Για τους Κύκλους «Επιβάτης» και «Ραντάρ»
 
Ένα από τα βασικότερα στοιχεία στα ποιητικά κείμενα των κύκλων «Επιβάτης» και «Ραντάρ» του Κώστα Τριπολίτη είναι ο εκρηκτικός τους χαρακτήρας. Το στοιχείο αυτό, της έκρηξης, έλειψε και από τις δύο ταυτόχρονες εκτελέσεις τους στην αρχή της δεκαετίας του ‘80, για διάφορους λόγους.

Εκείνο που κατά τη γνώμη μου βάραινε πιο πολύ, ήταν τα ηχητικά όρια της Λαϊκής Ορχήστρας και γι’ αυτό όσοι τραγουδιστές της έντεχνης λαϊκής μουσικής θέλησαν να τα ξεπεράσουν, κατέφυγαν στον ήχο της αμερικάνικης μουσικής και ιδιαίτερα στον ήχο του Χαίντριξ, του κορυφαίου εκπροσώπου αυτής της Σχολής. Το αποτέλεσμα ήταν το περίβλημα (ο αμερικάνικος ήχος) να κυριαρχήσει επί της ουσίας που ήταν ο ελληνικός στίχος και έτσι το κίνημα αυτό να καταταγεί στην ροκ μουσική και να αγκαλιαστεί από την ελληνική νεολαία που διψούσε για εκρηκτικές ηχητικές καταστάσεις.

 Ήταν όμως επόμενο με τον ξένο ήχο να χαθεί και η ελληνικότητα του τραγουδιού και από την άλλη πλευρά, την πλευρά του ήχου της ελληνικής λαϊκής ορχήστρας, να μην ικανοποιούνται πια οι νέες ηχητικές κατακτήσεις, οπότε το ευρύ κοινό και κυρίως η νεολαία στράφηκαν προς τα έργα με τον γνήσιο δικό τους ήχο, δηλαδή τα αμερικάνικα.

Ποιος όμως δίνει τον δικό του ήχο σ’ ένα τραγούδι; Βασικά η ενορχήστρωση. Την έκρηξη την πραγματοποιούν η ορχήστρα και ο τραγουδιστής. Αυτές είναι οι σκέψεις που με οδήγησαν στην αναθεώρηση της ενορχήστρωσης και της τραγουδιστικής ερμηνείας αυτών των δύο έργων, δεδομένου ότι ο χρόνος βοήθησε να ξαναγίνουν επίκαιρα τα κείμενα και η μουσική.

Έτσι για την μελωδική ερμηνεία επέλεξα την Φωτεινή Δάρρα, που από καιρό πίστευα ότι τόσο φωνητικά όσο και ερμηνευτικά ανταποκρινόταν απόλυτα στις νέες αντιλήψεις μου για τη μορφή της νέας ερμηνείας, ενώ για την ορχήστρα, αντί για την χρήση των μουσικών οργάνων της ροκ, αποφάσισα ότι η Λαϊκή μου Ορχήστρα είναι ικανή να στηρίξει την απαιτούμενη ηχητική έκρηξη, φτάνει να προσαρμοστεί το κάθε όργανο και ο κάθε μουσικός στην αναγκαιότητα της ριζικής αλλαγής ως προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Όλα ήταν θέματα αντίληψης και σκληρών δοκιμών. Πρώτη η Φωτεινή Δάρρα ανταποκρίθηκε απόλυτα στη νέα αντίληψη ύστερα από πολλές κοπιώδεις, όμως τελικά ευχάριστες προσπάθειες. Όσο για την ορχήστρα, με τη συμπαράσταση του Γιάννη Μπελώνη, ασχοληθήκαμε σχολαστικά με την υλοποίηση των αλλαγών που θα έκαναν τη Λαϊκή Ορχήστρα -χωρίς να χάσει τον χαρακτήρα της- να γίνει ικανή να προκαλεί την απαραίτητη ηχητική έκρηξη που θα βοηθούσε την ανάδειξη των κειμένων που αποκαλύπτουν δραματικά την τραγωδία του ελληνικού λαού στην πλέον σκληρή της μορφή: Όταν δηλαδή δόλιες δυνάμεις προσπαθούν να τον μεταβάλουν σε Επιβάτη μέσα στην ίδια του τη χώρα.

