταία εἰκοσαετία καί πού σήμερα πάλι ἐξακολουθοῦν νά δίνουν τή μάχη μέσα ἀπό τήν παρανομία, τή φυλακή καί τήν ἐξορία! Ἡ δογματική γραφειοκρατία ἔκανε τήν ἐκλογή της! Δέν μπόρεσε νά πάει μέ τούς ζωντανούς, πού ἤθελαν νά οἰκοδομήσουν ἕνα ζωντανό κόμμα κατ’ εἰκόνα καί ὁμοίωσιν τοῦ λαοῦ καί τῆς ἐποχῆς μας. Προτίμησε μιά μικρή ὁμάδα ξεπερασμένη ἀπό τό χρόνο καί τήν ἐποχή, ξεκομμένη ὁλότελα ἀπό τήν ἑλληνική πραγματικότητα, ὅμως κομμένη καί ραμμένη, ὅπως φαίνεται, στά μέτρα καί τίς ἀνάγκες ἑνός ἀναχρονιστικοῦ καθοδηγητικοῦ συστήματος.

XVIII

ΟΙ ΗΓΕΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ

Εἶμαι βέβαιος ὅτι δίχως τόν γραφειοκρατικό δογματισμό ἡ ζωή, τόσο στή Σοβιετική Ἕνωση ὅσο καί στά ὑπόλοιπα σοσιαλιστικά κράτη, θά γνώριζε τόση καί τέτοια ἄνθηση, πού θά εἶχε καταστήσει τό σοσιαλισμό παντοδύναμο καί ἀκατανίκητο μαγνήτη. Γιατί ποιός ἐργάτης, ποιός ἀγρότης, ποιός διανοούμενος καί, γενικά, ποιός τίμιος ἐργαζόμενος δέν θά ἤθελε νά εἶναι κι αὐτός ἀφεντικό στόν τόπο του καί συγχρόνως νά ἀπολαμβάνει ὅλα τά οἰκονομικά καί τεχνικά ἐπιτεύγματα –τήν ἐξασφάλιση τῆς ἐργασίας, τῆς παιδείας καί τῆς ὑγείας–, τίς πρωτοπόρες πνευματικές καί καλλιτεχνικές κατακτήσεις καί τίς ἀδιαμφισβήτητες πολιτικές ἐλευθερίες, τήν ἐλευθερία τῆς σκέψης, τοῦ λόγου καί τῆς κριτικῆς ἔκφρασης, φυσικά στά πλαίσια τοῦ σεβασμοῦ ὅλων τῶν κατακτήσεων τοῦ κυρίαρχου καί ἀπελευθερωμένου λαοῦ; Πολύ πιό εὔγλωττη ἀπό τή θεωρία ἡ πράξη, δηλαδή ὁ ἐφαρμοσμένος σοσιαλισμός, θά ἦταν ἕνα διαρκές καί ἰσχυρό προσκλητήριο πρός ὅλους τούς λαούς τῆς γῆς, καί ἰδιαίτερα τούς οἰκονομικά προηγμένους, γιά τήν κατάκτηση καί τήν ἐφαρμογή στίς χῶρες τους τῶν ἴδιων ὑψηλῶν στόχων. Γιατί θέλουμε τάχα νά περιπλέκουμε τήν ἀλήθεια; Γιατί ἐπιδιώκουμε νά δικαιολογοῦμε μέ σωρεία δογματικῶν ἐπιχειρημάτων γεγονότα, ἐντούτοις, πολύ ἁπλά; Ἐάν θεωρήσουμε ἀληθινά τά ντοκουμέντα πού ἔγιναν γνωστά μετά τό 20ό Συνέδριο, ἐκεῖ μέσα θά βροῦμε μεγάλο μέρος τῆς ἐξήγησης, γιατί ἡ Σοβιετική Ἕνωση τῆς σταλινικῆς περιόδου δέν μπόρεσε –καί δέν μποροῦσε– νά γίνει ὁ μαγνήτης πού θά τραβοῦσε στό δρόμο του τίς μεγάλες ἐργαζόμενες μάζες τοῦ λαοῦ. Τελικά, ὅπως εἴδαμε, μέ βάση τήν ἀναχρονιστική καί ἀντιλενινιστική διάρθρωση τῶν ΚΚ, δημιουργήθηκε τό Κράτος-Δόγμα, ὁ θρίαμβος τοῦ Μηχανισμοῦ τῶν Μηχανισμῶν.

Ὅλα αὐτά ἔχουν χαρακτήρα πού ἡ ὕπαρξή του παγώνει τόν ἁπλό πολίτη, γιατί ξεπερνοῦν τίς ἁπλές ἀνθρώπινες διαστάσεις. Δηλαδή, ὁ κοινός ἄνθρωπος δύσκολα θά μπορέσει νά δεῖ ἐκεῖ μέσα τό πρόσωπό του. Φυσικά, τά γεγονότα δέν σταματοῦν στήν ἁπλή ψυχολογία. Ἴσα ἴσα πού ἀπό ἐκεῖ καί πέρα ἀρχίζουν μιά σειρά ἀντιθέσεις καί κρίσεις πού δοκιμάζουν σέ ὅλη τήν ἔκταση καί σέ ὅλο του τό βάθος τόν ἐφαρμοσμένο σοσιαλισμό. Μετά τήν περίοδο τῆς προσωπολατρίας, ἦρθαν οἱ νέες παραβιάσεις τοῦ Χρουστσόφ.

Ἡ Κίνα τοῦ Μάο διέρχεται περίοδο σεισμικῶν κραδασμῶν, πρῶτα σέ σχέση μέ τά ὑπόλοιπα σοσιαλιστικά κράτη καί στή συνέχεια σέ σχέση μέ τήν ἴδια τήν ἐσωτερική της κατάσταση, πού ξεσπᾶ στήν κρίση τῶν ἐρυθροφρουρῶν.

Αὐτά ὡς πρός τίς ἡγετικές ὁμάδες καί τίς ἀντιθέσεις τους. Ὅμως οἱ κρίσεις δέν περιορίζονται μόνον ἐκεῖ. Ὁ δογματισμός προσβάλλει τόσο τήν ἐπιστήμη, ὅσο καί, προπαντός, τήν τέχνη. Ἐπηρεάζει βαθιά τήν οἰκονομική πολιτική. Δηλαδή περνᾶ μέσα ἀπό ὅλες τίς ἀρτηρίες, ὅλα τά νεῦρα πού συνθέτουν τή ζωή σέ μιά χώρα. Γιατί, λόγου χάριν, ἡ ἀρχιτεκτονική τῶν σοσιαλιστικῶν πόλεων νά μήν εἶναι ἡ πιό πρωτοπόρα ἀρχιτεκτονική τῆς ἐποχῆς μας; Γιατί τό θέατρο, ἡ μουσική, ἡ ζωγραφική, ἡ ποίηση νά μήν εἶναι τόσο πιό μπροστά σέ σχέση μέ τίς ἄλλες χῶρες ὅσο ὁ σοσιαλισμός ἀπό τόν καπιταλισμό; Γιατί ἡ ὀργάνωση τῆς πληροφορίας (Τύπος, τηλεόραση, ραδιόφωνο, δίσκοι, ἐκδόσεις) νά μήν εἶναι στό ἴδιο ἀκριβῶς σημεῖο ὅπου βρίσκονται οἱ σύγχρονες τεχνικές δυνατότητες, ὅσο καί οἱ συνεχῶς αὐξανόμενες ἀνάγκες τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς μας;

Γιατί, μ’ ἕνα λόγο, ἡ ἀντίληψη τῆς πρωτοπορίας νά περιορίζεται περισσότερο σέ μιά δογματική ἀναμάσηση θεωριῶν καί νά μήν ἐφαρμόζεται θαρραλέα σέ ὅλες τίς πτυχές τόσο τῆς ὑλικῆς ὅσο καί τῆς πνευματικῆς ζωῆς ἑνός λαοῦ; Ὅταν ταξιδεύει κανείς ἀπό μιά χώρα τῆς Δύσης καί φτάνει σ’ ἕνα ὁποιοδήποτε σοσιαλιστικό κράτος, ἔχει τήν αἴσθηση ὅτι πηγαίνει σέ ἐπαρχία, καί μάλιστα καθυστερημένη εὐρωπαϊκή ἐπαρχία. Ὅταν ὅμως μείνει λίγο καιρό, διαπιστώνει ὅτι ἡ εἰκόνα αὐτή δέν εἶναι τόσο ἀποτέλεσμα ὑλικῶν δυνατοτήτων ὅσο, κυρίως, καρπός μιᾶς ὁρισμένης ἀντίληψης. Καί ξαφνικά, ἄν ψάξει, ἀνακαλύπτει ὅτι ἡ ἀντίληψη αὐτή δέν ὀφείλεται στήν ἔλλειψη φωτεινῶν καί σύγχρονων ἐγκεφάλων στή χώρα αὐτή, ἀλλά ὅτι εἶναι προϊόν τῆς γενικῆς γραμμῆς, πού διαμορφώνεται καί ἐξακτινώνεται ἀπό τό κέντρο. Ποιό εἶναι αὐτό τό κέντρο; Μήπως τό κράτος, τό κόμμα, τά συνδικάτα, οἱ ἑνώσεις, τά προβεβλημένα στελέχη; Ὄχι. Πρόκειται γιά κάτι πολύ πιό ἰσχυρό, ἀσύλληπτο καί ἐντούτοις παντοδύναμο. Πρόκειται γιά τό κυρίαρχο πνεῦμα τῆς δογματικῆς γραφειοκρατίας, πού σάν ὁδοστρωτήρας ἰσοπεδώνει τούς πάντες καί τά πάντα, ἐπιβάλλοντας τό στύλ τοῦ πουριτανικοῦ ἐπαρχιωτισμοῦ, ἀπό τά ἀεροδρόμια καί τά κτίρια ὥς τά μουσεῖα καί τά θέατρα, περνώντας καί μέσα στά κείμενα τῶν κομματικῶν ντοκουμέντων.

XIX

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ

Ἐν τῶ μεταξύ στίς σοσιαλιστικές Δημοκρατίες, καί προπαντός στή Σοβιετική Ἕνωση, πρέπει νά ἔχουν δημιουργηθεῖ ἰδεώδεις συνθῆκες γιά μιά ἄνευ προηγουμένου ἀνάπτυξη ἑνός πρωτόγνωρου οὑμανιστικοῦ πολιτισμοῦ. Τά στοιχεῖα ἀνάπτυξης στόν κλάδο τῆς παιδείας, τῆς ἐπιστήμης καί τοῦ ἐκπολιτισμοῦ στή χώρα αὐτή εἶναι ἐντυπωσιακά. Ἰδιαίτερα ἡ παιδεία καί ἡ γενικότερη ἀγωγή τῶν νέων, καθώς καί ἡ ὀργάνωση τῆς ὑγειονομικῆς περίθαλψης ἀποτελοῦν ἀληθινούς θριάμβους τοῦ σοσιαλισμοῦ. Γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, τά ἀγαθά τοῦ πνευματικοῦ πολιτισμοῦ γίνονται κτῆμα τῶν μεγάλων μαζῶν. Ἡ συνεχής προπαγάνδιση τῶν διεθνιστικῶν ἀρχῶν, ἡ προβολή τοῦ μαρξιστικοῦ οὑμανισμοῦ καί ἡ παράλληλη ἐξάλειψη τῶν καταλοίπων τοῦ σοβινισμοῦ δημιουργοῦν τίς ἰδανικές προϋποθέσεις γιά βαθύτατες συνειδησιακές μεταβολές πρός τήν κατεύθυνση ἑνός νέου τύπου ἀνθρώπου. Ἐάν στόν τομέα αὐτό δέν εἴχαμε ἐντυπωσιακά ἀποτελέσματα, αὐτό ὀφείλεται κυρίως σέ δύο λόγους.

Πρῶτον, στούς πολύ ἀργούς ρυθμούς μέ τούς ὁποίους πραγματοποιεῖται ἡ κίνηση γιά κάθε ἀλλαγή στή διανοητική δομή τοῦ κάθε ἀτόμου καί, φυσικά, τῶν μαζῶν. Καί, δεύτερον, στό γεγονός ὅτι ἡ Σοβιετική Ἕνωση ἀναπτύσσεται κάτω ἀπό συνεχῆ στρατιωτική ἀπειλή ἀπό τήν ἡμέρα πού γεννήθηκε ὥς σήμερα. Πάνω ἀπ’ ὅλα ὅμως ὀφείλεται στίς διαστρεβλώσεις πού δημιούργησε ἡ περίοδος τῆς προσωπολατρίας καί ἐξακολουθεῖ νά δημιουργεῖ ἡ θριαμβεύουσα δογματική γραφειοκρατία.

XX

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΔΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Σέ σχέση μέ τή σημερινή διεθνῆ κατάσταση, ὁ γραφειοκρατικός δογματισμός ὄχι μόνο βοηθάει ἀντικειμενικά στή διαιώνιση τοῦ σημερινοῦ ἀδιεξόδου, ἀλλά ἀποτελεῖ συστατικό στοιχεῖο τῆς πολιτικῆς τῶν μπλόκ, αὐτῆς τῆς μεγάλης πληγῆς τῆς ἐποχῆς μας. Εἶναι φανερό ὅτι εἰρηνική συνύπαρξη δέν σημαίνει ἰδεολογική συνύπαρξη. Ἡ ὀρθή ἐκτίμηση τοῦ συσχετισμοῦ τῶν δυνάμεων καί ἡ ἔλλειψη, πρός τό παρόν, ἀντικειμενικῶν δυνατοτήτων –καί για τίς δύο πλευρές– γιά νά βγοῦμε δυναμικά ἀπό τό ἀδιέξοδο διαμορφώνουν ὡς μοναδικά βιώσιμη καί ρεαλιστική τήν πολιτική τῆς συνεννόησης ἀνάμεσα στά δύο στρατόπεδα σέ ἐπίπεδο κρατῶν. Ὅμως ὁ ἰμπεριαλισμός δέν εἶναι μόνο μιά καθαρά στρατιωτική δύναμη κρούσεως καί, γενικότερα, ἕνας τερατώδης μηχανισμός γιά πολιτική, οἰκονομική καί ἀστυνομική καταπίεση, ἀλλά ἀκόμα, καί προπαντός, μιά συγκεκριμένη ἰδεολογία. Τά τεράστια οἰκονομικά μέσα πού ἔχει στή διάθεσή του, καθώς καί ἡ μεγάλη πείρα πού ἔχει συσσωρεύσει τόν καθιστοῦν τρομερά ἐπικίνδυνο ἀντίπαλο. 

Ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅτι ὁ ἰμπεριαλισμός ἔχει ἐπιπλέον ἕναν πολύτιμο σύμμαχο: εἶναι οἱ βαθιά ριζωμένες συνήθειες σέ κάθε ἄτομο, συντηρούμενες ἀπό ἕναν ἐκπληκτικό μηχανισμό προπαγάνδας. Ἡ ἱστορικά ἀναγκαία διέξοδος ἀπό τό σημερινό ἀδιέξοδο εἶναι αὐτή πού περνᾶ ἐπάνω ἀπό τήν ἰδεολογία τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ. Αὐτή πού θά σωριάσει σέ ἐρείπια τήν ἰμπεριαλιστική κοσμοθεωρία μέ ὅλα της τά παρακλάδια. Γιατί ἔτσι μόνο θά ἀπογυμνωθοῦν, θά ἀπομονωθοῦν καί τελικά θά χάσουν τήν ἐπικίνδυνη δύναμή τους οἱ ἐπιθετικοί ἰμπεριαλιστικοί κύκλοι τῆς ἐποχῆς μας. Εἶναι φανερό ὅτι χωρίς ἰδεολογική βάση εἶναι ἀδύνατο νά θεμελιωθεῖ, ἰδιαίτερα σήμερα, ὁποιαδήποτε πολιτική. Ἡ ἐπιθετική πολιτική τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, ἔχοντας φτάσει στό στάδιο τοῦ παροξυσμοῦ, θά εἶχε ὁδηγηθεῖ ἀσφαλῶς σέ ἀπόλυτη ἰδεολογική ἀπομόνωση ἄν ὁ σοσιαλισμός εἶχε κατορθώσει στό μεταξύ νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τά δεσμά τοῦ γραφειοκρατικοῦ δογματισμοῦ.

Ἄς πάρουμε τίς δύο ἀκραῖες συνέπειές του, τήν πολιτική τοῦ Μάο καί τήν ἐπέμβαση στήν Τσεχοσλοβακία, γιά νά δοῦμε πόσο, ἐξ ἀντικειμένου, ἡ πολιτική αὐτή δυναμώνει τίς ἰδεολογικές θέσεις τῶν ἰμπεριαλιστικῶν κύκλων μέσα στόν κόσμο. Ποιό εἶναι ἐκεῖνο τό στοιχεῖο πού κάνει τήν ἰδεολογία τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ ἀποκρουστική; Ἐάν ἀναλύσουμε προσεκτικά τή φύση του, ἐάν ἐξετάσουμε ὅλες τίς πλευρές του, τούς στόχους καί τά μέσα, τή μεθοδολογία στή σκέψη καί στή δράση του, καί, φυσικά, ἄν ἐρευνήσουμε τά ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς πολιτικῆς, θά καταλήξουμε σέ ἕνα μονάχα στοιχεῖο γύρω ἀπό τό ὁποῖο συσσωρεύονται ἀκτινωτά ὅλες οἱ κατευθύνσεις και οἱ ἐπιδιώξεις τῆς ἰμπεριαλιστικῆς πολιτικῆς.

Τό στοιχεῖο αὐτό εἶναι ἡ οὐσιαστική ὑποδούλωση τοῦ ἀτόμου. Φυσικά ἡ ὑποδούλωση αὐτή παίρνει χίλιες δυό μορφές. Ὁ νόμος τῆς ἐκμετάλλευσης τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν ἄνθρωπο, ἡ ψυχολογία τοῦ κέρδους, ἡ δίψα τῆς συσσώρευσης, ἡ δουλεία στήν καθοριζόμενη ἀπό τούς οἰκονομικούς κύκλους ἀνάγκη εἶναι τά χαρακτηριστικά πού συναντοῦμε στίς προηγμένες οἰκονομικά χῶρες. Στίς ὑπόλοιπες, τά στοιχεῖα πού συνθέτουν τήν ἀνθρώπινη δουλεία εἶναι ἀπείρως περισσότερο συντριπτικά. Τό ἄτομο γίνεται δοῦλος τῆς ἀνέχειας. Ἀκόμα καί δοῦλος τῆς πείνας. Πρόκειται γιά μιά γιγαντιαία τραγωδία, σέ ἀντίθεση μέ τίς οὐσιαστικές δυνατότητες τῆς ἐποχῆς μας γιά ἕναν ὁριστικό ἐξουμανισμό τῶν ἀνθρώπινων σχέσεων σέ παγκόσμια κλίμακα. Ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἀπάνθρωπης καί ἱστορικά ξεπερασμένης νοοτροπίας, πού ὅμως πατάει γερά στούς νόμους τῆς καπιταλιστικῆς οἰκονομικῆς διάρθρωσης τῆς παγκόσμιας κοινωνίας, εἶναι νά γίνονται τελικά ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἀντιάνθρωποι. Καί ἐκεῖνοι πού ἀνήκουν στούς καταπιεζόμενους καί αὐτοί πού συγκαταλέγονται στούς καταπιεστές, γιατί καί οἱ μέν καί οἱ δέ –ἄλλοι γιά αἰτίες ὑλικές καί ἄλλοι γιά λόγους ἠθικῆς– εἶναι ἐξίσου δέσμιοι ἑνός νόμου πού ὑποβιβάζει τόν ἄνθρωπο. Γιατί ὁ ἄνθρωπος ὡς ὁλοκληρωμένη ἠθική ἀξία μειώνεται εἴτε ὅταν ὑφίσταται τά ἀποτελέσματα τῆς βίας, εἴτε ὅταν –καί προπαντός– ἀσκεῖ, ἄμεσα ἤ ἔμμεσα, βία, εἴτε τέλος ἐάν ἁπλῶς ἀνέχεται τή βία.

