Κατάσταση Πολιορκίας
1968
Περιγραφή:
Κατάσταση Πολιορκίας
Σύνθεση: 1968, Βραχάτι
Ποίηση: Ρένα Χατζηδάκη (ψευδώνυμο Μαρίνα)
Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη, Αντώνης Καλογιάννης
Ενορχήστρωση: Γιάννης Μαρκόπουλος.
Έκδοση δίσκου: 1970, Polydor
Αργότερα, η ηχογράφηση αυτή κυκλοφόρησε σε cd μαζί με το Πνευματικό Εμβατήριο.
Η Μαρίνα έμεινε στο διάδρομο μπροστά στο κελί αρ. 1 . Μαζί με μιαν άλλη κοπέλα που φορούσε παντελόνια. Όταν με ξαναπήγαν πλάι στο παλιό κελί, η Μαρίνα είχε μεταφερθεί στο κελί των γυναικών. Όταν έκανα τη μεγάλη απεργία πείνας, άκουγα τη φωνή της Μαρίνας που φώναζε τον φρουρό να με προσέχει…
Η Μαρίνα έγραψε ένα ανυπέρβλητο σε ομορφιά, δύναμη και αλήθεια ποίημα. Κάθε λέξη, εικόνα, νόημα, μπήγονταν στη σάρκα μου. Με πονούσαν. Με ανακούφιζαν. Με λύτρωναν. Ήταν η φωνή μας. Ήταν τα ίδια μου τα λόγια –οι ελπίδες- που έγιναν <<σαπισμένα σταφύλια>>. Ήταν η οργή. Η πίκρα. Κι όμως ήταν η δύναμή μας.
Έλαβα αρχικά το πρώτο μέρος. Συνέθεσα δίχως ανάσα τη μουσική. Αργότερα στο Βραχάτι μου ΄στειλαν το δεύτερο και το τρίτο μέρος.
Σαν μουσική φόρμα είχα την ευκαιρία να επιβεβαιώσω το δρόμο που άνοιξα με τα ΕΠΙΦΑΝΙΑ-ΑΒΕΡΩΦ. Ήταν ένα καινούριο <<τραγούδι-ποταμός>> σε τρία μέρη.
Στην αρχή ο τίτλος ήταν ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΒΕΡΩΦ, γιατί εκεί γράφτηκε, μετά την καταδίκη της Μαρίνας από το στρατοδικείο. Η Μαρίνα έγραφε και έσκιζε ευθύς τα ποιήματά της. Σώθηκαν τα δικά μας χάρη σε μια συγκρατούμενη φίλη της, τη Σύλβα Ακρίτα, που φρόντισε να τα αντιγράψει. Αργότερα μπήκε ο οριστικός τίτλος : ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ.
(Από το ημερολόγιο του συνθέτη)
(Σημείωμα του μουσικοκριτικού Andreas Brandes με αφορμή την παρουσίαση του έργου σε Αυστραλία και Γερμανία,1995)
Η σύνθεση του έργου ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ έγινε τον Μάρτιο του 1968, ευθύς μετά την προσωρινή αποφυλάκιση του συνθέτη από τις Φυλακές Αβέρωφ.
Την ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη είχε δει μια πρώτη και τελευταία φορά στους διαδρόμους της Γενικής Ασφάλειας τον Σεπτέμβριο του 1967, ένα μήνα μετά τη σύλληψή του. Το χειρόγραφο του το παρέδωσε η συγκρατουμένη της Χατζηδάκη, Σύλβα Ακρίτα.
Όπως έγινε γνωστό ο Θεοδωράκης το μελοποίησε απνευστί και αργότερα, το θέρος του ΄68, πριν τον εκτοπίσουν στη Ζάτουνα, εργάσθηκε στο Βραχάτι πάνω στο πρώτο υλικό για να τοθ δώσει την τελική του μορφή.
Λίγους μήνες αργότερα τα χειρόγραφα βρέθηκαν στο Λονδίνο, στα χέρια της Μαρίας Φαραντούρη, η οποία φρόντισε για την πρώτη εκτέλεση που έγινε στην αίθουσα Roundhouse στα 1969. Ο Θεοδωράκης άκουσε αυτή τη συναυλία στη Ζάτουνα απ΄ το μικρό τρανζίστορ που είχε κρυμμένο.
Στη συνέχεια το έργο κυκλοφόρησε σε δίσκο στο εξωτερικό. Έκτοτε, όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ δεν παίχτηκε ποτέ ξανά και σήμερα παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε ελληνικό κοινό.