Μίκης Θεοδωράκης
 
 

ΕΠΙΒΑΤΗΣ
 
Ο Επιβάτης είναι σίγουρα ένας από τους πλέον σημαντικούς κύκλους τραγουδιών του Θεοδωράκη από κάθε άποψη: ποίηση, μελωδικά και ρυθμικά ευρήματα, ενορχήστρωση. Όμως η μεγάλη σημασία του έγκειται στο πολιτικό – ιδεολογικό – υπαρξιακό στίγμα που εκφράζει και εκπέμπει.

Μεγάλη υπήρξε η συμβολή του νεαρού τότε ποιητή Κώστα Τριπολίτη με την σκληρή, ανατρεπτική και προφητική του γλώσσα που ανατέμνει χειρουργικά την πολιτική στιγμή της Ελλάδας της δεκαετίας του ’80 και τα αδιέξοδα που δημιουργεί σε ανθρώπους σαν τον συνθέτη, καθώς συνειδητοποιούν το τέλος της Μεγάλης Ουτοπίας των λαϊκών αγώνων όπως τους έζησαν έως τότε.

Εν τούτοις ο Θεοδωράκης φαίνεται να αντλεί από το προσωπικό του δράμα μιαν εξαίσια διάθεση για λυρική έκφραση γράφοντας μελωδίες μιας εντελώς νέας ευαισθησίας και μορφής. Για πρώτη φορά καταφεύγει σε τριμερείς ρυθμούς ξένους στην παράδοση της ελληνικής λαϊκής μουσικής σαν να θέλει να δείξει την απογοήτευσή του από την παγίδευση του λαϊκού κινήματος σ’ ένα δρόμο δίχως επιστροφή.

Όμως αυτή η νέα του αποκοτιά, να καταγγείλει ένα νέο καθεστώς τη στιγμή της μεγάλης του λάμψης, θα πληρωθεί ακριβά, καθώς αρχίζει να χτίζεται γύρω του ο νόμος της σιωπής με στόχο το θάψιμό του ως συνθέτη, με τρόπο κομψό και αθέατο και όχι με τη βαρβαρότητα με την οποία θέλησαν να τον εξαφανίσουν οι δικτάτορες.

Και είναι αληθινά κρίμα, όχι τόσο για τον συνθέτη που όπως φάνηκε καμμιά δύναμη δεν είναι ικανή να τον διαγράψει από τις καρδιές των χιλιάδων θαυμαστών του αλλά για το ελληνικό κοινό που του στέρησαν τη δυνατότητα να γνωρίσει και να αγκαλιάσει όσο θα έπρεπε τις νέες δημιουργίες του Θεοδωράκη της δεκαετίας του ’80: «Επιβάτης», «Ραντάρ», «Χαιρετισμοί», «Πικροσάββατα», «Φαίδρα», «Διόνυσος» και άλλα. Έργα ισάξια της χρυσής εποχής της δεκαετίας του ’60 που το καθένα διανοίγει έναν καινούριο δρόμο στην εξέλιξη της ελληνικής μουσικής.

Σήμερα, ύστερα από είκοσι και πλέον χρόνια, επιβεβαιώνονται απολύτως οι προφητικοί στίχοι του Τριπολίτη. Πώς να αντέξει αλήθεια, η ανερχόμενη τότε νέα τάξη τον αποκαλυπτικό λόγο του Τριπολίτη επικυρωμένο όχι μόνο από τον μουσικό αλλά και τον πολιτικό Θεοδωράκη που εκείνη τη στιγμή (1981) προκαλούσε όπως πάντα τους πάντες και τα πάντα.