XXI

Ο ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΜΟΝΙΜΗ ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Εἶναι γεγονός ὅτι οἱ δυτικοί λαοί ἔχουν ἐπιβάλει στίς χῶρες τους μιά σειρά σημαντικές κατακτήσεις, οἱ ὁποῖες, ὁπωσδήποτε, «ἁπαλύνουν» τόν καταπιεστικό χαρακτήρα τῆς κρατικῆς μηχανῆς – πού σύμφωνα μέ τή γνωστή ἄποψη ἀποτελεῖ τόν ἀνώτερο μηχανισμό βίας. Ὅμως, γιά νά κατανοήσουμε καλύτερα τό χαρακτήρα τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, δέν θά πρέπει νά σταθοῦμε στήν ἄλφα ἤ βῆτα χώρα, ἀλλά θά πρέπει νά ἐξετάσουμε πῶς ἐκδηλώνεται καί ἐπιβάλλεται τελικά ὁ νόμος τοῦ ἰσχυροτέρου, ὑπέρ τίνος καί κατά τίνων, μέ ποιές μέθοδες καί ποιές συνέπειες. Ὅπως ἐπίσης δέν θά πρέπει νά περιοριστοῦμε στίς ὑλικές ἐπιπτώσεις, ἀλλά νά διερευνήσουμε ὅλες τίς ἐπιδράσεις στό σύνολο τῶν ἀνθρώπινων ἰδιοτήτων, δραστηριοτήτων καί κοινωνικῶν λειτουργιῶν. Τί ἐπιδράσεις ἔχει, λόγου χάριν, στό ἦθος, στήν ἀγωγή, στή μόρφωση, στήν εὐρύτητα ὁριζόντων, στά ἰδανικά, καθώς καί στήν τέχνη, στήν ἐπιστήμη, στήν ἠθική, πολιτιστική καί πνευματική ἀγωγή τῶν μαζῶν. Καί, τέλος, νά ἐρευνήσουμε τό σύνολο τῶν βασικῶν λειτουργιῶν καί τῶν κατευθύνσεων σέ σχέση μέ τό μέλλον τοῦ ἀνθρώπου.

Τουλάχιστον ἡ θεώρηση τῶν στοιχείων αὐτῶν ἀπό τή δική μας σκοπιά –τήν ἀτομική καί τήν ἐθνική– μᾶς ὁδηγεῖ στό συμπέρασμα ὅτι ὁ λεγόμενος δυτικός κόσμος ἔχει χρεοκοπήσει ὡς ἰδεολογία καί ὡς κοσμοθεωρία πού ἀποσκοπεῖ νά ἐναρμονίσει τίς σχέσεις ἀνάμεσα σέ ἄτομα καί ἔθνη, σέ ὁμάδες ἀτόμων καί ὁμάδες ἐθνῶν. Καί, ἑπομένως, ὑπάρχει κρίση, κρίση ἠθικῶν ἀξιῶν, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀπειλεῖται τό ἄτομο ὡς ὑλική μονάδα καί ἠθική ὀντότητα. Ὁ καπιταλισμός χάρισε στήν ἀνθρωπότητα πρωτοφανῆ ὑλικά μέσα καί γενικότερα δυνατότητες πού ὁπλίζουν τόν ἄνθρωπο ἀποφασιστικά στόν ἀγώνα του γιά κυριαρχία στή φύση. Ὅμως ἡ ἴδια ἡ μεγάλη δύναμή του, αὐτή πού δημιούργησε τή δόξα του, δηλαδή ὁ τρόπος ὀργάνωσης τῆς παραγωγῆς, γίνεται τελικά ἡ μεγάλη του ἀδυναμία. Γιατί ἀκριβῶς οἱ ὁρίζοντες πού διάνοιξε μπροστά μας εἶναι τόσο ἀπέραντοι, πού, ἀναγκαστικά, ξεφεύγουν ἀπό τά στενά πλαίσια τῆς ἀτομικῆς ἰδιοκτησίας τῶν μέσων παραγωγῆς. Ἡ ἐμμονή σέ μιά ξεπερασμένη ἱστορικά σχέση δέν κάνει τίποτε ἄλλο παρά νά βάζει φρένο στήν παραπέρα ἐξέλιξη. Ἡ πάση θυσία διατήρηση αὐτῆς τῆς σχέσης ὁδηγεῖ στόν ἐπιθετικό ἰμπεριαλισμό, πού, καθώς τρέμει μπροστά στήν προοπτική νά χάσει τά προνόμιά του ὅσον ἀφορᾶ τόν ἔλεγχο καί τά κέρδη τῆς παραγωγῆς, δέν διστάζει νά σωριάζει γύρω του ἐρείπια. Βλέπουμε δηλαδή ἀκόμα ὅτι, πέρα ἀπό τήν ὑποβίβαση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν ἄλφα ἤ βῆτα τρόπο, ὁ ἐπιθετικός ἰμπεριαλισμός ἀποτελεῖ μόνιμη ἀπειλή γιά τήν εἰρήνη τῶν λαῶν – ἀπειλή, δηλαδή, γιά τήν ἴδια τήν ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου. Συνυπάρχουν, δηλαδή, δύο προβλήματα: ἕνα πρόβλημα ἐλευθερίας καί ἕνα πρόβλημα ἀσφάλειας. Ἤμουν, ἴσως, περισσότερο ἀπό ὅ,τι ἔπρεπε διεξοδικός. Θέλω ὅμως νά τεκμηριώσω αὐτό τό βασικό συμπέρασμα: ὅτι δηλαδή εἴμαστε ἀντίθετοι πρός τόν ἰμπεριαλισμό γιατί πιστεύουμε ὅτι δέν μπορεῖ νά μᾶς ἐξασφαλίσει τόσο τή φυσική μας ὕπαρξη –λόγω τῆς μόνιμης ἀπειλῆς γιά πόλεμο, πού ἀποτελεῖ βασικό χαρακτηριστικό του– ὅσο καί τήν ἀτομική μας ἐλευθερία. Ὁ Μάρξ μᾶς ἔδειξε τόν ἀσφαλῆ δρόμο ἀπ’ ὅπου θά μπορέσουμε νά κατακτήσουμε οὐσιαστικά τήν ἐλευθερία. Εἶναι ὁ δρόμος τοῦ σοσιαλισμοῦ. Ὥστε οἱ ἔννοιες σοσιαλισμός καί ἐλευθερία πρέπει νά εἶναι – εἶναι ταυτόσημες.

XXII

Η ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΗ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Εἴπαμε πιό πρίν ὅτι ἡ περίοδος τῆς εἰρηνικῆς συνύπαρξης πρέπει συγχρόνως νά εἶναι περίοδος ὄξυνσης τῆς ἰδεολογικῆς πάλης. Ποιός ὅμως εἶναι ὁ βαθύτερος χαρακτήρας αὐτῆς τῆς πάλης; Ἐκεῖνος, νομίζω, πού θά βγάλει στήν ἐπιφάνεια καί θά ἀντιπαραθέσει τούς πυρῆνες τῶν δύο ἀντιμαχομένων ἰδεολογιῶν. Ἄν, σύμφωνα μέ ὅσα προηγήθηκαν, καταλήξουμε στή διαπίστωση ὅτι ὁ σκληρός πυρήνας τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ εἶναι ὁ οὐσιαστικός περιορισμός τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας καί ὁ ἀντίστοιχος πυρήνας τοῦ σοσιαλισμοῦ εἶναι ἡ οὐσιαστική ἐξασφάλισή της, γίνεται φανερό ὅτι ἡ κύρια, ἡ ἀποφασιστική πάλη θά γίνει γύρω ἀπό ἕνα καί μόνο πρόβλημα: τό πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας. Ὅμως δέν φτάνει νά ξεσκεπάζουμε μονάχα τίς ὀργανικές ἀδυναμίες τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ. Πρέπει συγχρόνως νά προβάλλουμε τήν ὀργανική οὐσία τοῦ σοσιαλισμοῦ, δηλαδή τή διαρκῆ διαδικασία γιά τήν ἐξασφάλιση τῆς ἀληθινῆς ἐλευθερίας, νά προβάλλουμε τίς συγκεκριμένες κατακτήσεις μας σ’ αὐτόν τόν τομέα.

Τότε μόνο μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι δίνουμε σωστά τήν ἰδεολογική μας μάχη, πού ὅπως εἴδαμε ἀποτελεῖ τό μοναδικό μέσον γιά νά ἀφοπλισθεῖ ἰδεολογικά καί πολιτικά ὁ ἰμπεριαλισμός. Ἑπομένως, κάθε πτυχή τῆς οἰκονομικῆς ἀλλά καί τῆς πολιτικῆς ζωῆς –στίς χῶρες τοῦ σοσιαλισμοῦ–, πού ἀποδεικνύει χειροπιαστά τήν ὑπεροχή τοῦ σοσιαλισμοῦ σέ σχέση μέ τίς οὐσιαστικές κατακτήσεις τῶν ἐλευθεριῶν ἀπό τό σύνολο τῶν πολιτῶν, ἀποτελεῖ ἰδεολογική ἥττα τῶν δυνάμεων τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, δηλαδή δημιουργεῖ πραγματικές προϋποθέσεις γιά παραπέρα ζυμώσεις ἀνάμεσα στούς λαούς, τόσο τῶν καπιταλιστικῶν ὅσο καί τῶν ὑπανάπτυκτων χωρῶν, καί διανοίγει εὐοίωνες προοπτικές στό παγκόσμιο ἐργατικό κίνημα. Φυσικά, εἶναι εὔκολο νά συμπεράνει κανείς ὅτι τό ἀντίθετο, δηλαδή κάθε ἐκδήλωση, ἀπό ὁπουδήποτε κι ἄν προέρχεται, περιορισμοῦ τῶν ἐλευθεριῶν ἀποτελεῖ ἰδεολογική ἥττα τῶν δυνάμεων τοῦ σοσιαλισμοῦ.

Νά ὅμως πού φθάσαμε σέ τέτοιο σημεῖο, ὥστε νά φοβόμαστε ἀκόμα καί νά προφέρουμε τίς λέξεις φιλελευθερισμός ἤ ἐκδημοκρατισμός, γιατί ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νά χαρακτηρισθοῦμε ρεβιζιονιστές ἤ πράκτορες τοῦ ἀστικοῦ φιλελευθερισμοῦ, ἤ ἀκόμα καί ἀπροκάλυπτοι πράκτορες τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ. Δέν εἶναι τάχα αὐτό ἕνα πένθιμο ἀλλά καί ἐπικίνδυνο σημάδι; Ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅμως ὅτι οἱ θεμελιωτές τοῦ μαρξισμοῦ ὑπῆρξαν μεγάλοι φιλόσοφοι, μεγάλοι διανοητές, μεγάλοι οὑμανιστές, πού ἔσκυψαν μέ ἀπέραντη ἀγάπη ἐπάνω ἀπό τόν ἄνθρωπο καί τή μοίρα του καί πού θέλησαν νά τόν κάνουν κυρίαρχο καί πλάστη τῆς μοίρας του, δηλαδή νά τόν καταστήσουν ἐλεύθερο!

Νά φταίει τάχα τό γεγονός ὅτι σήμερα τή θέση τῶν φιλοσόφων, τῶν ποιητῶν καί τῶν ὁραματιστῶν τήν πῆραν, οὐσιαστικά, τά κομματικά στελέχη, οἱ ἄνθρωποι τῶν μηχανισμῶν, οἱ τεχνοκράτες, καί, τελικά, ἡ πανίσχυρη δογματική γραφειοκρατία ἤ γραφειοκρατικός δογματισμός;

Καί πῶς εἶναι ποτέ δυνατόν ἕνας μηχανισμός, πού, ὅπως ὅλοι οἱ μηχανισμοί, στηρίζεται στό νόμο τῆς καταπίεσης, νά δώσει τή μάχη γιά τήν ἐλευθερία; Ἐντελῶς ἀντίθετα, πιστεύω, ἡ κορυφαία μάχη τῆς ἐποχῆς μας, ἡ μάχη γιά τήν ἐλευθερία, θά πρέπει νά δοθεῖ καί ἐνάντια στή μεγάλη ἀρρώστια τοῦ παγκόσμιου προοδευτικοῦ κινήματος καί ἀρρώστια τῆς ἐποχῆς μας: τόν γραφειοκρατικό δογματισμό.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ζάτουνα, 5 Ἰουνίου 1969

1. Ὁ ἴδιος ὁ ἰμπεριαλισμός κινεῖται νομοτελειακά πρός τήν κατεύθυνση τῆς ἰδεολογικῆς του ἀποσύνθεσης. Ὅλο καί πιό δύσκολα κατορθώνει νά καμουφλάρει –κάτω ἀπό κενές φράσεις– τήν ἁρπακτική του φύση. Ὅμως, στό Βιετνάμ, ὑποχρεώθηκε νά πετάξει τό προσωπεῖο, γεγονός πού εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν καθημερινά αὐξανόμενη ἀπομόνωση τῶν Ἀμερικανῶν εἰσβολέων. Στή συνέχεια ἡ ὠμή ἐπέμβαση τῆς Οὐάσιγκτον σέ μιά σειρά χῶρες, συγκεκριμένα στήν ἐγκαθίδρυση στρατιωτικῶν δικτατοριῶν, βοήθησε νά ξεσκεπαστεῖ ὁ ἀντιδραστικός χαρακτήρας τῆς σύγχρονης καπιταλιστικῆς πολιτικῆς. Τέλος, οἱ πολιτικές δολοφονίες μέσα στίς ΗΠΑ συγκλόνισαν ἀκόμα καί τούς πιό φανατικούς φίλους τῶν Ἀμερικανῶν.

Ἐντούτοις, παρ’ ὅλες τίς μεγάλες του ἀδυναμίες, ὁ ἰμπεριαλισμός ἐξακολουθεῖ νά διατηρεῖ τήν ἰδεολογική του ἐπίδραση σέ μεγάλες λαϊκές μάζες, σέ ὅλες τίς χῶρες τοῦ κόσμου. Χωρίς καμιά ἀμφιβολία, ξέρει νά ἐκμεταλλεύεται μέ μεγάλη μαεστρία καί τό παραμικρό στραβοπάτημα τῶν ἀντιπάλων του. Παίρνει γρήγορα τολμηρές ἀποφάσεις καί ἔχει τή δυνατότητα νά τίς θέτει σέ ἐφαρμογή μέ ἀστραπιαία ταχύτητα. Εἶναι χαρακτηριστική, λόγου χάριν, ἡ δεξιοτεχνία μέ τήν ὁποία κατάφεραν νά μετατρέψουν σέ παγκόσμιο σύμβολο τοῦ ἀντισοβιετισμοῦ τήν ὑπόθεση Ντάνιελ-Σινιάφσκι ἀπό τή μιά μεριά καί, ἀπό τήν ἄλλη, νά «πνίξουν» μπροστά στήν παγκόσμια κοινή γνώμη τή σφαγή ἑκατοντάδων χιλιάδων Ἰνδονησίων πατριωτῶν ἀπό τούς ἀμερικανόφιλους Ἰνδονήσιους ἀξιωματικούς. Πόσο μελάνι, ἐξάλλου, χύθηκε στόν δυτικό Τύπο γιά τήν κατάλυση τῆς δημοκρατίας καί τά στρατόπεδα συγκέντρωσης πού ἐπέβαλαν ἀμερικανικά τάνκς καί ἀμερικανόφιλοι ἀξιωματικοί στήν Ἑλλάδα καί πόσο, ἀντίστοιχα, γιά τήν παρουσία τῶν σοβιετικῶν τάνκς στήν Τσεχοσλοβακία;

Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι ὅσο οἱ ἰμπεριαλιστές θά νιώθουν τό ἔδαφος νά φεύγει κάτω ἀπό τά πόδια τους τόσο θά ἐντείνουν, θά ἐμπλουτίζουν, θά τελειοποιοῦν τήν προπαγάνδα τους, μεταθέτοντας ὅσο μποροῦν τήν ὥρα τῆς κρίσεως. Ἐπίσης, στηριζόμενοι στήν οἰκονομική τους ὑπεροχή –ἀποτέλεσμα τετρακοσίων χρόνων βιοτεχνικῆς καί βιομηχανικῆς ἀνάπτυξης καί στυγνῆς ἀποικιακῆς ἐκμετάλλευσης ὅλων τῶν ὑπόδουλων καί ὑπανάπτυκτων λαῶν τοῦ κόσμου–, θά ἐξακολουθήσουν νά προβάλλουν καί νά ἀντιπαραθέτουν τήν «κοινωνία τῆς κατανάλωσης» καί τό ὑψηλό βιοτικό τους ἐπίπεδο στά νεαρά κράτη τοῦ σοσιαλισμοῦ. Δέν εἶναι ὅμως στίς περιοχές αὐτές –τῆς προπαγάνδας καί τῆς οἰκονομικῆς «βιτρίνας»– πού θά δοθεῖ ἡ ἀποφασιστική μάχη. Οἱ ἰμπεριαλιστές φαίνεται ὅτι τό ξέρουν, γι’ αὐτό συγκεντρώνουν ὅλα τους τά πυρά στό «σημεῖο» ἐκεῖνο πού ἀποτελεῖ γιά ὅλους τούς λαούς τό «κριτήριο» γιά τή ζωτικότητα τῶν ἰδεῶν, τῶν φιλοσοφικῶν συστημάτων καί τῶν κοινωνιῶν. Εἶναι τό «σημεῖο» τῆς ἐλευθερίας.

2. Ἄς πάρουμε τό παράδειγμα τῶν Ἰταλῶν κομμουνιστῶν. Τό κόμμα τους, σέ ἀριθμητική δύναμη, εἶναι τρίτο στόν κόσμο μετά τό κινεζικό καί τό σοβιετικό. Ὅμως, πέρα ἀπό τήν ἀριθμητική δύναμη, ὑπάρχει ἐπίσης καί τό ὑψηλό ὀργανωτικό, πολιτικό καί ἰδεολογικό ἐπίπεδο. Μέ ἄλλα λόγια, καί ἡ ποιοτική δύναμη. Νομίζω ὅτι στόν παρατηρητή μπορεῖ νά γεννηθεῖ ἡ ἀπορία γιατί, τάχα, αὐτή ἡ τόσο καλά ὀργανωμένη ἐπαναστατική δύναμη ὄχι μόνο δέν ἐπιχείρησε ὥς τώρα νά κάνει τήν ἐπαναστατική ἐξέγερση, ἀλλά οὔτε κάν δοκίμασε νά τήν προετοιμάσει, παρότι ἀσφαλῶς οἱ ἐσωτερικές κοινωνικοπολιτικές ἀντιθέσεις δέν μπορεῖ παρά νά προσέφεραν, ὅλα αὐτά τά χρόνια, ὁρισμένες εὐκαιρίες πού νά πληροῦσαν τίς ἀναγκαῖες προϋποθέσεις γι’ αὐτόν τό σκοπό. Φυσικά, ἐδῶ διατυπώνουμε μόνον ὑποθέσεις.