Αυτή τη φορά ο συνθέτης εμπιστεύθηκε την ενορχήστρωση του έργου στον Μπάμπη Κανά, δίνοντάς του κάθε ελευθερία, πιστεύοντας ότι το πρωτογενές μουσικό υλικό είναι ανθεκτικό σε πειραματισμούς. Ο Κανάς εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο τη συναίνεση του συνθέτη, οδηγώντας τις αρμονικές και ενορχηστρωτικές του παρεμβάσεις στα άκρα. Έτσι, όπως τονίζει κι ο ίδιος ο Θεοδωράκης, θα πρέπει στην εκδοχή που θα ακούσουμε να προστίθεται η διευκρίνιση «Κατάσταση Πολιορκίας κατά Κανάν», κυρίως σαν φόρος τιμής στη συνεισφορά του νέου συνθέτη, ο οποίος είναι φανερό ότι προσπάθησε να υπογραμμίσει τα νοήματα και το κλίμα του ποιητικοί κειμένου.
Είναι γνωστό ότι ο Θεοδωράκης μπορεί να μας παρουσιάζει τις πιο τραγικές καταστάσεις με τη γαλήνια ηρεμία που προσφέρει η μελωδική του ευρηματικότητα. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ ακολούθησε τα ΕΠΙΦΑΝΙΑ ΑΒΕΡΩΦ. Πρόκειται για τα δύο πρώτα έργα που ο συνθέτης χαρακτηρίζει με τον όρο «Τραγούδι-Ποταμός» και «ΜΕΤΑΣΥΜΦΩΝΙΚΑ».
Πέρα απ΄την ωραιότητα και τη δραματική πυκνότητα του ποιητικού κειμένου που αποτελεί ίσως την πιο σπαρακτική αλλά και την πιο αυθεντική μαρτυρία της δικτατορικής περιόδου, ο Θεοδωράκης προχωρεί για πρώτη φορά στη σύνθεση μιας αέναης μελωδικής γραμμής κατά τα βυζαντινά πρότυπα.
Αυτή η ταχνική δεν έχει τίποτα το κοινό μ΄αυτό που ονομάζεται «ανάπτυξη», γιατί σε γενικές γραμμές η δεύτερη οφείλει να περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της, ενώ η πρώτη προχωρεί προς τα εμπρός, γεννώντας τη μια μουσική φράση μέσα από την άλλη. Σαν ένας μουσικός ποταμός. Που μας έδειχνε από τότε τις τεχνικές δυνατότητες της έντεχνης λαϊκής μουσικής σε μια διαφορετική εκδοχή από εκείνη του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ.
Με τη νέα συμφωνική της εκδοχή η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ έρχεται να προστεθεί στα συμφωνικά και μετασυμφωνικά έργα του συνθέτη, των οποίων η παρουσίαση στην Ευρώπη και στην Αυστραλία συναντά όλο και μεγαλύτερη απήχηση, κυρίως σ΄ένα κοινό που δεν είναι εγκλωβισμένο σε σχηματοποιημένες αντιλήψεις και που ενδιαφέρεται κυρίως για μια ζωντανή μουσική και γενικότερα για ένα σύγχρονο έργο που να εκφράζει τις σύγχρονες υπαρκτές αγωνίες και οραματισμούς του ανθρώπου.
[Το ποίημα αυτό, που είχε πρώτα τον τίτλο Γ.Φ.Α. ( Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ), γράφτηκε το Φλεβάρη του 1968 ανάμεσα στους δύο νόμους περί «αμνηστίας» (Α.Ν.228/1967 και Α.Ν.282/1968). Το πρώτο μέρος του ποιήματος, στον πολύπλοκο, παράνομο δρόμο που χρησιμοποιήθηκε για να βγει από τις φυλακές και να φτάσει στον προορισμό του σα γράμμα, έπεσε τυχαία στα χέρια του Μίκη Θεοδωράκη, που το μελοποίησε αμέσως. Μετά την αποφυλάκισή της, το Μάρτη του 1968, η ποιήτρια συναντήθηκε με τον συνθέτη, του έδωσε το δεύτερο και το τρίτο μέρος του ποιήματος, και οι δύο αποφάσισαν να αλλάξουν τον τίτλο σε ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ και να κυκλοφορήσουν το έργο παράνομα στην Ελλάδα και νόμιμα στο εξωτερικό. Το ψευδώνυμο «Μαρίνα» χρησιμοποιήθηκε στην αρχή για λόγους προφύλαξης και μετά για λόγους αρχών, όσο υπήρχε η στρατιωτική δικτατορία.
(Σημείωμα από την πρώτη νόμιμη έκδοση του ποιήματος, Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, 1974)]