Εάν η Αριστερά εισάκουε τότε τις προτάσεις του για την δημιουργία της Ενωμένης Αριστεράς (Κίνηση για την Ενότητα της Αριστεράς) (1978) ο πολιτικός χάρτης της χώρας θα ήταν διαφορετικός. Δεν θα υπήρχε το μονοπώλιο εξουσίας και εν πάση περιπτώσει η νέα εξουσία θα ήταν υποχρεωμένη να παίρνει σοβαρά υπ’ όψιν της μια ισχυρή Αριστερά που μόνο αυτή θα μπορούσε να συντηρήσει και να αναπτύξει το προοδευτικό μαζικό κίνημα όπως το είχαν διαμορφώσει οι ιστορικές συνθήκες στις οποίες εκείνη είχε πρωταγωνιστήσει.

Όμως οι ηγεσίες των αριστερών κομμάτων απέρριψαν τελικά στην πράξη την πρότασή του, το ΠΑΣΟΚ ανέπνευσε γιατί έβλεπε ότι ο δρόμος ήταν ανοιχτός για την μονοκρατορία του με μια Αριστερά πολυδιασπασμένη και ο Θεοδωράκης βρέθηκε να συνεργάζεται με το ΚΚΕ (εξελέγη τότε βουλευτής) λόγω της υπόσχεσης των ηγετών του να προχωρήσουν στην Ενότητα της Αριστεράς…

Όμως εκείνος γνώριζε πια πολύ καλά ότι όλα είχαν τελειώσει για την μεγάλη «εαμική» παράταξη με τα ιδανικά της οποίας είχε γαλουχηθεί. Και ενώ οι πάντες στην Αριστερά και στην Κεντροαριστερά πανηγύριζαν την μεγάλη αλλαγή, μόνος αυτός, παραφωνία φοβερή, τολμά να διακηρύξει τους φόβους του και μάλιστα με το λαοφιλέστατο όπλο του τραγουδιού. Έτσι η «νέα φυλή» των ελλήνων που μόλις τότε άρχισε να δημιουργείται, τον εκδικείται με πρώτο θύμα τον «Επιβάτη».

Και πώς να μην το κάνει, όταν υπάρχουν στίχοι όπως οι παρακάτω:

… Πήρες ένα δρόμο αντίθετο απ’ ό,τι έχω πάρει.
Με καινούριο τώρα επίθετο και άλλη ενδυμασία
πήρες ένα δρόμο αντίθετο και είσαι εξουσία.
                                *
Μια ανάπηρη εξουσία τουφεκίζει τις βδομάδες
σε αργή αυτοκτονία να τραβάει τις Ελλάδες….
                                *
Επιβάτης στην υστερία αυτού του τόπου
που τα κόκκαλα τσακίζει και τα όνειρα του ανθρώπου.
                                *
Και την πληρώνω με φόρους και με πρόστιμα
και με της ζωής μου το απόστημα.
                                *
Αν απόψε το τραγούδι που αγαπάς
δεν τ’ αφήσεις μοναχό να σ’ οδηγήσει
το σκαλί αυτό που τώρα ακουμπάς
αύριο θα το ‘χεις πριονίσει.
                                *
… θα ‘σαι αύριο φτηνός διαχειριστής
σε μια ξένη εξουσία.
                                *
Το τραγούδι μου γυρεύει εσένα για να ειπωθεί
ζητάει νεύρα και καρδιά για να σωθεί.
                                *

Με την απόσταση το χρόνου όλες οι παραπάνω σκέψεις ενδιαφέρουν κυρίως τους αναλυτές της ιστορίας. Εμείς τα παραθέτουμε για να βοηθήσουμε τον ακροατή να σχηματίσει μια σφαιρική εικόνα για το έργο, καθώς οι ιστορικές συνθήκες και τα προσωπικά βιώματα παίζουν σοβαρό λόγο στη διαμόρφωσή του.

Το κάνουμε επίσης γιατί θέλουμε να διαλύσουμε τον μύθο ότι τάχα η μουσική φλέβα του Θεοδωράκη δεν ήταν η ίδια με κείνη των μεγάλων επιτυχιών της δεκαετίας του ’60.

Ελπίζουμε πως ακούγοντας κανείς τον «Επιβάτη» θα ανακαλύψει τον ίδιο πάντοτε Θεοδωράκη, την ίδια μελωδική ευρηματικότητα, φαντασία, δύναμη, ανανεωμένο και τολμηρό.

Andreas Brandes