Ὅμως θά ἦταν ὠφέλιμο ἄν μπορούσαμε νά ἔχουμε σαφῆ ἀπάντηση στό παρακάτω ἐρώτημα: ποιό εἶναι τό στοιχεῖο πού βαραίνει περισσότερο στή στάση τῶν Ἰταλῶν κομμουνιστῶν, ὁ καθαρά ἐνδοϊταλικός συσχετισμός δυνάμεων ἤ ἡ θέση τῆς Ἰταλίας στό ΝΑΤΟ καί ὁ φόβος γιά ἕνα στρατιωτικό πραξικόπημα ἀπό μέρους τῶν ἀμερικανόφιλων στρατηγῶν;

Τό συμπέρασμα ἀπό τήν ἀνάλυση τῆς τακτικῆς τῶν δύο μεγάλων ΚΚ τῆς Εὐρώπης –τοῦ Ἰταλικοῦ καί τοῦ Γαλλικοῦ– εἶναι ὅτι προσπαθοῦν νά ἀποκομίσουν ὅλα τά δυνατά κέρδη μέσα στό ὑπάρχον καθεστώς, βάζοντας προσωρινά κατά μέρος τόν καθαρά ἐπαναστατικό τους χαρακτήρα, δηλαδή τό στόχο τῆς ἐπαναστατικῆς κατάληψης τῆς ἐξουσίας ἀπό τό προλεταριάτο καί τούς συμμάχους του. Ἄν ἀναφερόμαστε ἀποκλειστικά σ’ αὐτά τά δύο κόμματα, τό κάνουμε γιατί, λόγω τῆς ἀριθμητικῆς τους δύναμης, ἦταν δυνατό, κάτω ἀπό ὁρισμένες συνθῆκες, νά διεκδικήσουν ἐπαναστατικά τήν ἐξουσία. Εἶναι ὅμως φανερό –ἰδιαίτερα σήμερα, μετά τήν ἑλληνική ἐμπειρία– ὅτι ἡ ἀνάληψη ἐπαναστατικῆς ἤ ἀκόμα καί προεπαναστατικῆς δράσης ἀπό μέρους τῶν κομμάτων αὐτῶν θά εἶχε ἀποτελέσματα ἀνάλογα μ’ αὐτά πού εἴδαμε στή χώρα μας. Πού σημαίνει ὅτι οἱ Ἰταλοί καί οἱ Γάλλοι κομμουνιστές ὑπολόγισαν σωστά τόν ὑφιστάμενο συσχετισμό δυνάμεων, τόσο στό ἐσωτερικό ὅσο καί διεθνῶς. Γι’ αὐτό προχώρησαν στήν περισσότερο ἐφικτή ἐπαναστατική πολιτική, δηλαδή τή διαφύλαξη τῶν λαϊκῶν δημοκρατικῶν κατακτήσεων καί τοῦ λαϊκοῦ κινήματος ἀπό τά χτυπήματα τοῦ διεθνοῦς ἰμπεριαλισμοῦ.

Τά ἀποτελέσματα εἶναι μπροστά στά μάτια μας. Τί ὠφελεῖ τάχα περισσότερο σήμερα τό διεθνές προοδευτικό στρατόπεδο; Οἱ πολυπληθεῖς καί καλά ὀργανωμένες ἐργατικές προοδευτικές δυνάμεις στήν Ἰταλία καί τή Γαλλία ἤ τό δικό μας σμπαράλιασμα, μέ τίς ἐξορίες καί τίς φυλακές ξανά γεμάτες ἀπό Ἕλληνες πατριῶτες ἀγωνιστές, μέλη τοῦ προοδευτικοῦ κινήματος; Φυσικά, δέν ὑπάρχει ἀγώνας χωρίς θυσίες. Τό ζήτημα ὅμως εἶναι ὅτι οἱ θυσίες θά πρέπει νά γίνονται μονάχα ὅταν δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει πλέον ἄλλη λύση καί ὅταν ἐξυπηρετοῦν μιά βασικά ὀρθή κατεύθυνση. Γιατί στήν ἀντίθετη περίπτωση, ὅταν δηλαδή εἶναι ἀποτελέσματα μιᾶς βασικά ἐσφαλμένης τακτικῆς, ὄχι μόνον εἶναι ἄσκοπες, ἀλλά καί βοηθοῦν ἐξ ἀντικειμένου τούς ἀντιπάλους μας, καθώς ἀπογυμνώνουν τό λαό ἀπό τούς φυσικούς του ἡγέτες καί τίς πολιτικές καί συνδικαλιστικές ὀργανώσεις του.

3. Ἡ διαίρεση τοῦ παγκόσμιου ἐπαναστατικοῦ κινήματος καί ἡ κυριαρχία τῆς δογματικῆς γραφειοκρατίας ἀποτελοῦν τίς δύο μεγάλες πληγές τοῦ σύγχρονου κομμουνισμοῦ. Στήν ἀρχή τῆς παρούσας ἀνάλυσης διαπιστώσαμε ὅτι ἡ ἰσορροπία τοῦ τρόμου ἀνάμεσα στίς δύο ὑπερδυνάμεις παγίωσε ἀκόμα περισσότερο τό ὑπάρχον –βασικά μετά τή συμφωνία τῆς Γιάλτας– στάτους κβό, ὁδηγώντας ὅλους τούς λαούς σέ δραματικά ἀδιέξοδα· ὅτι ὁ κίνδυνος τοῦ θερμοπυρηνικοῦ πολέμου ἐπιβάλλει ὡς μοναδική λύση γιά ὅλους τούς λαούς τό δρόμο τῆς εἰρηνικῆς συνύπαρξης ἀνάμεσα στίς δύο ἀντιμαχόμενες παρατάξεις· καί ὅτι, τέλος, ἀποδυναμώνει τίς παγκόσμιες ἐπαναστατικές δυνάμεις σέ τέτοιο βαθμό, ὥστε ὑπό τόν ἰσχύοντα συσχετισμό δυνάμεων καθιστᾶ προβληματική, ἄν ὄχι ἀδύνατη, τήν καθαρά ἐπαναστατική δράση, πού θά εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τή βίαιη ἀλλαγή τοῦ στάτους κβό. Ἐπίσης βλέπουμε ὅτι ἡ κυριαρχία τοῦ γραφειοκρατικοῦ δογματισμοῦ ἀποδυναμώνει σοβαρά τόν παγκόσμιο κομμουνισμό στήν ἰδεολογική του μάχη μέ τόν ἰμπεριαλισμό.

4. Εἶναι ἀνάγκη νά ἀναφερθῶ παρακάτω ἀκόμα καί σέ θέματα προσωπικῆς φύσεως, στό μέτρο πού ἡ θέση μου στά γεγονότα ἀποκτᾶ κάποια σημασία. Παρότι δέν εἶμαι καί δέν ὑπῆρξα πολιτικός, ἐντούτοις ἀνέλαβα πολιτικές εὐθύνες καί τοποθετήθηκα μέ εἰλικρίνεια καί εὐθύτητα ἀπέναντι σέ καταστάσεις, γεγονότα καί πρόσωπα. Εἶναι ἑπομένως ἐνδεχόμενο τόσο οἱ ἀπόψεις μου ὅσο, προπαντός, ἡ ἴδια ἡ ζωή μου νά ἔχουν ἐπηρεάσει ὁρισμένους πολίτες τῆς πατρίδας μου, πρός τούς ὁποίους αἰσθάνομαι τήν ὑποχρέωση νά ἀπολογηθῶ –νά ἐξηγήσω, δηλαδή, στό μέτρο τῶν ἐκφραστικῶν μέσων πού διαθέτω– ἀπό ποιές ἰδέες παρακινήθηκα, σέ ποιούς σκοπούς ἀπέβλεπα καί μέ ποιά μεθοδολογία καί μέ τί μέσα προσπάθησα νά ἐξυπηρετήσω τά σχέδιά μου. Σκέφθηκα πολύ ἐάν οἱ παροῦσες στιγμές –βρίσκομαι ἐξόριστος στή Ζάτουνα τῆς Ἀρκαδίας– εἶναι οἱ καταλληλότερες γιά μιά παρόμοια ἐπιχείρηση. Τελικά πῆρα τήν ἀπόφαση νά μιλήσω.

5. Μέσα στό πολύπλοκο σύμπλεγμα τῶν ἰσορροπιῶν καί τῶν ἀντιθέσεων, ὁ κάθε λαός θά πρέπει νά προσαρμόσει τήν ἐθνική του πολιτική στήν προσπάθειά του νά οἰκοδομήσει σέ στέρεες βάσεις τό παρόν καί τό μέλλον του. Τήν τελευταία εἰκοσιπενταετία, ὁ ἑλληνικός λαός ἔχασε ὅλες τίς ἱστορικές εὐκαιρίες πού θά τοῦ ἐξασφάλιζαν τήν ὁριστική εἴσοδο στή διαδικασία τῆς ραγδαίας οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης, ὥστε νά δημιουργηθοῦν οἱ ἀπαραίτητες προϋποθέσεις γιά τήν παραπέρα ἐθνική ἀνασυγκρότηση καί ἀναγέννηση. Ἐντούτοις, ὅλη αὐτή τή χρονική περίοδο, ὁ ἑλληνικός λαός στό σύνολό του ἔδειξε, μέ κάθε μέσον πού διέθετε, ὅτι τόν ἀπασχολοῦσε σοβαρά τό πρόβλημα τῆς πατριωτικῆς ἀνασύνταξης γύρω

ἀπό ἕνα ἐλάχιστο πολιτικό πρόγραμμα ἀνάπτυξης, πού θά συνένωνε ὅλες τίς μή ἀντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις τῆς χώρας. Μέ τή μαζική του ψῆφο ὑπέρ τῆς δημοκρατικῆς πορείας –ἐκλογές 1963 καί 1964, δημοτικές ἐκλογές 1964– ἀπέδειξε τόσο τήν πολιτική του ὡριμότητα ὅσο καί τήν ἐθνική του εὐθύνη. Δυστυχῶς γιά τή χώρα μας, ἡ πορεία τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτικοῦ κόσμου δέν ἀκολούθησε τήν αὐτή ἄνοδο μέ τήν πορεία τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Καί, ὅπως ἀποδείχτηκε τελικά, ἀκολούθησε ἐντελῶς ἀντίθετη κατεύθυνση: πρός τή διάσπαση, τήν ἀποδιοργάνωση, τήν ἔλλειψη καθολικῆς ὀπτικῆς, τήν ὑποτίμηση τῶν κινδύνων – μέ ἀποτέλεσμα νά γίνει δυνατή ἡ ἐκδήλωση καί ἡ ἐπιβολή στρατιωτικῆς δικτατορίας.

6. Ἐπανάσταση καί ἰμπεριαλισμός α) Σχετικα με την επαναστατικη αλλαγη στην Κουβα

«Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἡ ἱστορική τους ἀξία [τῆς ὁμάδας τοῦ Κάστρο] ἔγκειται στό γεγονός ὅτι κέρδισαν τήν ὑποστήριξη τῶν ἀγροτῶν, γιατί μπόρεσαν νά ἀναλύσουν τήν κατάσταση σέ μεγάλο βάθος. Ἔτσι μπόρεσαν πολύ γρήγορα νά ἐπωφεληθοῦν ἀπό τίς ἐπαναστατικές παραδόσεις τῆς Κούβας καί χάρη στήν τόλμη τους νά ἐμφανισθοῦν ὡς διάδοχοι ἑνός Χοσέ Μαρτί. Ὅμως εἶχαν, ἐκτός ἀπό τή λαϊκή ὑποστήριξη, πού κατόρθωσαν νά τήν αὐξήσουν, καί τήν ὑποστήριξη τῆς “κλασικῆς” κουβανέζικης ἀντιπολίτευσης, τῆς ἀστικῆς μερίδας (κάποτε καί τῆς μεγαλοαστικῆς), πού ἦταν ἀντίπαλος τοῦ Μπατίστα». Ὁ Κλώντ Ζυλιέν σημειώνει (Κουβανέζικη ἐπανάσταση, σελ. 82), ὅτι «οἱ ἐπιχειρηματίες, τραπεζίτες, δικηγόροι καί μεγαλέμποροι χρηματοδοτοῦσαν τόν Φιντέλ...». Κάστρο: «Στήν ἀρχή δέν μᾶς ὑπολόγιζαν, στή συνέχεια πολλοί σκέπτονταν ὅτι ἤμαστε ρομαντικοί, ὅτι θά χάσουμε τή ζωή μας, ἄλλοι φαντάζονταν πώς ἤμαστε φιλόδοξοι, καί, τέλος, πίστεψαν ὅτι ἡ ὁμάδα τῶν ἐπαναστατῶν ἦταν μιά ὁμάδα συντηρητικῶν ἡγετῶν, ἐν πάση περιπτώσει ὄχι ριζοσπαστῶν. Ὁ ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός ὑπῆρξε θύμα τῆς ἴδιας ἐσφαλμένης ἀντίληψης. Ὁ Μπατίστα εἶχε φθαρεῖ, ἔπρεπε νά ἀντικατασταθεῖ, αὐτοί οἱ νεαροί ἦταν ὅ,τι ἔπρεπε γιά κάτι τέτοιο».

Ὁ Τσέ Γκεβάρα τό ἐξηγεῖ ὡς ἑξῆς: «Πρίν ἀπό τή νίκη τούς ἀνησυχούσαμε, χωρίς ὅμως νά τούς προκαλοῦμε φόβο. Ἀπεσταλμένοι τοῦ Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ὑποδυόμενοι τούς δημοσιογράφους, ἦλθαν πολλές φορές γιά νά βυθομετρήσουν αὐτή τήν “ἀσαφῆ” ἐπανάσταση, ἀλλά δέν κατόρθωσαν ποτέ νά διαγνώσουν τό παραμικρό σύμπτωμα κάποιου μακροπρόθεσμου κινδύνου».

«...Ἡ πρωτοβουλία τοῦ Φιντέλ καί τῶν συντρόφων του γνώρισε τήν πρώτη

ἐπιτυχία –στάδιο ἀστικῆς δημοκρατίας– χάρη στήν οὐδετεροποίηση τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ καί μιᾶς σημαντικῆς μερίδας τῆς ἀστικῆς τάξης τῆς Κούβας, στήν ἀποσύνθεση τοῦ καθεστῶτος τοῦ Μπατίστα, πού ἐγκαταλείφθηκε ἀπό τά στηρίγματά του τόσο στό ἐσωτερικό ὅσο καί στό ἐξωτερικό, καί, προπαντός, χάρη σέ μιά τακτική πού ἀρνήθηκε τήν ἀπομόνωση τῆς μειοψηφίας, ἀναζητώντας τίς πιό πλατιές συμμαχικές βάσεις».

β) Η Γερμανια του 1918

«Τό μεγάλο κεφάλαιο, οἱ μεγαλογαιοκτήμονες καί οἱ στρατιωτικοί εἶδαν πολύ γρήγορα τό ὄφελος πού μποροῦσαν νά ἔχουν ἀπό τήν παρουσία στή διεύθυνση τῆς χώρας αὐτῶν τῶν “σοσιαλιστῶν”, ἀνθρώπων τῆς “τάξεως”, καί γι’ αὐτόν τό λόγο τούς ὑποστήριξαν. Παντοῦ καί πάντοτε, καί μέ ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις, ἡ ἡγετική τάξη ξέρει νά ἀναγνωρίζει τούς πραγματικούς ἐχθρούς καί τούς πιθανούς της συμμάχους».

Ἡ Ρόζα Λούξενμπουργκ, στό τελευταῖο της ἄρθρο, διέβλεψε τά αἴτια αὐτῆς τῆς ἥττας: τήν ἔλλειψη πολιτικῆς ὡριμότητας στή μεγάλη μάζα τῶν στρατιωτῶν, σύμπτωμα τῆς γενικῆς ἔλλειψης ὡριμότητας πού χαρακτήριζε τή γερμανική ἐπανάσταση, τήν ἀδιαφορία τῶν γεωργῶν, πού δέν τούς ἄγγιξε ἡ ἐπαναστατική προπαγάνδα, τήν ἀπουσία συντονισμοῦ ἀνάμεσα στά διάφορα ἐπαναστατικά κέντρα, τήν ἐγκατάλειψη τῆς πρωτοβουλίας στόν ἀντίπαλο – τό γεγονός ὅτι ὁ ἀντίπαλος ὑποτιμήθηκε, παρότι ἦταν δυνατός: ἔπαιζε σέ ὅλα τά ταμπλό καί ἀντιδροῦσε μέ ἐκπληκτική ἑτοιμότητα.

Τέλος, ὁ ἀντίπαλος μεταχειριζόταν τήν προβοκάτσια μέ μεγάλη τέχνη. Ὁ Λένιν, σέ ἐπιστολή του τό 1921, τονίζει αὐτή τή δύναμη τῆς γερμανικῆς μπουρζουαζίας, πού εἶναι ὁπλισμένη καί ὀργανωμένη κατά θαυμάσιο τρόπο, ἔχει διδαχθεῖ ἀπό τή «ρωσική πείρα», κατέχει ὑπέρτερη στρατηγική, ὑποστηρίζεται ἀπό τή Γαλλία, τήν Ἀγγλία καί τήν Ἀμερική καί, ἑπομένως, εἶναι δυνατή τόσο ἀπό τή δική της πείρα ὅσο καί ἀπό τίς διεθνεῖς σχέσεις της. Ἐπίσης εἶναι δυνατή χάρη στά λάθη τῶν ἀντιπάλων της. «Οἱ σπαρτακιστές δέν εἶχαν μαζί τους τίς μάζες, πού ἦταν στραμμένες πρός τήν εἰρήνη καί τή δημοκρατία».

Ἡ καλλιέργεια τοῦ αὐθορμήτου ὁδηγεῖ σέ πρώιμες ἐπαναστάσεις. Ὁ Λένιν καταλήγει στήν Ἐπιστολή του πρός τούς Γερμανούς κομμουνιστές ἐκφράζοντας μιάν εὐχή ἤ, μᾶλλον, περιγράφοντας «ἐκεῖνο πού τό γερμανικό προλεταριάτο ὀφείλει νά κάνει καί θά κάνει, αὐτό πού θά τοῦ ἐξασφαλίσει τή νίκη». Εἶναι εὔκολο νά καταλάβει κανείς ὅτι οἱ ἀρετές πού ὁ Λένιν προσδίδει ἐκ τῶν προτέρων στούς Γερμανούς κομμουνιστές εἶναι ἐκεῖνες πού τούς ἔλειψαν στό πρόσφατο παρελθόν: «Νά μή χάνετε τήν ψυχραιμία καί τήν αὐτοκυριαρχία σας. Νά διορθώνετε μεθοδικά τά λάθη τοῦ παρελθόντος. Νά συνεχίσετε ἀσταμάτητα τόν ἀγώνα γιά τήν κατάκτηση τῆς πλειοψηφίας τῆς ἐργατικῆς τάξης, τόσο μέσα ὅσο καί ἔξω ἀπό τά συνδικάτα. Οἰκοδομεῖτε ὑπομονετικά ἕνα ΚΚ δυνατό καί ἔξυπνο, ἱκανό νά καθοδηγεῖ ἀποτελεσματικά τίς μάζες, ὁποιαδήποτε ἐξέλιξη κι ἄν πάρουν τά γεγονότα.

Ἐπεξεργασθεῖτε μιά στρατηγική στό ὕψος τῆς καλύτερης διεθνοῦς στρατηγικῆς τῆς πιό προχωρημένης καί “καλλιεργημένης” μπουρζουαζίας».

γ) Ρωσία, Οκτώβρης του 1917

Ὁ Λένιν πρός τό 7ο Συνέδριο τοῦ ΚΚΣΕ τόν Μάρτιο τοῦ 1918: «Ἡ νίκη ἦταν εὔκολη»· τό ἐπαναλαμβάνει ἑπτά φορές. «Ἡ πορεία τῆς ρωσικῆς ἐπανάστασης ἦταν μιά πορεία θριαμβευτική»· τό λέει δεκατρεῖς φορές. Ἀπαριθμοῦμε τά αἴτια αὐτῆς τῆς «ἀπίστευτα εὔκολης» νίκης, αὐτοῦ τοῦ «θριάμβου»: α) ἡ ὕπαρξη τῶν Σοβιέτ· β) ἡ προοδευτική ἀπομόνωση τῶν μεγαλογαιοκτημόνων, τῶν καπιταλιστῶν καί τῶν μικροαστῶν συμμάχων τους, πού ἔχασαν κάθε στήριγμα στό λαό· γ) τό γεγονός ὅτι ἡ πλειονότητα τοῦ λαοῦ βρέθηκε στό πλευρό τῶν μπολσεβίκων· καί δ) ὅτι ἡ διεθνής κατάσταση, γιά κάποιο χρονικό διάστημα, ἔθεσε τούς μπολσεβίκους ἔξω ἀπό τόν κίνδυνο τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ. «Εἶχε ἄλλες ἔγνοιες», λέει ὁ Λένιν, «κι ἔτσι δέν ἀσχολήθηκε μαζί μας. Ἡ ἐπανάσταση ἔγινε αὐτή τήν εὐτυχῆ στιγμή, κατά τήν ὁποία οἱ δύο ἁρπακτικές δυνάμεις –Σύμμαχοι καί Γερμανοί– δέν μποροῦσαν οὔτε νά ριχτοῦν ἀμέσως ἡ μιά πάνω στήν ἄλλη οὔτε νά ἑνωθοῦν ἐναντίον μας. Ἡ ρωσική ἐπανάσταση δέν ἔκανε τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά ἐκμεταλλευτεῖ μιά στιγμιαία ἀδυναμία τοῦ διεθνοῦς ἰμπεριαλισμοῦ. Ἡ μηχανή εἶχε πρός στιγμήν ραγίσει, ἐνῶ ὄφειλε νά βαδίσει ἐναντίον μας ὅπως ἕνα τρένο ὁρμᾶ πάνω σέ μιά χειράμαξα καί τή συντρίβει». (Ἀποσπάσματα ἀπό ἄρθρο τοῦ Κλώντ Πρεβόστ στή Λά Νουβέλ Κριτίκ, ἀρ. 17 καί 18.)

7. Ἡ κατανομή τῶν ζωνῶν ἐπιρροῆς ἀνάμεσα στίς δυτικές δυνάμεις καί τή Σοβιε-

τική Ἕνωση:

ΧΩΡΑ ΣΟΒ. ΕΝΩΣΗ ΔΥΤ. ΔΥΝΑΜΕΙΣ

(ποσοστό ἐπιρροῆς) (ποσοστό ἐπιρροῆς)

Ρουμανία 90% 10%

Βουλγαρία 75% 25%

Γιουγκοσλαβία 50% 50%

Οὑγγαρία 50% 50%

ΕΛΛΑΣ 10% 90%

8. Ἐπιστολή Στάλιν πρός Τσώρτσιλ:

Ἔλαβα τήν ἀπό κοινοῦ μέ τόν πρόεδρο Τρούμαν ἐπιστολή σας, τῆς 18ης Ἀπριλίου.

1) Ἀπό αὐτή τήν ἐπιστολή γίνεται φανερό ὅτι σεῖς συνεχίζετε νά θεωρεῖτε τήν προσωρινή πολωνική κυβέρνηση ὄχι ὡς πυρήνα τῆς μελλοντικῆς πολωνικῆς κυβέρνησης λαϊκῆς ἑνότητας, ἀλλά ἁπλῶς ὡς μία ἀπό τίς γκροῦπες, ἰσάξια μέ ὁποιαδήποτε ἄλλη ὁμάδα Πολωνῶν. Μιά τέτοια ἀντίληψη γιά τήν προσωρινή πολωνική κυβέρνηση καί τέτοιες σχέσεις μαζί της δύσκολα θά μποροῦσαν νά συμβιβαστοῦν μέ τίς ἀποφάσεις τῆς διάσκεψης τῆς Κριμαίας γιά τήν Πολωνία.

Στή διάσκεψη τῆς Κριμαίας ἐμεῖς οἱ τρεῖς, συμπεριλαμβανομένου τοῦ Τρούμαν, ξεκινούσαμε ἀπό τή σκέψη ὅτι ἡ προσωρινή πολωνική κυβέρνηση, δρῶσα σήμερα στήν Πολωνία καί ἀπολαύουσα τῆς ἐμπιστοσύνης καί τῆς ὑποστήριξης τῆς πλειοψηφίας τοῦ πολωνικοῦ λαοῦ, θά ἔπρεπε νά ἀποτελέσει τόν πυρήνα, δηλαδή τό ἀποφασιστικό κομμάτι τῆς νέας, ἀνασχηματισμένης κυβέρνησης τῆς Πολωνίας.

Σεῖς φαίνεται δέν συμφωνεῖτε μέ μιά τέτοια ἀντίληψη τοῦ προβλήματος. Ἀρνούμενοι τό γιουγκοσλαβικό παράδειγμα ὡς πρότυπο γιά τήν Πολωνία, ταυτόχρονα ὑποστηρίζετε ὅτι ἡ προσωρινή κυβέρνηση τῆς Πολωνίας δέν μπορεῖ νά ἀποτελέσει τή βάση καί τόν πυρήνα τῆς μελλοντικῆς κυβέρνησης ἐθνικῆς ἑνότητας.

2) Εἶναι ἀνάγκη ἐπίσης νά λάβετε ὑπόψη καί τόν ἑξῆς παράγοντα, ὅτι δηλαδή ἡ Πολωνία ἔχει κοινά σύνορα μέ τήν ΕΣΣΔ, πράγμα πού δέν μπορεῖ νά ὑποστηριχθεῖ γιά τή Μεγάλη Βρετανία καί τίς ΗΠΑ. Τό πρόβλημα τῆς Πολωνίας εἶναι γιά τήν ἀσφάλεια τῆς ΕΣΣΔ ὅ,τι εἶναι ἀκριβῶς γιά τήν ἀσφάλεια τῆς Μεγάλης Βρετανίας τό πρόβλημα Βελγίου καί Ἑλλάδας.

Εἶναι φανερό ὅτι σεῖς δέν συμφωνεῖτε μέ τό ὅτι ἡ ΕΣΣΔ ἔχει τό δικαίωμα νά ἐξασφαλίσει φιλική πρός αὐτήν κυβέρνηση στήν Πολωνία καί ὅτι δέν μπορεῖ νά συμφωνήσει μέ τήν ὕπαρξη μιᾶς ἐχθρικῆς πρός αὐτήν πολωνικῆς κυβέρνησης. Σ’ αὐτό μᾶς ὑποχρεώνει, ἐκτός τῶν ἄλλων, τό ἄφθονο αἷμα τῶν Σοβιετικῶν ἀνθρώπων πού χύθηκε στό ἔδαφος τῆς Πολωνίας, ἐν ὀνόματι τῆς ἀπελευθέρωσής της.

Δέν ξέρω, σχηματίστηκε ἄραγε στήν Ἑλλάδα πραγματικά ἀντιπροσωπευτική κυβέρνηση καί ἡ βελγική κυβέρνηση εἶναι πράγματι δημοκρατική; Τή Σοβιετική Ἕνωση δέν τήν ρώτησαν ὅταν σχηματίζονταν αὐτές οἱ κυβερνήσεις. Ἡ Σοβιετική Ἕνωση οὔτε κάν ἀξίωσε νά ἀναμειχθεῖ σ’ αὐτές τίς ὑποθέσεις, ἐπειδή ἀντιλαμβάνεται τή σημασία τοῦ Βελγίου καί τῆς Ἑλλάδας γιά τήν ἀσφάλεια τῆς Μεγάλης Βρετανίας. Εἶναι ἀκατανόητο γιατί δέν θέλουν νά λάβουν ὑπόψη τά συμφέροντα τῆς ΕΣΣΔ ἀπό τήν ἄποψη τῆς ἄμυνάς της ὅταν ἐξετάζεται τό πολωνικό πρόβλημα.

24 Ἀπριλίου 1945

(Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν τῆς ΕΣΣΔ. Ἀλληλογραφία τοῦ προέδρου τοῦ ὑπουργικοῦ συμβουλίου τῆς ΕΣΣΔ μέ τόν πρόεδρο τῶν ΗΠΑ καί τόν πρωθυπουργό τῆς Μεγάλης Βρετανίας, τήν ἐποχή τοῦ Μεγάλου Πατριωτικοῦ Πολέμου 1941-1945, Μόσχα 1958, σελ. 334-335.)

9. Ἡ ἀγγλική ἐπέμβαση στήν Ἑλλάδα. Ἐπιστολή τοῦ Τσώρτσιλ (28.4.1945) πρός

τόν Στάλιν: Ἀναφορικῶς μέ τήν παραπομπήν σας σχετικῶς μέ τήν Ἑλλάδα καί τό Βέλγιον, ἀναγνωρίζω τήν ἐκ μέρους σας εὐμενῆ κρίσιν τήν ὁποίαν μοῦ ἐπεδαψιλεύσατε, ὅταν ἠναγκάσθημεν νά ἐπέμβωμεν διά βαρέων ὅπλων διά νά ἐξουδετερώσωμεν τήν ἐπίθεσιν τοῦ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ἐναντίον τῆς κυβερνήσεως τῶν Ἀθηνῶν.

(Νέα Πολιτεία, 26.11.68)

10. Ἡ σφαγή τῶν Ἰνδονησίων πατριωτῶν: Ὅπως τά σκυλιά. Καί ἡ ἐκδίκηση ὑπῆρξε τρομερή. Ὅσον ἀφορᾶ τόν ἀριθμό τῶν θυμάτων, οἱ ἐκτιμήσεις ποικίλλουν. Ὅμως μπορεῖ κανείς νά τά ὑπολογίζει μεταξύ διακοσίων πενήντα χιλιάδων καί τριακοσίων χιλιάδων.

Μετά τούς Ἀϊντίτ, Χουκμάν καί Σούντερμαν καί ἄλλοι ἡγέτες τοῦ ΚΚΙ σκοτώθηκαν σάν σκυλιά. Ἕνας ἀπό τούς λίγους ἐπιζήσαντες τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς, ὁ Οὐλονάν Χουταπέα, χτίστηκε ζωντανός... Οἱ ἐκτελέσεις συνεχίζονται μέ ρυθμό κανονικό. Τήν Τρίτη, τέσσαρες κομμουνιστές ἡγέτες, οἱ Νόνο, Σούντισμαν, Σάν –ὁ ὀνομαζόμενος καί Καμαρουζαμάν– καί ὁ πρώην στρατηγός Σούπαρζο, κρεμάστηκαν στήν Τζακάρτα. Κατά τούς θερμούς μῆνες, περισσότερα ἀπό δύο χιλιάδες μέλη τοῦ ΚΚΙ σκοτώθηκαν ἤ αἰχμαλωτίστηκαν στήν ὀρεινή περιοχή τῆς Ἰάβας.

BERTO FARHI

(Ἐξπρές, ἀρ. 904, 4-10.11.1968)

11. ΕΕΜ τοῦ Νοτίου Βιετνάμ. Ἕτοιμοι γιά μιά πλατιά σύμπραξη: Ἡ κυρία Νγκουγιέν Θί Μίνχ, ἐπικεφαλῆς τῆς ἀντιπροσωπείας τοῦ ΕΕΜ στίς συνομιλίες τοῦ Παρισιοῦ καί μέλος τοῦ προεδρείου τοῦ ΕΕΜ:

Ἐρώτηση: Σχετικά μέ τούς ἐκπροσώπους τῆς σημερινῆς κυβερνήσεως τῆς Σαϊγκόν, θά μπορέσουν νά πάρουν μέρος σέ μιά κυβέρνηση «συμπράξεως»;

Ἀπάντηση: Εἴμεθα ὑπέρ τοῦ σχηματισμοῦ μιᾶς κυβερνήσεως πλατιᾶς ἐθνικῆς καί δημοκρατικῆς συμπράξεως, πού νά περιλαμβάνει προσωπικότητες ἀντιπροσωπευτικές

ὅλων τῶν κοινωνικῶν στρωμάτων, ὅλων τῶν πεποιθήσεων καί ὅλων τῶν πατριωτικῶν καί δημοκρατικῶν κομμάτων. Ὁ λαός καί τό ΕΕΜ τοῦ Βιετνάμ θά ἐπιφυλάξουν θερμή ὑποδοχή στόν καθένα –ὁποιοδήποτε καί ἄν εἶναι τό πολιτικό του παρελθόν– πού τώρα ἀναγνωρίζει τόν δίκαιο δρόμο πού θά πρέπει νά ἀκολουθήσουμε καί ἐπιθυμεῖ νά συμβάλει στήν ὑπόθεση τῆς ἀνεξαρτησίας καί τῆς ἐλευθερίας στό Νότιο Βιετνάμ.

12. Ὁ ἐξωτερικός ἤ διεθνής χαρακτήρας τοῦ ταξικοῦ ἀγώνα ἐκδηλώνεται, κυρίως, μέ τήν ἀντίθεση ἀνάμεσα στά ἐργατικά ἤ δημοκρατικά ἤ ἐθνικά κινήματα καί τόν ἰμπεριαλισμό. Τό παγκόσμιο μέτωπο κατά τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ δέν ἀποτελεῖ εὐθεία γραμμή. Ἀντίθετα, εἶναι ἐξαιρετικά ἀνώμαλο στήν ἐπιφάνεια καί ποικίλο σέ βάθος. Ἔτσι, μέ ἄλλον τρόπο ἐκδηλώνεται ἡ ἀντίθεση τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ πρός τίς σοσιαλιστικές χῶρες, μέ ἄλλον πρός τίς χῶρες ὅπου τά ΚΚ ἀποτελοῦν πολιτικές μειοψηφίες, ὅπως, λόγου χάριν, σέ μιά σειρά εὐρωπαϊκά κράτη, μέ ἄλλον πρός τίς χῶρες ὅπου οἱ κομμουνιστές ἔχουν ἑνωθεῖ μέ τίς ὑπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις σέ Ἑνιαῖο Ἐθνικό Μέτωπο, ὅπως στό Νότιο Βιετνάμ, καί μέ ἄλλον ὅπου οἱ κομμουνιστές μπορεῖ –ἀνά πᾶσα στιγμή– νά σχηματίσουν αὐτό τό Ἐθνικό Μέτωπο, ὅπως στήν Ἑλλάδα.

Ἑπομένως, ὁ ἀντιιμπεριαλιστικός ἀγώνας θά πρέπει νά χαρακτηρίζεται μέ βάση τόν εἰδικό χαρακτήρα τῆς σύγκρουσης. Μέ ἄλλα λόγια, θά πρέπει νά λαμβάνει ὑπόψη του τήν ἴδια τήν τακτική τοῦ ἀντιπάλου. Λόγου χάριν, κάτω ἀπό ἄλλες διεθνεῖς συνθῆκες ἡ χώρα μας θά εἶχε περάσει –μετά τίς θριαμβευτικές νίκες τῆς δημοκρατίας στά 1963 καί 1964– σέ μιά διακυβέρνηση κεντροαριστεροῦ χαρακτήρα, μέ ὅλες τίς εὐεργετικές γιά τό λαό μας συνέπειες.

Στήν Ἑλλάδα, ἀπό τό 1943 ἕως τό 1949, οἱ κομμουνιστές ἡγέτες εἶχαν σοβαρές δυνατότητες νά ἀντιμετωπίσουν μέ ἐπιτυχία τόν ἰμπεριαλισμό. Μποροῦσαν νά καταλάβουν τήν ἐξουσία, ὅταν εἶχαν τά ὅπλα. Ἤ, πάλι, μποροῦσαν νά προσαρμόσουν τήν πολιτική τους στό ἀστικό καθεστώς, κατά τό παράδειγμα τῶν ἄλλων μεγάλων ΚΚ τῆς Εὐρώπης, ὅταν πιά εἶχαν καταθέσει τά ὅπλα. Τί ἔκαμαν στήν πράξη; Ἀκριβῶς τό ἀντίθετο! Δηλαδή, τήν ἐποχή πού ἦταν πάνοπλοι παραδόθηκαν, δέν θέλησαν τήν ἐξουσία! Τήν διεκδίκησαν ὅμως ἕνα χρόνο ἀργότερα, ἀφοῦ πρῶτα παρέδωσαν τά ὅπλα καί ἀφοῦ στό μεταξύ ὁ ἀντίπαλος εἶχε ἑδραιώσει τή θέση του στήν Ἑλλάδα!

Αὐτή ἡ διπλή ἀποτυχία εἶχε, ὅπως ἦταν ἑπόμενο, καταστρεπτικές συνέπειες γιά τό λαό μας, κυρίως γιατί ἑδραίωσε τόν ἰμπεριαλισμό στή χώρα μας. Πράγματι, μετά τή διακήρυξη τοῦ δόγματος Τρούμαν καί τίς στρατιωτικές συμφωνίες τοῦ 1953, οἱ ἔνοπλες δυνάμεις, τό κράτος, ὁ ἔλεγχος τῆς πνευματικῆς ζωῆς, οἱ ὑπηρεσίες τῆς κατασκοπίας καί ἀντικατασκοπίας, ἡ ἐξωτερική πολιτική, ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ κομμουνισμοῦ, ὁ ἔλεγχος τοῦ πολιτικοῦ φρονήματος τῶν Ἑλλήνων, τῶν κομμάτων καί γενικά τῆς πολιτικῆς ζωῆς τῆς χώρας, μέ μιά λέξη τά πάντα, πέρασαν ἑκατό τοῖς ἑκατό στά χέρια τῶν Ἀμερικανῶν.

Οἱ Ἀμερικανοί ἔφτιαξαν καί ἀνέδειξαν τόν Καραμανλῆ. Ἡ Ἕνωση Κέντρου κατασκευάστηκε στήν ἀμερικανική πρεσβεία, γιά νά ἀντικαταστήσει τόν «ἐφθαρμένο» Καραμανλῆ. Οἱ ἀμερικανικές ὑπηρεσίες ὀργάνωσαν καί χρηματοδότησαν τήν ἀποστασία τῶν βουλευτῶν τοῦ Κέντρου, πού προκάλεσε τήν κρίση τῆς 15^ης Ἰουλίου 1965, μέ τήν ἐκπαραθύρωση τοῦ «ἐφθαρμένου» Γεωργίου Παπανδρέου.

Οἱ Ἀμερικανοί ἔριξαν στή συνέχεια τήν κυβέρνηση τοῦ «ἐφθαρμένου» ἀποστάτη Στεφανόπουλου, γιά νά βάλουν ἕναν τραπεζίτη, πού, μόλις κι αὐτός «ἐφθάρη», ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν Κανελλόπουλο, πού δέν ἄντεξε στή «φθορά» οὔτε δεκαπέντε μέρες. Ἔτσι, στίς 21 Ἀπριλίου 1967, ὁ Παπαδόπουλος συνελάμβανε ὅλους τούς «ἐφθαρμένους» πολιτικούς ἐγκαθιστώντας τήν ὠμή δικτατορία. Δέν ὑπάρχει καμιά ἀμφιβολία ὅτι οἱ Ἀμερικανοί προετοιμάζουν τήν ἴδια τύχη καί γιά τόν Παπαδόπουλο καί εἶναι ἕτοιμοι νά ἐξακολουθήσουν τό παιχνίδι τους γιά ὅσον καιρό ἀκόμα θά ἐξακολουθοῦν νά κατέχουν τή χώρα μας.

Μπροστά σ’ αὐτήν τήν πραγματικότητα χρειάζεται νά γίνει ριζική ἀναπροσαρμογή τῆς τακτικῆς τῶν κομμουνιστῶν, ὡς πρωτοπόρων ἀγωνιστῶν, μέσα στό ἑλληνικό μαζικό δημοκρατικό κίνημα.

Ὁ διπλός χαρακτήρας τῆς πάλης ἑνοποιεῖται ὑπό τό βάρος τῆς ἰμπεριαλιστικῆς

ἐπέμβασης. Συγχρόνως ὅμως καί μεταβάλλεται. Δηλαδή, ἀπό τή μιά μεριά, ὁ διεθνής χαρακτήρας τῆς πάλης, πού ἐκδηλώνεται μέ τήν παρέμβαση τῶν Ἀμερικανῶν, ἐξουδετερώνει τόν ἐσωτερικό συσχετισμό δυνάμεων. Ὅμως, ἀπό τήν ἄλλη μεριά, ἡ ἑνοποίηση τῆς πάλης μεταβάλλει τό χαρακτήρα της ἀπό καθαρά ταξικό σέ ἐθνικό- δημοκρατικό. Μέ ἄλλα λόγια, βοηθάει, ἐξ ἀντικειμένου, στή συσπείρωση τῶν πιό

πλατιῶν πολιτικῶν δυνάμεων πού αὐτή τή στιγμή μάχονται τή δικτατορία. Ἤδη, ὅμως –ἔστω καί ἄν δέν τό καταλαβαίνουν ἤ δέν τό ὁμολογοῦν– στήν οὐσία μάχονται τόν ἴδιο τόν ἰμπεριαλισμό, τόν δημιουργό καί ὑποστηρικτή τῆς δικτατορίας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Α΄

Ζάτουνα, 7 Ὀκτωβρίου 1968

ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ

Μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τό μέλλον τοῦ σοσιαλισμοῦ βασίζεται κυρίωςστούς παρακάτω παράγοντες: α) στήν ἀμυντική ἱκανότητα τῶν σοσιαλιστικῶν χωρῶν ἀπέναντι στήν ἰμπεριαλιστική στρατιωτική ἀπειλή· β) στήν ἑνότητα ἀνάμεσα σέ ὅλα τά σοσιαλιστικά κράτη, ὅσο καί γενικότερα στό παγκόσμιο προοδευτικό κίνημα· γ) στούς ρυθμούς

ἀνάπτυξης τοῦ σοσιαλισμοῦ στίς χῶρες τοῦ σοσιαλισμοῦ· δ) στήν ἀποτελεσματικότητα

τῆς μάχης στό ἰδεολογικό μέτωπο – βασικά στό μέτωπο τῆς ἐλευθερίας· ε) στήν προώθηση τῶν δημοκρατικῶν δυνάμεων στίς διάφορες χῶρες.

Ἰδιαίτερη σημασία γιά μᾶς τούς Ἕλληνες ἔχει ἡ ὀρθότητα ἤ μή τοῦ τελευταίου συλλογισμοῦ. Ὑπάρχει ἕνα ἐρώτημα: ἐν ὄψει τῶν εἰδικῶν συνθηκῶν –καί ἰσορροπιῶν– πού ἐπικρατοῦν στίς σύγχρονες διεθνεῖς σχέσεις, τί βοηθάει περισσότερο στήν ἑδραίωση καί τήν προώθηση τοῦ σοσιαλισμοῦ σέ ὅλον τόν κόσμο, ἡ πρόοδος τῶν «δημοκρατικῶν» ἤ ἡ προώθηση τῶν «ἐπαναστατικῶν» (κομμουνιστικῶν) δυνάμεων σέ μιά δεδομένη χώρα τῆς Εὐρώπης, τῆς Ἀμερικῆς, τῆς Ἀσίας; Ὅσο παράξενο καί ἄν φαίνεται, ἡ πρόσφατη διεθνής πείρα ἀποδεικνύει ὅτι ὅπου εἴχαμε σημαντική προώθηση τῶν «ἐπαναστατικῶν-κομμουνιστικῶν» δυνάμεων ἐκεῖ εἴχαμε πλήρη ἐπικράτηση τῶν ἀντιδραστικῶν-

ἀντιδημοκρατικῶν στοιχείων. Ἐνῶ ἐκεῖ ὅπου οἱ ἐπαναστατικές-κομμουνιστικές δυνάμεις ἐφάρμοσαν τήν πολιτική τῆς προσαρμογῆς –προσαρμογή στόν εἰδικό χαρακτήρα τοῦ στάτους κβό–, ἐκεῖ εἴχαμε ἀνάσχεση τῶν ἀντιδραστικῶν δυνάμεων καί διαφύλαξη ἤ καί προώθηση τῶν δημοκρατικῶν-συνδικαλιστικῶν κατακτήσεων, ὅπως ἐπίσης ἀνάσχεση τῶν ἰμπεριαλιστικῶν δυνάμεων στήν προσπάθειά τους νά μεταβάλουν τή δεδομένη χώρα σέ ἁπλή στρατιωτική-ἐπιθετική βάση. Μπροστά σ’ αὐτά τά συγκεκριμένα ἱστορικά γεγονότα, σέ ποιά περίπτωση ὠφελεῖται καί σέ ποιά ζημιώνεται ὁ παγκόσμιος σοσιαλισμός;

Η ΑΝΕΠΑΝΑΛΗΠΤΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ

Ἄς πάρουμε, λόγου χάριν, ἀπό τή μιά μεριά, τήν περίπτωση τῶν Γάλλων καί τῶν Ἰταλῶν κομμουνιστῶν καί, ἀπό τήν ἄλλη, τήν περίπτωση τῶν Ἑλλήνων κομμουνιστῶν. Οἱ πρῶτοι, παρά τήν ἀδιαμφισβήτητη ἀριθμητική τους δύναμη, ἀποφάσισαν νά ἀκολουθήσουν τήν πολιτική τῆς προσαρμογῆς. Οἱ δεύτεροι τήν πολιτική τῆς ἀνατροπῆς*

(Ζαχαριάδης,ἀποχή 1946 κ.λπ.). 

Προηγουμένως ἐκθέσαμε τίς ἀπόψεις μας σχετικά μέ τίς προϋποθέσεις κάτω ἀπό τίς ὁποῖες θά μποροῦσε ἴσως νά ἐπιτύχει ἕνα ἐπαναστατικό-κομμουνιστικό κίνημα σέ μιά χώρα τῆς λεγόμενης δυτικῆς ζώνης ἤ ἀκόμα καί τοῦ Τρίτου Κόσμου. Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι, ἀπό τήν ἄποψη τῆς «ἐπαναστατικῆς δεοντολογίας», ἡ θέση Ζαχαριάδη ἦταν ἡ περισσότερο σωστή. Ὅμως, ὅπως ἀποδείξανε τά ἱστορικά γεγονότα, ἡ ἀντίληψη αὐτή ἔλαβε ὑπόψη της πιό πολύ τή δογματική πλευρά τῆς μαρξιστικῆς θεωρίας, ὑποτιμώντας σοβαρά τήν ἀνάλυση τῶν συγκεκριμένων ἀντιθέσεων τόσο σέ ἐσωτερική ὅσο καί σέ διεθνῆ κλίμακα. Σήμερα, ἐκ τῶν ὑστέρων, οἱ Ἕλληνες πολιτικοί παράγοντες τῆς Ἀριστερᾶς, καί, φυσικά, τό ἴδιο τό ΚΚΕ, θεωροῦν λανθασμένη τή γραμμή Ζαχαριάδη. 

Καί πιστεύουν ὅτι, ἐάν οἱ κομμουνιστές ἀκολουθοῦσαν ἀπό τό 1946 τή «γραμμή τῆς προσαρμογῆς», ἡ ἐσωτερική κατάσταση τῆς χώρας μας θά ἦταν ἐντελῶς διαφορετική. Ἡ ἄποψη αὐτή δέν ἰσχύει γιά τό 1944. Τότε οἱ «ἐπαναστατικές-κομμουνιστικές» δυνάμεις διέθεταν τεράστια πολιτικοστρατιωτική ἰσχύ. Οἱ ἀντιδραστικές δυνάμεις διέθεταν τά τάγματα ἀσφαλείας –συγκροτημένα ἀπό τούς κατακτητές– καί ὁρισμένα μόνο τμήματα τῶν σωμάτων ἀσφαλείας. Μέ λίγα λόγια, ἐπρόκειτο γιά μιά ἀνεπανάληπτη ἱστορική εὐκαιρία, καί μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι οἱ Ἕλληνες κομμουνιστές ἔκαναν δῶρο τήν ἐξουσία στόν ἀγγλικό ἰμπεριαλισμό μόνο καί μόνο γιά νά φανοῦν εὐχάριστοι στόν Στάλιν καί ὑπάκουοι στήν πολιτική του, πού, ὅπως εἶναι γνωστό, παραχώρησε κατά 90% τόν ἑλληνικό λαό στούς Ἄγγλους ἀποικιοκράτες.

Βλέπουμε δηλαδή ὅτι οἱ ἡγέτες τοῦ ΚΚΕ, ἐνῶ ἔπρεπε καί μποροῦσαν νά ἐφαρμόσουν τό 1944, λόγω τοῦ ὑφιστάμενου εὐνοϊκοῦ συσχετισμοῦ δυνάμεων, τήν πολιτική τῆς «ἀνατροπῆς», ἐφάρμοσαν, τότε, τήν πολιτική τῆς «προσαρμογῆς». Ἐνῶ δύο χρόνια ἀργό­τερα, ὅταν ἡ ἑλληνική ὀλιγαρχία μέ τή βοήθεια τῶν ξένων εἶχε πλέον παγιώσει τίς δυνάμεις της καί ὁ συσχετισμός τῶν δυνάμεων ἔγινε δυσμενής γιά τίς λαϊκές μας δυνάμεις, ὁπότε ἔπρεπε νά ἐφαρμόσουν τήν πολιτική τῆς «προσαρμογῆς», τότε ἐφάρμοσαν τήν πολιτική τῆς «ἀνατροπῆς»! Καί στίς δύο περιπτώσεις τά ἀποτελέσματα, τόσο γιά τό λαϊκό μας κίνημα ὅσο καί γενικότερα γιά τόν ἑλληνικό λαό, ὑπῆρξαν τραγικά. 

Ἡ γραμμή τῆς προσαρμογῆς χαρακτηρίζεται ἀπό ἕνα βασικό στοιχεῖο: ὅτι δηλαδή οἱ κομμουνιστές δέν ἀποβλέπουν ἄμεσα στήν ἐπαναστατική κατάληψη τῆς ἐξουσίας. Δηλαδή, δέν ἐνστερνίζονται τήν πολιτική τῆς ἀνατροπῆς, μέ συνέπεια νά δεχθοῦν τήν ὁλομέτωπη ἐπίθεση τοῦ διεθνοῦς ἰμπεριαλισμοῦ, πού ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τή διάλυση τόσο τοῦ ἴδιου τοῦ κομμουνιστικοῦ κόμματος ὅσο καί εὐρύτερα τοῦ προοδευτικοῦ κινήματος, τήν ἀπογύμνωση τοῦ λαοῦ ἀπό τούς φυσικούς του ἡγέτες καί τή μετατροπή τῆς χώρας σέ ἁπλή ἐπιθετική στρατιωτική βάση τῶν ἰμπεριαλιστικῶν δυνάμεων.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

Εἶναι ὅμως ποτέ δυνατόν ἕνα ΚΚ νά ἀποβάλει ἀπό τό πρόγραμμά του τήν κατάληψη τῆς ἐξουσίας; Ἐντούτοις, ἀκόμα καί ἄν ὑποθέσουμε ὅτι ἡ ἐπαναστατική ἀλλαγή τῆς κοινωνίας εἶναι καί παραμένει ὁ ἀμετάθετος στόχος τῶν κομμουνιστῶν, θά πρέπει νά συμπεράνουμε ὅτι ὅσο πιό σωστά, ρεαλιστικά καί συντηρητικά χαράξουμε τά ὅρια τῆς προώθησης τῶν λαϊκῶν δυνάμεων, τόσο περισσότερο, στήν πραγματικότητα, προχωροῦμε πρός τόν τελικό σκοπό! Γιατί κάθε φορά τό κύριο μέλημα τῶν κομμουνιστῶν πρέπει νά εἶναι τό πῶς θά διατηρήσουν ἀνέπαφες τίς λαϊκές δυνάμεις καί τίς λαϊκές κατακτήσεις, χωρίς νά τίς ἐκθέσουν στήν καταλυτική μανία τῆς ὀλιγαρχίας καί τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, πού καραδοκοῦν νά ἐκμεταλλευθοῦν τό παραμικρό στραβοπάτημα γιά νά ἐφορμήσουν. Ἑπομένως, ἡ πλέον ἐπαναστατική πολιτική δέν εἶναι αὐτή πού ἀποβλέπει στήν ἄμεση προετοιμασία γιά μιά ὁποιαδήποτε ἀπόπειρα κατάληψης τῆς ἐξουσίας, μέ κάθε μέσο καί ἀνεξάρτητα ἀπό τίς ὅποιες συνθῆκες, ἀλλά ἐκείνη πού ἐπιδιώκει ἁπλῶς τήν κατάληψη τῆς ἐξουσίας. Καί ὅταν, πραγματικά, ἀποβλέπουμε σοβαρά στήν κατάληψη τῆς ἐξουσίας, ὀφείλουμε νά προσαρμόζουμε τήν τακτική μας στίς ἀντικειμενικές συνθῆκες, παίζοντας ἀκόμα καί τό ρόλο τοῦ ἁπλοῦ ὑπερασπιστῆ τῶν ἀστικῶν δημοκρατικῶν δυνάμεων καί τοῦ ὑπερασπιστῆ τῶν ἀστικῶν δημοκρατικῶν κατακτήσεων, ἀπέναντι στίς πλέον ἀντιδραστικές δυνάμεις τοῦ ἐσωτερικοῦ καί στούς ξένους ὑποστηρικτές τους. Μέ τόν τρόπο αὐτό προφυλάσσουμε τό λαϊκό κίνημα ἀπό καταστροφικά χτυπήματα καί, συγχρόνως, ἐκμεταλλευόμενοι τίς ἀστικές ἐλευθερίες, ἁπλώνουμε τήν ἰδεολογική καί πολιτική μας ἀκτινοβολία, ἐπεκτείνουμε τήν πολιτική μας ἐπιρροή, καί, προπαντός, ἐμποδίζουμε τόν ἰμπεριαλισμό νά μεταβάλει τή χώρα μας σέ ἐπιθετική στρατιωτική βάση, μέ ἐπιπτώσεις βαριές γιά τό σύνολο τῶν προοδευτικῶν λαῶν καί ἀνθρώπων καί γιά τό ἴδιο τό μέλλον τοῦ σοσιαλισμοῦ.

Βλέπουμε, δηλαδή, ὅτι τό «πιό ἐπαναστατικό» δέν εἶναι ἀναγκαστικά πάντοτε τό πιό σύντομο οὔτε τό πιό ἀποτελεσματικό, ἀλλά μπορεῖ νά εἶναι κάλλιστα καί τό περισσότερο ἀργό καί ἐκ πρώτης ὄψεως μετριοπαθές –ἀκόμα θά ’λεγα καί «συντηρητικό»–, ὑπό τόν ὅρο ὅτι ἐξυπηρετεῖ πιό ἀποτελεσματικά τόσο τά καλῶς νοούμενα συμφέροντα τοῦ ἐργαζόμενου λαοῦ ὅσο καί γενικότερα τό διεθνές προοδευτικό κίνημα. Ὅτι ἐξυπηρετεῖ μόνιμα τόν τελικό σκοπό καί προετοιμάζει ἀδιάκοπα τόν τελικό στόχο. Φυσικά, πολλές ἀπό τίς παραπάνω διαπιστώσεις ἀποτελοῦν κοινές ἀλήθειες.

Ὅμως, πρέπει νά ὁμολογηθεῖ ὅτι δέν ἔχουν ἀρκούντως προβληθεῖ καί συνδεθεῖ μέ τό σύγχρονο διεθνές στάτους κβό. Γιατί, ἐξάλλου, θά χρειαζόταν μεγάλο πολιτικό θάρρος γιά νά ὁμολογηθεῖ ὅτι γιά μιά σειρά ΚΚ τοῦ δυτικοῦ, κυρίως, κόσμου, ἡ πιό ἐπαναστατική τακτική εἶναι ἐκείνη τῆς προσαρμογῆς, δηλαδή, ἐφόσον ἰσχύει ὁ σημερινός παγκόσμιος συσχετισμός δυνάμεων, τῆς παραίτησης ἀπό τή βίαιη ἀνατροπή τῆς παγκόσμιας ἰσορροπίας, ὡς συνέπειας τῆς κατάληψης τῆς ἐξουσίας ἀπό τούς κομμουνιστές σέ μιά δυτική χώρα. Μιά τέτοια δυνατότητα ἀποδείχτηκε ἀπό τήν ἐμπειρία τῶν τελευταίων χρόνων, καί ἰδιαίτερα τήν ἑλληνική, ὄχι μόνο μή ρεαλιστική, ἀλλά, καί ὅπου ἐπιχειρήθηκε, ἡ πραγματοποίησή της ὁδήγησε σέ τραγικά ἀποτελέσματα, τόσο γιά τά τοπικά ΚΚ καί τούς λαούς τους ὅσο καί γιά τό παγκόσμιο ἐργατικό κίνημα. Θά ἦταν,

φυσικά, φρικτό λάθος ἐάν ἡ τακτική τῆς προσαρμογῆς θεωρηθεῖ μιά προσπάθεια συμβιβασμοῦ τῶν προοδευτικῶν δυνάμεων μέ τίς δυνάμεις τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ. 

Παράλληλα, χρειάζεται πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια, ἰδιαίτερα στόν ἰδεολογικό τομέα, γιά νά κρατηθεῖ τό κίνημα στή σωστή γραμμή, ἀντιμετωπίζοντας κυρίως τίς ἐπιθέσεις πού σίγουρα θά ἐπιχειροῦν σέ κάθε του βῆμα οἱ ἐξτρεμιστές τῆς Ἀριστερᾶς.

Η ΤΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Πῶς θά πρέπει νά ἐφαρμοστεῖ ἡ παραπάνω τακτική γιά τό ἑλληνικό προοδευτικό κίνημα; Αὐτό εἶναι τό σοβαρό πολιτικό πρόβλημα πού μπαίνει μπροστά σέ ὅλα τά μέλη καί τά στελέχη τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς. Σήμερα, μετά τή 12η Ὁλομέλεια τοῦ ΚΚΕ καί τήν καταγγελία της ἀπό μιά σειρά μέλη τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς, καθώς καί τίς δηλώσεις τῶν ἡγετικῶν στελεχῶν τοῦ ἐσωτερικοῦ πού ἀκολούθησαν, οἱ περισσότεροι καί οἱ πιό ζωντανοί Ἕλληνες κομμουνιστές βρίσκονται, ἐπισήμως, ἐκτός τοῦ ΚΚΕ! Μέ ἀπόφασή του τό ΠΓ κατήγγειλε δημόσια τή στάση τῆς ἡγετικῆς ὁμάδας πού, αὐτή τή στιγμή, κατευθύνει ἀπό τήν παρανομία τόν ἀντιδικτατορικό ἀγώνα, καθώς καί τόν Ἀντώνη Μπριλλάκη πού τήν ἐκπροσωπεῖ στό ἐξωτερικό. Ἡγετικές φυσιογνωμίες, ἐκτός ἀπό τούς

Δρακόπουλο, Μπριλλάκη καί Καρρᾶ, ὅπως ὁ Κώστας Φιλίνης, ὁ Λεωνίδας Κύρκος, ὁ Βασίλης Νεφελούδης, ὁ Πότης Παρασκευόπουλος, ὁ Βαγγέλης Σακελλάρης, ὁ Ἀνδρέας Λεντάκης (σημειώνω ἀπό μνήμης), πῆραν σαφῆ θέση στό πρόβλημα τῆς διάρθρωσης καί τῆς καθοδήγησης τοῦ ἑλληνικοῦ ΚΚ, τασσόμενοι ὑπέρ τῆς ριζικῆς ἀλλαγῆς. Ὁ Μανώλης Γλέζος, ὁ Σπύρος Λιναρδάτος, ὁ Ἀριστείδης Μανωλάκος, ὁ Χρ. Μιχαλό­πουλος καί μιά σειρά ἄλλα ἡγετικά στελέχη κατήγγειλαν ἀπό τή Λέρο τήν εἰσβολή τῶν σοβιετικῶν τάνκς στήν Τσεχοσλοβακία. Ὅσον ἀφορᾶ τή Σοβιετική Ἕνωση, ἔχει κάνει τήν ἐκλογή της, ὅπως εἴδαμε. Οἱ συνέπειες εἶναι βαριές, εἶναι τραγικές, ἰδιαίτερα γιά ὅσους παλεύουν στό ἐσωτερικό.

Χαρακτηριστική εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ Ἀντώνη Μπριλλάκη, πού ὑπῆρξε βουλευτής τῆς ΕΔΑ ἀνελλιπῶς ἀπό τό 1952, γραμματέας τῆς ΕΠΟΝ Κρήτης στήν Κατοχή, καί στή συνέχεια πέρασε ἀπό τό Μακρονήσι, μέ ἀποτέλεσμα νά ὑποστεῖ σοβαρό νευρικό κλονισμό. Μετά τό 1950 ὀργανώνει ἀπό τούς πρώτους τήν ΕΔΑ καί ἐπί δεκαεπτά χρόνια βρίσκεται συνεχῶς στήν καθοδηγητική της ὁμάδα. Μετά τήν 21^η Ἀπριλίου ἀποφεύγει τή σύλληψη καί παίρνει δραστήρια μέρος στήν ὀργάνωση καί τήν καθοδήγηση τοῦ ἀντιδικτατορικοῦ ἀγώνα μέσα ἀπό τίς γραμμές τοῦ ΠΑΜ. Τό καλοκαίρι τοῦ 1968 κατορθώνει νά δραπετεύσει ἀπό τήν Ἑλλάδα. Στήν πραγματικότητα εἶναι ὁ πρῶτος Ἕλληνας βουλευτής καί ὁ πρῶτος γνήσιος ἐκπρόσωπος τῆς ἑλληνικῆς Ἀντίστασης πού κατόρθωσε νά δραπετεύσει, γιά νά ἐκπροσωπήσει στό ἐξωτερικό τή μεγαλύτερη ἀντιστασιακή ὀργάνωση τῆς χώρας. Καί ὅμως, ἡ Σοβιετική Ἕνωση καί, φυσικά, ὅλες σχεδόν οἱ σοσιαλιστικές χῶρες ὄχι μόνον ἀγνοοῦν τήν ὕπαρξή του ἀλλά καί τόν μποϊκοτάρουν μέ ὅλα τά μέσα. Ὁ Μπριλλάκης στή συνέχεια κατορθώνει νά ὑπογράψει, ἀπό μέρους τοῦ ΠΑΜ, κοινή συμφωνία μέ τό Πανελλήνιο Ἀντιστασιακό Κίνημα (ΠΑΚ) τοῦ Ἀνδρέα Παπανδρέου.

Καί πάλι οἱ Σοβιετικοί ἀγνοοῦν αὐτό τό βαρυσήμαντο γιά τό λαό μας γεγονός! Ἀντίθετα, προβάλλουν ὅλους τούς ἄλλους, ἀκόμα καί τούς πλέον γνωστούς γιά τόν ἀντικομμουνισμό τους, παρασιωπώντας τούς λόγους καί τά ἔργα τῶν συνεπέστερων ἐκπροσώπων τοῦ

ἀγωνιζόμενου λαοῦ μας. Ἀκόμα σκληρότερη εἶναι ἡ συμπεριφορά τους ἀπέναντι στούς παράνομους κομμουνιστές, πού ἀντιμετωπίζουν, πέρα ἀπό τή συνεχῆ καταδίωξη τῶν δυνάμεων τῆς Ἀσφάλειας, καί μιά σειρά ζωτικά προβλήματα, συχνά τό πρόβλημα τῆς ἴδιας τῆς ἐπιβίωσης. Καί στήν περίπτωση αὐτή, παρασιωποῦν συστηματικά κάθε τους δράση. Τό ἔντυπο τοῦ ΠΑΜ Νέα Ἑλλάδα, τό πρῶτο ἀντιστασιακό ἔντυπο τῆς Ἑλλάδας, μποϊκοτάρεται ἀπό τούς σταθμούς τῶν σοσιαλιστικῶν χωρῶν. Μέ δυό λόγια, τό ΚΚ τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης, παίρνοντας τό μέρος τοῦ Κολιγιάννη, κήρυξε τόν πόλεμο σέ κάθε ἀγωνιστή, σέ κάθε Ἕλληνα κομμουνιστή πού δέν συμφωνεῖ μαζί του, ἐνῶ, ὅπως καταγγέλθηκε ἐπίσημα, ὁ Κολιγιάννης κατέχει τήν ἐξουσία ὕστερα ἀπό τήν –τυπικά καί οὐσιαστικά– ἀντικαταστατική 12^η Ὁλομέλεια.

Δέν ὑπάρχει καμία ἀμφιβολία ὅτι πολύ σύντομα οἱ Σοβιετικοί ὑπεύθυνοι θά διαπιστώσουν ὅτι, στήν περίπτωση τῶν Ἑλλήνων κομμουνιστῶν, ἔκαναν ἕνα τραγικό, μέ ἀνυπολόγιστες συνέπειες, σφάλμα. Ὅμως δουλειά δική τους εἶναι νά τό δοῦν καί νά τό διορθώσουν. Δουλειά τῶν Ἑλλήνων ἀγωνιστῶν εἶναι νά συναγάγουν γρήγορα, ἀποφασιστικά καί τολμηρά ὅλα τά ἀναγκαῖα συμπεράσματα.

Ὅλοι οἱ καθοδηγητές τῆς ΕΔΑ, τοῦ ΠΑΜ καί τῆς ΔΝΛ εἶναι σήμερα γραμμένοι στό μαυροπίνακα τῶν χωρῶν τοῦ σοσιαλισμοῦ! Θά ξανακουστεῖ ἄραγε τό ὄνομα τοῦ Μανώλη Γλέζου ἀπό τούς ραδιοφωνικούς σταθμούς τῶν σοσιαλιστικῶν χωρῶν; Ἡ ἐπιμονή νά κρατεῖ μέ κάθε θυσία τήν ἐξουσία μιά ὁμάδα ἡγετῶν ποτισμένη ὥς τό κόκαλο μέ τήν ἀρρώστια τοῦ γραφειοκρατικοῦ δογματισμοῦ βάζει στήν πιό σκληρή δοκιμασία ἕνα ἀπό τά πιό ἁγνά, ἡρωικά καί μαρτυρικά κινήματα τοῦ κόσμου! Ἔχει μεγάλη σημασία γιά τό μέλλον τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ νά ξεπεραστεῖ νικηφόρα ἡ κρίση αὐτή. Γιά τό λόγο αὐτόν θά πρέπει γι’ ἄλλη μιά φορά νά προβληθεῖ ἀνάγλυφα ὁ στόχος καί στή συνέχεια, χωρίς ταλαντεύσεις, νά χαραχτεῖ καί πάλι ἡ ὀρθή πορεία.

Οἱ Ἕλληνες κομμουνιστές, πολύ πιό πρίν ἀπό τό 20ό Συνέδριο τοῦ ΚΚ-ΣΕ, εἶχαν βγάλει τά συμπεράσματά τους σχετικά μέ τήν περίοδο τῆς προσωπολατρίας καί τή δογματική καί γραφειοκρατική μεθοδολογία, πού τόσο μεγάλη ζημία εἶχε προκαλέσει στό κίνημά μας. 

Εἶναι βέβαιο ὅτι, ἄν στά χρόνια ἀπό τό 1956, κυρίως, καί δῶθε εἴχαμε στή χώρα μας συνθῆκες ἐλευθερίας, τό ΚΚΕ θά ἄλλαζε πετσί. Καί πλούσιο καθώς ἦταν σέ ὀδυνηρές ἐμπειρίες, θά ἄνοιγε ἕναν καινούργιο δρόμο, μέ συνέπειες πού ἴσως νά ξεπερνοῦσαν τά σύνορα τῆς πατρίδας μας. Ὅμως, ἡ ἐσωτερική μας κατάσταση ἦταν περίπλοκη. Τό ἑλληνικό καθεστώς διατηροῦσε –ὑπό τόν δημοκρατικό του μανδύα– τόν ἀστυνομικό του χαρακτήρα. Οἱ φυλακές καί οἱ ἐξορίες ἦταν γεμάτες κομμουνιστές. Τά στελέχη πού βρίσκονταν στή νομιμότητα –μέσα στήν Ἑλλάδα– δέν εἶχαν ἀκόμα οὔτε τό ἀπαιτούμενο κύρος οὔτε καί τήν ἀναγκαία πείρα γιά νά ἀναλάβουν ἱστορικές πρωτοβουλίες. Ἔτσι τό κέντρο βάρους ἔμεινε καί παρέμεινε στό ΠΓ, πού, ὅπως εἴπαμε, βρισκόταν καί βρίσκεται στό ἐξωτερικό. Τό γεγονός αὐτό, παρότι εἶχε ἀρνητικές ἐπιπτώσεις στή φυσιολογική ἐξέλιξη τοῦ προοδευτικοῦ μας κινήματος, δέν ἐμπόδισε, ἐντούτοις, τίς ἰδέες νά ὡριμάσουν στίς συνειδήσεις καί στά μυαλά τῆς πλειονότητας τῶν μελῶν καί στελεχῶν τοῦ κινήματος. Στό τέλος, ἡ ΕΔΑ καί ἀκόμα περισσότερο ἡ ΔΝΛ εἶχαν ὅλα τά χαρακτηριστικά ἑνός νέου τύπου κόμματος, καλά προσαρμοσμένου στίς εἰδικές συνθῆκες τῆς χώρας μας καί στό χαρακτήρα καί τίς ἀπαιτήσεις τοῦ λαοῦ μας, ὅπως αὐτός διαμορφώθηκε ἐξελικτικά στά χρόνια τῆς πολιτικῆς πάλης καί τῶν κοινωνικοοικονομικῶν ἀλλαγῶν, ἀπό τό 1950 ἕως τό 1967 (χωρίς νά κατορθώσουν, ὡστόσο, νά προσαρμόσουν καί τίς ὀργανωτικές λειτουργίες). Ἔτσι τά μέλη καί τά στελέχη τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς προσέβλεπαν μέ αἰσιοδοξία στό μέλλον, γιατί γνώριζαν ὅτι τά ἰδανικά πού ἐκπροσωποῦσαν ἀνταποκρίνονταν στίς βαθύτερες ἀνάγκες καί τίς προσδοκίες τῆς πατρίδας καί τοῦ λαοῦ μας. Ἤξεραν δηλαδή ὅτι, λύνοντας θετικά τό ἐσωτερικό ὀργανωτικό πρόβλημα, θά μποροῦσαν νά διαδραματίσουν ἀκόμα πιό ἀποτελεσματικά –μέσα σέ δημοκρατικές συνθῆκες– δημιουργικό καί πλούσιο ρόλο γιά τόν ἐκδημοκρατισμό τῆς χώρας, τήν ὑπεράσπιση τῶν συμφερόντων τῶν ἐργαζομένων, τήν κοινωνική πρόοδο καί, γενικά, τή δημοκρατική ἀνάπλαση τῆς πατρίδας.

Γι’ αὐτό μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ὁλόκληρο τό κόμμα καί ἡ νεολαία τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς –ὡς ἑνιαῖο σύνολο– εἶχαν κερδηθεῖ καί στραφεῖ ὁλοκληρωτικά πρός τήν κατεύθυνση τῶν ἰδεολογικῶν καί πολιτικῶν ἀγώνων, ἀποφασισμένοι νά συμβάλουν μέ κάθε μέσον στή δημοκρατική-εἰρηνική πορεία τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, μέ τό ξεπέρασμα τῶν ἐμφυλίων διαιρέσεων πού δηλητηρίαζαν τήν ψυχή τοῦ λαοῦ καί μέ τή σφυρηλάτηση πραγματικῆς ἐθνικῆς ἑνότητας γύρω ἀπό τά ζωτικά ἐθνικά μας προβλήματα, γιά ἕνα καλύτερο μέλλον γιά ὁλόκληρο τόν ἑλληνικό λαό.

ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Οἱ μεγάλοι ἀγῶνες γιά τή δημοκρατία, πού κορυφώθηκαν μέ τή θυσία τοῦ Γρηγόρη Λαμπράκη, ἐπέτρεπαν ὄχι μόνο ποσοτική ἀλλά καί ποιοτική ἀλλαγή στό ἑλληνικό κίνημα τῆς Ἀριστερᾶς. Ἰδιαίτερα τό ἄνοιγμα πρός τή νεολαία, ἀπό τή μιά στιγμή στήν ἄλλη, ἀναζωογόνησε τό κόμμα καί συγχρόνως δημιούργησε τίς προϋποθέσεις γιά τήν ἀναμενόμενη καί ἀναγκαία, τότε, ἀλλαγή στή γενική δομή τῶν κομματικῶν λειτουργιῶν. Ἀπό τό 1964 ὥς τό 1966 ἦταν τό κρίσιμο διάστημα κατά τό ὁποῖο ἔπρεπε νά λυθοῦν μέ

ἀποφασιστικότητα ὅλα τά ζωτικά προβλήματα πού βάραιναν στή ζωή τοῦ κόμματος. 

Ἦταν ἡ στιγμή κατά τήν ὁποία ἡ ΕΔΑ καί ἡ ΔΝΛ ἔπρεπε νά ὁλοκληρώσουν τόν ἱστορικό τους ρόλο. Δηλαδή νά ἀνταποκριθοῦν, ἀπό τήν ἄποψη τῆς καθοδήγησης, τῆς ὀργάνωσης, τῆς νοοτροπίας καί τῆς μεθοδολογίας, τόσο στίς καινούργιες ἱστορικά συνθῆκες ὅσο καί στό καινούργιο ποιοτικά περιεχόμενο τῆς πλειονότητας τῶν μελῶν καί στελεχῶν τους καί, κυρίως, νά καθορίσουν τή σχέση τους πρός τό ΚΚΕ. Καί, ἀντίστροφα, τό ΚΚΕ, μπροστά στά νέα ἱστορικά δεδομένα καί στήν ἀδυναμία του νά ἀνταποκριθεῖ στά αὐξημένα, περίπλοκα καί κατ’ οὐσίαν ἄγνωστα προβλήματα πού ἔβαζε καθημερινά μπροστά του μιά πυκνή σέ δράση καί ἀντίδραση πολιτική, οἰκονομική καί κοινωνική ἀνάπτυξη, ἔπρεπε νά λύσει ὁριστικά τό πρόβλημα τῶν ὀργανωτικῶν του σχέσεων μέ τήν ἑλληνική Ἀριστερά.

Οἱ βαριές ἱστορικές εὐθύνες γιά τή μή ἐπίλυση αὐτοῦ τοῦ ζωτικοῦ προβλήματος βαραίνουν ἐξίσου τούς ἡγέτες τοῦ ΚΚΕ ὅσο καί τούς κομμουνιστές ἡγέτες τῆς ΕΔΑ. Πρέπει, λοιπόν, νά παραδεχθοῦμε ὅτι σέ πολλούς καλοπροαίρετους πολιτικούς ἀντιπάλους τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς αὐτός ὁ ἰδιάζων χαρακτήρας τῶν σχέσεων προκαλοῦσε ὥς ἕνα βαθμό δικαιολογημένες ἀνησυχίες, μέ ἀποτέλεσμα νά μπαίνουν σοβαρότατα ἐμπόδια στό ἔργο τῶν ἐκπροσώπων τῆς ΕΔΑ καί τῆς ΔΝΛ. Δηλαδή, ἡ θετική δουλειά πού μποροῦσε νά κάνει στόν τομέα του ὁ ἄλφα ἐκπρόσωπος τῆς Ἀριστερᾶς καί πού ἦταν σέ μεγάλο μέρος ἀποτέλεσμα τῆς προσωπικῆς του ἱκανότητας καί ἀκτινοβολίας, καθώς καί ὁ προσωπικός χαρακτήρας τῶν σχέσεών του μέ μιά σειρά παράγοντες τῶν ἄλλων παρατάξεων, γεγονός πού εἶχε ὡς μιά πρώτη συνέπεια τήν ὁμαλή εἴσοδο καί ἀφομοίωση τῆς Ἀριστερᾶς στήν πολιτική ζωή τῆς χώρας, ὅλα αὐτά τά θετικά στοιχεῖα ὑπονομεύονταν ἀπό τό γεγονός ὅτι οἱ πολιτικοί μας ἀντίπαλοι γνώριζαν ὅτι τά πρόσωπα αὐτά δέν εἶχαν τήν πραγματική πολιτική εὐθύνη καί ὅτι οἱ πολιτικοί ὑπεύθυνοι ἦταν

ἄλλοι – ἄλλοι, ἄγνωστοι καί ἀπρόσωποι. Καί, ὅπως εἶναι γνωστό, δέν εἶναι δυνατόν νά θεμελιωθεῖ μιά ὁποιαδήποτε σχέση, κυρίως πολιτική, δίχως νά ὑπάρχει ὁ παράγοντας «ἄνθρωπος-φορέας» ἤ «ὁμάδα-φορέας» τῆς ἄλφα ἤ βῆτα πολιτικῆς ἀντίληψης. Τά κόμματα δέν κρίνονται μονάχα σύμφωνα μέ τίς προγραμματικές τους ἀρχές, ἀλλά ἐπίσης σύμφωνα μέ τό ἐπίπεδο τοῦ ἀνθρώπινου στοιχείου πού ὑπερασπίζεται αὐτές τίς ἀρχές καί, προπαντός, σύμφωνα μέ τό ἐπίπεδο, τό χαρακτήρα καί γενικά τήν προσωπικότητα τῶν ἡγετῶν καί ἐκπροσώπων τους. Ὁ Βλαντιμίρ Λένιν καί οἱ ἐπιτελεῖς του εἶναι οἱ φορεῖς καί οἱ ἐκπρόσωποι τῶν ἀρχῶν καί τῶν ὀπαδῶν τοῦ κόμματος τῶν μπολσεβίκων. Ὁ Δημητρόφ, ὁ Τίτο, ὁ Γκομούλκα, ὁ Οὔλμπριχτ, ὁ Μάο, ὁ Τολιάττι, ὁ Τορέζ, ὁ Ντοῦμπτσεκ, ὁ Κάστρο ἀλλά καί –γιά τά ἀστικά ἤ καί τά φασιστικά κόμματα– ὁ Τσώρτσιλ, ὁ Χίτλερ, ὁ Ντέ Γκώλ, ὁ Φράνκο, ὁ Ροῦζβελτ, ὁ Μουσσολίνι κ.λπ. ἐκπροσωποῦν, προσωποποιοῦν ἕνα κόμμα, μιά ἰδεολογία, μιά πολιτική. Στή χώρα μας συμβαίνει ἀκριβῶς τό ἴδιο. Ὅταν τό ΚΚΕ ἦταν νόμιμο, οἱ ἡγέτες του ὀνομάζονταν Σιάντος, Παρτσαλίδης, Ζαχαριάδης κ.λπ. Τί συνέβη ὅμως μέ τήν ΕΔΑ καί τή ΔΝΛ;

Οἱ ἡγέτες ὀνομάζονταν Πασαλίδης, Ἠλιού, Γλέζος, Θεοδωράκης. Στήν πραγματικότητα ὅμως ἦταν ἄλλοι, οὐσιαστικά ἄγνωστοι στόν ἑλληνικό λαό. Μέ ποιά λογική, λοιπόν, περιμέναμε τότε ἀπό τούς πολιτικούς μας ἀντιπάλους, ἀλλά καί ἀπό τούς φίλους μας, νά μᾶς ἀντιμετωπίσουν στήν ὀρθή καί φυσιολογική βάση τῆς προσωπικῆς ἐγγύησης γιά τήν εἰλικρίνεια τῆς ἄλφα κομματικῆς ἀπόφασης ἤ τῆς βῆτα πολιτικῆς ἐξαγγελίας, ὅταν ἡ παράταξή μας δέν εἶχε οὐσιαστικά πρόσωπο; Δηλαδή, ὅταν ἡ ἐδῶ ἡγεσία ἦταν οὐσιαστικά διεκπεραιωτής ξένων ἀποφάσεων;

Φυσικά, τό πρόβλημα τῆς προσωπικῆς ἐκπροσώπησης δέν περιορίζεται μόνο στίς κορυφές ἀλλά ἀγκαλιάζει ὅλους τούς ἐκπροσώπους τοῦ κόμματος. Τά δεκάδες χιλιάδες πρόσωπα –μέλη καί στελέχη τοῦ ἀριστεροῦ κινήματος– πού ἐκπροσωποῦσαν τό κόμμα στό λαό ἦταν ἐπίσης ἁπλοί διεκπεραιωτές ξένων ἀποφάσεων! Γιατί δέν ὑπῆρχε μέσα στήν Ἑλλάδα κανένα ἁρμόδιο σῶμα –οὔτε ἡ Διοικοῦσα Ἐπιτροπή (ΔΕ) τῆς ΕΔΑ οὔτε τό Κεντρικό Συμβούλιο (ΚΣ) τῆς ΔΝΛ– πού νά ἀποφασίζει ὑπεύθυνα καί κυριαρχικά γιά τά προβλήματα –πολιτικά, ὀργανωτικά, οἰκονομικά κ.λπ.– τοῦ ἑλληνικοῦ κινήματος. Τά ἀξιώματα τοῦ μέλους τῆς ΔΕ τῆς ΕΔΑ καί τοῦ μέλους τοῦ ΚΣ τῆς ΔΝΛ ἦταν, ἀπό τήν ἄποψη τῆς πολιτικῆς εὐθύνης, ἐντελῶς τυπικά. Ἑπομένως, τό ἑλληνικό κίνημα τῆς Ἀριστερᾶς εἶχε φθάσει σ’ αὐτή τήν περίεργη κατάσταση: νά ἔχει, δηλαδή, δεκάδες χιλιάδες μέλη, ἑκατοντάδες ὀργανώσεις καί χιλιάδες στελέχη καί νά μήν μπορεῖ, ἐντούτοις, νά ἀσκήσει στό σύνολό του τό δικαίωμα τῆς πολιτικῆς εὐθύνης! Ἡ ἀρχή τοῦ δημοκρατικοῦ συγκεντρωτισμοῦ ὑπῆρχε μόνο στά χαρτιά καί τίς διακηρύξεις. Στήν οὐσία δέν ἦταν τό ἁπλό μέλος πού κυριαρχικά, μέ τήν ψῆφο του, ἐξέλεγε τούς ἐκπροσώπους του, οὔτε αὐτοί οἱ ἐκπρόσωποι ἀντιπροσώπευαν τίς γνῶμες τῶν ἐκλογέων τους. Τηροῦνταν ἁπλῶς οἱ τύποι, καί οἱ κομμουνιστές ἡγέτες τῆς ΕΔΑ εἶχαν μεταβληθεῖ σέ ταχυδακτυλουργούς προσπαθώντας νά καλύπτουν τόν παρά φύσιν χαρακτήρα τῶν ὀργανωτικῶν σχέσεων πού ὑπῆρχαν στό κίνημα τῆς Ἀριστερᾶς.

Ἔτσι, μπλεγμένη σ’ ἕναν πραγματικό κυκεώνα ἀντιθέσεων, παραπόνων, καβγάδων καί ἀνωμαλιῶν, ἡ ἡγεσία τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς «ἄφησε τό γάμο καί πῆγε γιά πουρνάρια», ὅπως θά ἔλεγε ὁ λαός μας. Σήμερα, ὅπως εἴδαμε ὅλοι, οἱ κομμουνιστές ἡγέτες τῆς ΕΔΑ πληρώνουν σκληρά τήν ἔλλειψη πολιτικοῦ καί κομματικοῦ θάρρους. Ἡ διάσπαση τοῦ ΠΓ συνέβη σέ μιά λεπτή καί δύσκολη στιγμή τῆς ἑλληνικῆς πολιτικῆς κρίσης.

Νομίζω ὅτι εἶναι εὔκολο νά ὑπολογισθεῖ τό μέγεθος τῆς ζημίας. Ἐδῶ θά ἀναφερθοῦμε μόνο σ’ ἕνα στοιχεῖο. Εἶναι γνωστό ὅτι γιά πρώτη φορά στή χώρα μας τό σύνολο τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ εἶχε θεωρήσει τόν ραδιοφωνικό σταθμό «Φωνή τῆς Ἀλήθειας» –ὄργανο τῆς ΚΕ τοῦ ΚΚΕ– δικό του σταθμό. Ἐντούτοις, ἡ κομματική τύφλωση ὁδήγησε στήν ὁριστική καταστροφή καί αὐτῆς τῆς σημαντικῆς κατάκτησης.

Οἱ Σοβιετικοί ὑπεύθυνοι ἰσχυρίζονται ὅτι δέν ἀναμειγνύονται στίς ἐσωτερικές μας ὑποθέσεις. Ἀπό τή στιγμή ὅμως πού διαπιστώνουν ὅτι στό ἑλληνικό κομμουνιστικό κίνημα ὑπάρχει βαθιά κρίση, νομίζω ὅτι ὀφείλουν νά τηρήσουν αὐστηρή οὐδετερότητα, ἀφήνοντας τούς ἄμεσα ἐνδιαφερομένους νά λύσουν πρῶτα οἱ ἴδιοι τίς διαφορές τους καί στή συνέχεια νά ἀναγνωρίσουν τήν οὐσιαστικά νόμιμη ἡγεσία. Σπεύδοντας ὅμως νά πάρουν τό μέρος μιᾶς ἡγετικῆς ὁμάδας τῆς ὁποίας ἀμφισβητεῖται τόσο τό κύρος ὅσο καί ἡ τυπική ἐκλογή ἀπό τήν πραγματική πλειοψηφία τῆς ΚΕ, στήν οὐσία ἐπεμβαίνουν στά ἐσωτερικά μας πράγματα· καί ἀντικειμενικά βοηθοῦν νά βαθύνει ἀκόμα πιό πολύ τό χάσμα ἀνάμεσα στούς Ἕλληνες κομμουνιστές, ἐνῶ, ἄν ἦταν ἐπιτρεπτό νά παίξουν κάποιο ρόλο, αὐτός θά ἔπρεπε νά εἶναι ὁ ρόλος τοῦ συμφιλιωτῆ. Ἔτσι, γιά τούς Ἕλληνες ἀγωνιστές πού θίγονται σοβαρά ἀπό τήν ἀπόφαση τῶν Σοβιετικῶν νά βοηθήσουν μέ κάθε μέσον τή μειοψηφοῦσα ὁμάδα Κολιγιάννη καί νά μποϊκοτάρουν, ἐπίσης μέ κάθε μέσον, ὅλους τούς ἄλλους Ἕλληνες πατριῶτες πού ἀγωνίζονται σκληρά στίς πρῶτες γραμμές τοῦ ἀντιδικτατορικοῦ ἀγώνα ἀρχίζει περίοδος μεγάλης δοκιμασίας.

Ποιές ἀποφάσεις πῆραν ἤ πρόκειται νά πάρουν; Εἶναι πολύ δύσκολο νά τό μάθει κανείς. Γιατί ἄλλοι βρίσκονται στήν παρανομία, ἄλλοι στήν ἐξορία, ἄλλοι στή φυλακή κι ἄλλοι, τέλος, στίς διάφορες χῶρες τοῦ ἐξωτερικοῦ. Πάντως, εἶναι ἀνάγκη νά μιλήσουν ὅλοι, νά ποῦν τή γνώμη τους ἀνοιχτά. Εἶναι ἀνάγκη νά εἰπωθεῖ ὅλη ἡ ἀλήθεια. Νομίζω ὅτι

ἀρκετές μισοαλήθειες εἰπώθηκαν ὥς τώρα. Καί ὅτι ὁ ἑλληνικός λαός ἔχει δικαίωμα νά μάθει ἀπό τά στόματά μας τίς πραγματικές μας σκέψεις, τίς πραγματικές αἰτίες, ὅλα τά παγκόσμια γεγονότα, ὅλους τούς φόβους μας καί ὅλες τίς ἐλπίδες μας.

ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕ ΟΡΘΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΡΕΑΛΙΣΜΟ

Τί θά ἀποφασίσει τελικά ἡ μεγάλη πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων κομμουνιστῶν; Θά συγκροτήσουν τάχα ἕνα ἄλλο ΚΚΕ; Θά ριχτοῦν μέσα στήν ΕΔΑ; Μήπως θά δημιουργήσουν ἕνα ἄλλο κόμμα ἤ παράταξη τῆς Ἀριστερᾶς;

Σέ ὅ,τι μέ ἀφορᾶ, ὅπως ἔχω ἀναφέρει καί ἀλλοῦ, ἔχω πρό πολλοῦ καταλήξει στή σκέψη ὅτι ὅλες οἱ ζωντανές δυνάμεις τῆς Ἀριστερᾶς θά πρέπει νά κόψουν μέ τό μαχαίρι τό πλέγμα πού τίς ὑποτάσσει στή δεσποτική θέληση τῆς δογματικῆς γραφειοκρατίας. Γι’ αὐτό εἶναι ἀνάγκη νά δημιουργηθεῖ μέσα ἀπό τήν τέφρα ἕνα νέο προοδευτικό-ἀναγεννητικό κίνημα τῆς Ἀριστερᾶς, πού, παίρνοντας ὅλη τή θετική κληρονομιά καί ἀποβάλλοντας ὅλες τίς ἀδυναμίες τοῦ παρελθόντος, νά δώσει μιά νέα εὐκαιρία στόν ἑλληνικό λαό γιά ἕνα καλύτερο μέλλον. Προτείνω τή συγκρότηση μιᾶς Νέας Ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς, πού θά σφυρηλατήσει τό πρόγραμμά της μέσα στό καμίνι τῶν ἀντιδικτατορικῶν ἀγώνων. Οἱ ἀπόψεις πού ἐκθέτω ἐδῶ ἀποτελοῦν τά συμπεράσματα μιᾶς ἐντελῶς προσωπικῆς ἀνάλυσης.

Ἄλλωστε, δέν μποροῦσε νά γίνει διαφορετικά, μιᾶς καί ἀπό πολύ καιρό εἶμαι ὑποχρεωμένος νά ζῶ ἐντελῶς μόνος. Γνωρίζω, πάντως, ἀπό τό πέρασμά μου ἀπό τήν παρανομία καί τή φυλακή, ὅτι ἐκφράζω, λίγο ἤ πολύ, ἕνα γενικότερο πνεῦμα, ἰδιαίτερα ἀνάμεσα στούς νέους ἀγωνιστές. Ἐν πάση περιπτώσει, νομίζω ὅτι εἶναι ὠφέλιμο καί τίμιο νά ξεκαθαρίσει κανείς τίς ἀπόψεις του. Ἔτσι, δέν μποροῦν νά ὑπάρξουν παρανοήσεις καί ἡ κάθε πράξη μας παίρνει τό ἀληθινό νόημά της.

Τό ἐσωτερικό μας πρόβλημα εἶναι βαθύτατο καί ὀξύτατο. Ἑπομένως, θά πρέπει νά προετοιμαζόμαστε γιά μακροχρόνιους ἀγῶνες. Τελικός νικητής θά εἶναι ὁ ἑλληνικός λαός, ἀφοῦ ὅμως προηγουμένως βεβαιωθεῖ ὅτι ὑπάρχουν σοβαρές καί ὑπεύθυνες ἡγετικές δυνάμεις γιά νά τόν ὁδηγήσουν σίγουρα στό μέλλον. Πρός τό παρόν, φαίνεται ὅτι ἔχει χάσει τήν ἐμπιστοσύνη του, καί γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τό λόγο ἡ στάση του πρός τό δικτατορικό καθεστώς μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ «ἐχθρική οὐδετερότης».

Ἑπομένως, καί ἐδῶ ὁ βασικός παράγοντας γιά νά βγοῦμε ἀπό τό τέλμα τῆς δικτατορίας εἶναι ἡ ὀργάνωση τοῦ ἰδεολογικοῦ-πολιτικοῦ μετώπου, ὥστε νά καθοριστεῖ μέ ὀρθότητα καί ρεαλισμό ἡ πραγματική διέξοδος ἀπό τό σημερινό ἀδιέξοδο. Παραδείγματος χάριν, εἶναι γεγονός ὅτι ὁ ἑλληνικός λαός δέν θά ἤθελε νά ξαναγυρίσει σ’ ἕνα καθεστώς τόσο νόθο ὅσο αὐτό πού ὑπῆρχε πρίν ἀπό τήν 21η Ἀπριλίου. Ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅτι στό διάστημα ἐκεῖνο προσέφερε ἡγεμονική, θά λέγαμε, ὑποστήριξη στήν Ἕνωση Κέντρου, δίνοντάς της τό 53% τῶν ψήφων, καί εἶδε τή δύναμη ἐκείνη νά «σαλαμοποιεῖται», ὅπως ἔλεγαν τότε, καί νά σκορπίζει στούς τέσσαρες ἀνέμους. Εἶναι φυσικό, λοιπόν, νά νιώθει ἀπογοήτευση καί νά μήν ἐμπιστεύεται πιά τούς ὑπεύθυνους γιά τήν καταστροφή.

Ὅταν λέμε «ἕνα πρόγραμμα μέ ὀρθότητα καί ρεαλισμό», ἐννοοῦμε ὅτι θά πρέπει κατ’ ἀρχάς νά λάβει ὑπόψη του τίς δυνατότητες πού μᾶς προσφέρουν οἱ σύγχρονες διεθνεῖς σχέσεις –καί πού διεξοδικά, νομίζω, ἀναπτύχθηκαν ἐδῶ–, ὥστε νά πεισθεῖ ὁ λαός ὅτι τοῦ προτείνουμε κάτι πού εἶναι δυνατόν νά ἐπιτευχθεῖ. Στή συνέχεια, σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τά ἐσωτερικά μας προβλήματα, νά λάβει ὑπόψη του ὅλη τήν πικρή πείρα τοῦ παρελθόντος

καί νά μή διστάσει νά χαράξει στόχους μετριοπαθεῖς, ἀλλά ρεαλιστικούς, ὥστε καί ἐδῶ ὁ λαός νά πεισθεῖ ὅτι εἶναι δυνατόν νά τούς κατακτήσει. Θά πρέπει νά ὁμολογήσω καθαρά ὅτι ἐκεῖνο πού μέ ἐνδιαφέρει ἄμεσα εἶναι νά ἐπιτύχουμε –στό συντομότερο χρονικό διάστημα– ἀνθρώπινους ὅρους διαβίωσης γιά τό σύνολο τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καί νά ἐξασφαλίσουμε ἕνα καλύτερο μέλλον γιά τά παιδιά μας. Φυσικά, βασική προϋπόθεση γιά τήν ἐπίτευξη αὐτοῦ τοῦ σκοποῦ εἶναι ἡ κατάκτηση μιᾶς πραγματικῆς συνταγματικῆς δημοκρατίας, δηλαδή ἡ κατάκτηση τῆς πραγματικῆς ἐλευθερίας ἀπό τό σύνολο τοῦ λαοῦ μας. Πῶς θά περάσουμε ὅμως στήν ἐλευθερία καί τή δημοκρατία; Ἀπό τή στιγμή πού οἱ δυνάμεις τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς θά βγοῦν ὁριστικά ἀπό τό γκέτο τῆς, φύσει καί θέσει, σεχταριστικῆς πολιτικῆς, θά μπορέσει νά λυθεῖ ὁριστικά καί τό πρόβλημα τῆς ἐξόδου τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ἀπό τό σημερινό ἀδιέξοδο. Οἱ δυνάμεις τῆς Ἀριστερᾶς ἀποτελοῦν τόν ἀκρογωνιαῖο λίθο γιά κάθε σοβαρή ἀντιστασιακή καί γενικότερα ἀναγεννητική πολιτική. Αὐτό τό γνωρίζει καλά ὁ λαός καί γι’ αὐτό, ὅσο θά διαπιστώνει ὅτι οἱ προοδευτικές δυνάμεις ἔχουν κατ’ οὐσίαν σεχταριστικά χαρακτηριστικά, δέν πρόκειται νά κινητοποιηθεῖ. Ἡ σημερινή κατάσταση μέσα στό ΚΚΕ, ἰδιαίτερα μετά τή διάσπαση, ὄξυνε ἀκόμα περισσότερο τόν σεχταριστικό χαρακτήρα τῆς πολιτικῆς του. 

Πρέπει, ἐπιτέλους, νά παραδεχτοῦμε τήν πραγματικότητα καί νά σταματήσουμε τό ἐπικίνδυνο καί στεῖρο παιχνίδι τοῦ στρουθοκαμηλισμοῦ, πού δέν ὠφελεῖ παρά μονάχα τούς ἐχθρούς μας. Καί ἡ πραγματικότητα εἶναι ὅτι ὄχι μόνον ὁ παλαιός πολιτικός κόσμος, ἀλλά καί ἡ νεότερη γενιά δέν ἔχει ἐμπιστοσύνη στήν πολιτική τοῦ ΚΚΕ· γιατί τή βαραίνει ὅλη ἡ μονόπλευρη προπαγάνδα πού ἀκολούθησε τόν ἐμφύλιο πόλεμο, ἀλλά καί γιατί ἡ ἐσωτερική κατάσταση στό ΚΚΕ, καί γενικότερα στό ἀριστερό μας κίνημα, δέν εἶχε τή σφραγίδα τῆς ξεκάθαρης πολιτικῆς. Ὅλες αὐτές οἱ βαριές ἀδυναμίες πού χαρακτήριζαν τό κίνημά μας ἦταν φυσικό νά γεμίζουν ἀμφιβολίες ἀκόμα καί τόν πιό καλοπροαίρετο δημοκράτη. Χιλιάδες ἁπλοί ἄνθρωποι καί κοινωνικά στελέχη πέρασαν ἀπό κοντά μας. 

Πολλοί μπῆκαν στίς γραμμές μας. Κι ὅμως, στή συνέχεια μᾶς ἐγκατέλειψαν κουβαλώντας μέσα τους πικρία καί ἀπογοήτευση, γιατί διαπίστωσαν ὅτι ὑπῆρχε ἀπόσταση ἀνάμεσα στά ἰδανικά καί τή μεθοδολογία μας. Τά πρῶτα ἐξέφραζαν σωστά τήν ἐποχή, τή χώρα μας καί τό λαό μας. Ἡ δεύτερη ἦταν ἀκόμα δέσμια τῆς παλαιᾶς δογματικῆς νοοτροπίας. Αὐτή εἶναι ἡ καθαρή ἀλήθεια. Ἄλλο ἄν μερικοί νομίζουν ὅτι δέν συμφέρει νά λέγεται

φωναχτά.

Ὑπάρχει ὅμως καί ἡ ἄλλη ἄποψη· ὅτι δηλαδή ὅσο δέν θά ἀποφασίζουμε νά δοῦμε κατάματα τήν πραγματικότητα τόσο ἡ πραγματικότητα θά ξεφεύγει μέσα ἀπό τά χέρια μας. Ἔτσι γίνεται φανερό ὅτι μόνον ἕνα νέο κίνημα τῆς Ἀριστερᾶς θά μπορέσει νά συντρίψει τά φράγματα πού χωρίζουν τίς προοδευτικές δυνάμεις ἀπό τό ὑπόλοιπο μεγάλο δημοκρατικό κίνημα τῆς χώρας, ἐπιτρέποντας νά δημιουργηθεῖ ἡ ἀναγκαία ἑνότητα τοῦ λαοῦ, προϋπόθεση γιά νά βγοῦμε ἀπό τό σημερινό ἀδιέξοδο προχωρώντας πρός τά ἐμπρός καί ὄχι γυρίζοντας πρός τά πίσω.

Σήμερα, ὑπάρχουν μέσα κι ἔξω ἀπό τήν Ἑλλάδα ὅλες οἱ ἀπαραίτητες δυνάμεις, ὥστε νά εἶναι ἀπόλυτα ρεαλιστική ἡ δημιουργία αὐτοῦ τοῦ κινήματος. Ἡ ὥς τά τώρα ἔλλειψή του δημιουργεῖ ἕνα τεράστιο κενό, γιατί ἀπό τίς 21 Ἀπριλίου ἕως σήμερα δέν βρέθηκε ἀκόμα ἐκείνη ἡ ἰσχυρή ἰδέα-κίνητρο πού θά γαλβάνιζε τό λαό μας καί θά κινητοποιοῦσε εὐρύτατες λαϊκές δυνάμεις.

Ὁ λαός μας γνωρίζει ὅτι πίσω ἀπό τίς διάφορες ἀντιστασιακές ὀργανώσεις βρίσκονται, σέ τελευταία ἀνάλυση, γνωστές πολιτικές δυνάμεις, πού δοκιμάστηκαν καί στήν οὐσία ἀπέτυχαν στό παρελθόν. Ἀπό τήν ἄλλη μεριά, οἱ γνωστές προσωπικότητες –κυρίως τῆς Ἄκρας Δεξιᾶς– πού ἀντιτίθενται στό σημερινό καθεστώς εἶναι οἱ οὐσιαστικοί ὑπεύθυνοι γιά τήν κατάλυση τῆς δημοκρατίας. Καραδοκοῦν περιμένοντας τήν εὐκαιρία νά διαδεχθοῦν τούς στρατιωτικούς στήν ἐξουσία, καί ὁ λαός γνωρίζει ὅτι γιά τό σκοπό αὐτόν εἶναι πρόθυμοι νά δώσουν κάθε εἴδους ἐγγύηση –σέ βάρος τοῦ λαοῦ, φυσικά– στό κοινό ἀφεντικό, τούς Ἀμερικανούς. Ὑπάρχουν ἀκόμα οἱ ὑποψήφιοι δικτάτορες τῆς μεγάλης χούντας, πού θύμωσαν γιατί δέν ἦταν αὐτοί οἱ καταλυτές τῆς δημοκρατίας. 

Μπροστά σ’ αὐτό τό μωσαϊκό –κατευθύνσεων, προθέσεων καί συμφερόντων– ὁ λαός μας παραμένει οὐσιαστικά «ἐχθρικά οὐδέτερος» πρός τό σημερινό καθεστώς, γεγονός πού ἐπιτρέπει στούς Ἀμερικανούς ὑπεύθυνους νά «μαγειρεύουν» μέ ἀπόλυτη ἄνεση γιά νά ἐπιβάλουν τίς λύσεις πού τούς συμφέρουν.

Γιά νά λήξει αὐτή ἡ κατάσταση, πού δέν εἶναι μόνον ἐπικίνδυνη γιά τό μέλλον τῆς πατρίδας μας ἀλλά καί προσβλητική γιά τό λαό μας, πρέπει νά ἔλθει στό προσκήνιο τῆς ἱστορίας ὁ ἴδιος ὁ λαός. Ὅμως, γιά νά τό κάνει, πρέπει προηγουμένως νά πεισθεῖ ὅτι τόν συγκεκριμένο ἀγώνα του καί τίς θυσίες, στίς ὁποῖες, ἀσφαλῶς, θά ὑποβληθεῖ, δέν θά τά καρπωθοῦν, γι’ ἄλλη μιά φορά, πονηροί σφετεριστές καί ἀνίκανοι ἡγέτες. Ὁ ἑλληνικός λαός θά κινητοποιηθεῖ καί θά ἀγωνιστεῖ μονάχα γιά πραγματική δημοκρατία, πού θά τοῦ εξασφαλίσει πραγματικά δικαιώματα καί ἐλευθερίες καί θά διανοίξει τό δρόμο γιά μιά καινούργια ζωή, μέ κοινωνική δικαιοσύνη καί πρόοδο.

Ἡ ἱστορική εὐθύνη αὐτῆς τῆς πορείας βαραίνει ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς Ἕλληνες δημοκράτες, πού θά πρέπει νά ἑνώσουν τίς δυνάμεις τους μέσα σέ ἕνα ἐντελῶς νέο ἀντιδικτατορικό, δημοκρατικό, ἀναγεννητικό κίνημα. Ὅμως, ὅπως ἤδη τόνισα, τό πρῶτο βῆμα πρέπει νά γίνει ἀπό τήν πλευρά τῶν ἐκπροσώπων τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς, μέ τή δημιουργία μιᾶς Νέας Ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς.

ΣYΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Β΄

Ἡ ὀρθή φιλολαϊκή τακτική εἶναι ἐκείνη πού δέν θυσιάζει οὔτε τό μέλλον γιά τό παρόν οὔτε ὅμως καί τό παρόν γιά τό μέλλον. Τό σημερινό στάτους κβό βάζει σέ ὅλους τούς πατριῶτες ἕνα δραματικό ἐρώτημα: ἕως σήμερα ἐφαρμόσαμε μέ συνέπεια καί ἐπιτυχία τήν τακτική τῶν μαζικῶν ἀγώνων; Συνδυάσαμε τούς πολιτικούς ἀγῶνες μέ τήν ἔνοπλη πάλη; Δύσκολα μπορεῖ νά συναντήσει κανείς στήν ἱστορία τοῦ παγκό­σμιου ἐπαναστατικοῦ κινήματος μαζικούς πολιτικούς καί ἐπαναστατικούς ἀγῶνες σάν κι αὐτούς

πού ὀργάνωσαν οἱ Ἕλληνες κομμουνιστές μέσα στό τελευταῖο τέταρτο τοῦ αἰώνα μας. 

Δηλαδή, ὁ ἑλληνικός λαός δοκίμασε ὅλες τίς μορφές γιά νά κατακτήσει τήν ἐξουσία καί νά γίνει νοικοκύρης στό σπίτι του. Δοκίμασε τή μορφή τῆς πολιτικῆς πάλης (1963-1966), πού ἐπισφραγίστηκε μέ τρεῖς ἀλλεπάλληλες ἐκλογικές νίκες, ὅπου ἔδωσε τό 70% στή δημοκρατία καταδικάζοντας τήν πολιτική τῆς ὀλιγαρχικῆς Δεξιᾶς καί τῶν ξένων προστατῶν της. Δοκίμασε ἐπίσης τή μορφή τοῦ ἔνοπλου ἀγώνα (1946-1949). Γιά ποιό λόγο ἀποτύχαμε; Ἀπό τό κίνημά μας δέν ἔλειψε τίποτε. Καί πραγματικά, τό πιό σπουδαῖο ἀπ’ ὅλα εἶναι τό γεγονός ὅτι ἡ πολιτική μας ἔγινε κτῆμα τῶν μεγάλων μαζῶν. Τό ὅτι, δηλαδή, ἕνας ὁλόκληρος λαός κατακτήθηκε, ὡρίμασε, ὀργανώθηκε, ἐκδηλώθηκε, πά-

λεψε. Καί νικήθηκε! Σέ τρεῖς διαδοχικές ἀναμετρήσεις μέσα στό διάστημα τῆς ζωῆς μιᾶς καί μόνο γενιᾶς, πού καί πάλι ἡ ἴδια σηκώνει σήμερα στούς ὤμους της τά βάρη τῆς νέας δοκιμασίας.

Ἔτσι μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι στήν Ἑλλάδα δέν νίκησε οὔτε ἡ ἰδεολογική ἀκτινοβολία τῶν προοδευτικῶν ἰδανικῶν, πού ἔφτασε νά ἐπηρεάζει τίς μεγάλες λαϊκές μάζες, οὔτε ὁ ἔλεγχος τῶν συνδικάτων καί οἱ δίχως προηγούμενο κινητοποιήσεις τῆς ἐργατικῆς τάξης, οὔτε ἡ ὀργανωμένη δύναμη τῆς ἑλληνικῆς νεολαίας, οὔτε ἡ κυριαρχία στήν κουλτούρα, οὔτε ὁ σχηματισμός δυναμικῶν ἐρεισμάτων, οὔτε ἡ μονολιθική συγκρότηση τοῦ κόμματος, οὔτε οἱ μαζικές κινητοποιήσεις ἑκατοντάδων χιλιάδων πολιτῶν, οὔτε ἡ ἔνοπλη δύναμη. Ἀλλά νίκησαν δεκατέσσερις συνταγματάρχες μέ δυό δεκάδες τάνκς!

Τί κρύβεται ὅμως πίσω ἀπό τούς Ἕλληνες συνταγματάρχες; Αὐτό πού κρυβόταν πίσω ἀπό ὅλες τίς νίκες τῆς ἑλληνικῆς ὀλιγαρχίας, δηλαδή τό γεγονός ὅτι στή χώρα μας μπορεῖ νά ἐπεμβαίνει μονόπλευρα ὁ ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός δίχως ἀντίστοιχο διεθνές ἀντίβαρο. Αὐτό σημαίνει τάχα ὅτι οἱ ἀγῶνες τῶν Ἑλλήνων κομμουνιστῶν ἐναντίον τῆς

ἰμπεριαλιστικῆς ἐπιρροῆς ἦταν a priori καταδικασμένοι; Στό σημεῖο αὐτό, νομίζω, συνοψίζεται ἡ τραγική μοίρα τοῦ λαοῦ μας. Γιατί θά ἦταν ἁπλῶς ἀνόητο νά ἀρνηθοῦμε τούς ἡρωικούς ἀγῶνες μας μόνο καί μόνο γιατί ὥς σήμερα δοκιμάσαμε σοβαρές ἧττες. Γνωρίζουμε ὅτι τό τίμημα τῆς ἐλευθερίας εἶναι πολύ ὑψηλό καί ὅτι τίποτα δέν πηγαίνει τελικά χαμένο. Κάθε ἀγώνας, κάθε θυσία, ἔστω καί ἄν συνοδεύεται ἀπό ἥττα, ἀποτελεῖ, σέ τελευταία ἀνάλυση, βῆμα πρός τά ἐμπρός. Ὅμως, στήν περίπτωσή μας, μπορεῖ, νομίζω, νά διατυπώσει κανείς ἕνα ἐρώτημα: δέν ἤξεραν τάχα οἱ ἡγέτες τοῦ ΚΚΕ ὅτι ὁ διεθνής ἰμπεριαλισμός ἔχει λυμένα τά χέρια νά κάνει ὅ,τι θέλει στή χώρα μας; Καί ὅτι ἡ μάξιμουμ βοήθεια πού μποροῦν νά μᾶς προσφέρουν οἱ σοσιαλιστικές χῶρες συνίσταται σέ πλατωνικοῦ τύπου διαμαρτυρίες καί διαβήματα;

Τά τελευταῖα χρόνια στήν Ἑλλάδα, τόσο ἡ Ἀριστερά ὅσο καί ἡ Κεντροαριστερά πρόβαλλαν ὅλο καί πιό ἀνάγλυφα τήν ἀντίθεσή τους πρός τόν ἰμπεριαλισμό, προσπαθώντας νά βροῦν τίς συγκεκριμένες μορφές πού θά ἔπρεπε νά λάβει ἡ ἀντίθεση αὐτή στή χώρα μας – παραδείγματος χάριν, μέ τήν ἀποχώρηση ἀπό τό ΝΑΤΟ, τήν οὐδετερότητα, τήν κατάργηση τῶν ἀμερικανικῶν στρατιωτικῶν βάσεων, τήν ἀναθεώρηση τῶν συμβάσεων μέ τά ξένα καί ἰδίως τά ἀμερικανικά μονοπώλια κ.λπ. Εἶναι φυσικό ὅτι ἀπό τή στιγμή πού οἱ Ἀμερικανοί διαπίστωσαν α) ὅτι ἕνας ἀπό τούς κύριους πολιτικούς ἄξονες –ἄν ὄχι ὁ κυριότερος– τῶν ἀριστερῶν καί κεντροαριστερῶν δυνάμεων ἦταν ἡ ἀμφισβήτηση τῶν «κεκτημένων» δικαιωμάτων τους στή χώρα μας, β) ὅτι ὁ ἑλληνικός λαός στρεφόταν προοδευτικά πρός τήν Ἀριστερά καί ὅτι ἦταν δυνατή, μακροπρόθεσμα, ἀκόμα καί ἡ κατάληψη τῆς ἐξουσίας ἀπό τίς παραπάνω δυνάμεις μέ τή λαϊκή ψῆφο καί γ) ὅτι οἱ κλασικές ἀμερικανόφιλες πολιτικές δυνάμεις (Δεξιά-Κεντροδεξιά) ἦταν ὅλο καί λιγότερο σέ θέση νά ἀντιμετωπίσουν πολιτικά, ἐκλογικά, αὐτή τή στροφή τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, τότε ἔβαλαν σέ ἐφαρμογή τό σχέδιο τῆς κατάληψης τῆς ἐξουσίας ἀπό τό στρατό μέ ὅλες τίς γνωστές συνέπειες: κατάλυση τῆς δημοκρατίας, στρατόπεδα συγκέντρωσης, δικτατορία. Ἀλλά καί στήν περίπτωση ὅπου, ἀνεξάρτητα

ἀπό τήν πολιτική τῆς Ἀριστερᾶς, ἡ ὀλιγαρχία μέ τούς Ἀμερικανούς ἐπιζητοῦσαν νά ὁδηγήσουν τή χώρα μέ κάθε τρόπο στή δικτατορία, καί πάλι ἡ μοναδική πολιτική πού θά μποροῦσε νά τούς ἀναχαιτίσει ἦταν ἐκείνη πού θά ἔβαζε στό δρόμο τους τίς μεγάλες δημοκρατικές μάζες.

Ὅμως, ὅπως ἀποδείχτηκε στήν πράξη, ὁ νόθος χαρακτήρας τῆς ΕΔΑ δέν βοήθησε στή δεδομένη στιγμή τίς προοδευτικές δυνάμεις νά παίξουν τό ρόλο τοῦ μπετόν ἀρμέ ἀνάμεσα στίς λίγο ἤ πολύ εὔπλαστες μάζες τῶν κεντρώων. Ἑπομένως, παρότι τά πολιτικά κείμενα τῆς Ἀριστερᾶς ἀποδεικνύουν τήν ὀρθότητα στή χάραξη τῆς γραμμῆς γιά τήν ἀντιμετώπιση μιᾶς πιθανῆς δικτατορίας, ἐντούτοις ὁ δογματικός χαρακτήρας τοῦ κόμματος, ὁ ὑπεύθυνος γιά τήν παλαιότερη λαθεμένη γραμμή τῆς «ἀνατροπῆς», ἐξακολουθοῦσε νά κυριαρχεῖ στό ὀργανωμένο κίνημα τῆς Ἀριστερᾶς. Τό γεγονός αὐτό εἶχε σοβαρότατες ἐπιπτώσεις. Πρῶτον, γιατί ἐμπόδισε τή φυσιολογική ἀνάπτυξη τῆς Ἀριστερᾶς. Δεύτερον, γιατί ἡ παραπάνω νοοτροπία ἔβαζε τή σφραγίδα της σέ ὅλες τίς σχέσεις τῆς Ἀριστερᾶς. Τρίτον, γιατί δημιουργοῦσε σύγχυση ὡς πρός τίς πραγματικές προθέσεις τοῦ κινήματος. Τέταρτον, γιατί νόθευε τήν καθαρότητα τῆς πολιτικῆς γραμμῆς τῆς ΕΔΑ. Καί, πέμπτον, γιατί γιά ὅλους αὐτούς τούς λόγους οἱ σύμμαχοι τῆς Ἀριστερᾶς, ἀκόμα καί οἱ πιό καλοπροαίρετοι, εἶδαν μέ δυσπιστία ὅλες τίς προσφορές μας, πού τίς θεώρησαν ἕναν τακτικό ἑλιγμό, δίχως νά μπορέσουν νά ἐξετάσουν τό βάθος τῆς πολιτικῆς

πού τούς προτείναμε.

Κατά τή γνώμη μας, ἔπρεπε νά ἀποσαφηνισθεῖ ἔγκαιρα ὁ χαρακτήρας τῆς ΕΔΑ, πράγμα πού σήμαινε ὅτι τό ΚΚΕ ἔπρεπε νά κατανοήσει ὅτι ἡ ΕΔΑ, ὅπως προηγουμένως τό ΕΑΜ, ἀνταποκρινόταν σέ ἕνα εὐρύτερο προοδευτικό κίνημα, πολύ κοντά, δίχως ἄλλο, στό κομμουνιστικό κίνημα, πού ὅμως εἶναι, βασικά, κάτι ἄλλο, πολύ πιό πλατύ ἀπό τό κομμουνιστικό κίνημα.

Οἱ κομμουνιστές δημιούργησαν καί στίς δύο περιπτώσεις τό ΕΑΜ καί τήν ΕΔΑ, τόν πυρήνα ἀπ’ ὅπου ξεκίνησαν τά κυριότερα χαρακτηριστικά τους. Ὅμως, στή συνέχεια, τά κινήματα αὐτά ξεπέρασαν κατά πολύ τά κομματικά ὅρια τοῦ ΚΚΕ, ἔγιναν «κάτι ἄλλο». Ἔγιναν αὐτό πού ὀνομάζουμε ἑλληνικό προοδευτικό κίνημα, στό ὁποῖο ἀνήκουν καί οἱ κομμουνιστές.

Εἶναι φανερό ὅτι ἕνα σοβαρό καί λεπτό πρόβλημα καθοδήγησης γεννήθηκε καί στίς δύο περιπτώσεις. Ποιά θά ἔπρεπε νά εἶναι ἡ σχέση ἀνάμεσα στό ΚΚΕ και τό προοδευτικό κίνημα (ΕΑΜ, ΕΔΑ); Ἔχω τή γνώμη ὅτι καί τίς δυό φορές τό ΚΚΕ, δημιουργός αὐτοῦ τοῦ κινήματος, ἔγινε συγχρόνως καί καταλυτής του, γιατί δέν μπόρεσε νά λύσει ὀρθά αὐτό τό κρίσιμο πρόβλημα. Ἀλλά καί τίς δύο φορές τό ἀντιμετώπισε μέ τόν πιό εὔκολο τρόπο. 

Δηλαδή, τό θεώρησε ἕνα ἁπλό πολιτικό προκάλυμμα, καί ἑπομένως ὑπέταξε τό κίνημα, πέρα γιά πέρα, στήν ἀποκλειστική του καθοδήγηση, ἀφαιρώντας του μιά μιά ὅλες τίς πολιτικές λειτουργίες, ἕως ὅτου τό μετέβαλε σέ ἕναν ἄψυχο καί ἀκέφαλο ὄγκο. Ποιό εἶναι τό βασικό λάθος; Τό ὅτι τό προοδευτικό κίνημα φαίνεται πώς ἀποτελεῖ γιά τό ΚΚΕ ἕνα ποσοτικό καί ὄχι ἕνα ποιοτικό στοιχεῖο. Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι ἡ μή ἔγκαιρη ἀποσαφήνιση τοῦ χαρακτήρα τῆς Ἀριστερᾶς μέ τόν καθορισμό τῆς ὀρθῆς σχέσης ἀνάμεσα στό ΚΚΕ καί τήν ΕΔΑ νόθευσε, ἐξ ἀντικειμένου, τήν πολιτική γραμμή τῆς Ἀριστερᾶς καί εἶχε ἀρνητικά ἀποτελέσματα στήν πολιτική τῆς ἑνότητας, σέ μιά στιγμή πού, ὅπως εἴδαμε, ἦταν τό μοναδικό ὅπλο πού ὑπολόγιζαν οἱ ἐχθροί τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καί τό μόνο μέσον γιά

νά σταματήσει τό κατρακύλισμα πρός τή δικτατορία.

Τό βασικό, λοιπόν, συμπέρασμα ἀπό τήν πρόσφατη ἑλληνική πείρα εἶναι ὅτι ἡ πρόθεση τῶν ἀντιιμπεριαλιστικῶν δυνάμεων τῆς χώρας νά χτυπήσουν τόν ἰμπεριαλισμό ἔφερε ἐντελῶς ἀντίθετα ἀποτελέσματα, γιατί δέν μπόρεσε νά βρεῖ τήν ὀρθή πολιτική ἔκφραση. Σήμερα ὁ ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός θριαμβεύει στήν Ἑλλάδα. Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι δέν φτάνει νά ὑπάρχει ἡ ὀρθή στρατηγική. Πρέπει νά συνυπάρχει καί ἡ σωστή τακτική. Ἔτσι, ἄν ἡ πλειονότητα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ εἶχε ἐπιτύχει νά ἐξουδετερώσει τίς φασιστικές ἑστίες, νά προφυλάξει καί νά ἐπεκτείνει τίς δημοκρατικές κατακτήσεις, τό γεγονός αὐτό δέν θά ἦταν ὠφέλιμο μονάχα γιά τόν ἴδιο τόν ἑλληνικό λαό, ἀλλά καί γιά ὅλες τίς προοδευτικές δυνάμεις τοῦ κόσμου. Θά ἦταν ἐπίσης μιά σοβαρή ἥττα τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ.