Canto Olympico
1990
Περιγραφή:
Canto Olympico
Σύνθεση: 1990 - 1991
Ποίηση: Δήμητρα Μαντά
Ηχογράφηση: 1992, Βαγγέλης Χατζησίμος, Φραγκίσκος Βουτσίνος, Έλενα Μουζάλα (Πιάνο), Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ, υπο την διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού, (διευθυντής Χορωδίας: Αντώνης Κοντογεωργίου), LYRA/INTUITION RECORDS
Η παραγγελία για τη σύνθεση ενός συμφωνικού έργου αφιερωμένου στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης (1992) έγινε στα 1990 από το IOC (International Olympic Comitee).
Ξεκινώντας τη σύνθεση από τις ιδέες του κ.Samaranch που περιέχονταν στο σενάριο που μου είχε δώσει, κράτησα μόνο το ιστορικό της διαδρομής των Αγώνων. Σκέφτηκα ότι το περιεχόμενο και η μορφή ενός έργου, που απευθύνεται σε εκατομμύρια φιλάθλους όλου του κόσμου, πρέπει να αντιστοιχούν σε απλές παραστάσεις, όσο γίνεται πιο κοντά προς το τραγούδι, που αποτελεί τη βάση της μουσικής παιδείας των σύγχρονων κοινωνιών.
Γι΄αυτό προτίμησα τη φόρμα σουίτα, δηλαδή επτά ανεξάρτητα μέρη και το περιεχόμενο τραγούδι με όσο γίνεται πιο ανάγλυφες και εύληπτες συμφωνικές επεξεργασίες. Δηλαδή κάτι που είχα κάνει, νομίζω με επιτυχία, λίγο πιο πριν (1987) με τον καινούριο συμφωνικό – μπαλετικό ΖΟΡΜΠΑ. Τόσο στο ένα όσο και στο άλλο έργο, η χρήση παλιών δοκιμασμένων μουσικών θεμάτων (και για να το πω πιο απλά, τραγουδιών μου) δεν θεωρείται, τουλάχιστον από μένα, επιστροφή, αλλά σαν μια έμπρακτη απόδειξη της πίστης μου στο τραγουδιστικό υλικό μου, που ανεξάρτητα από την επιτυχία που είχε στην εποχή που πρωτοπαρουσιάστηκε, πιστεύω ότι ένα μέρος του έχει διαχρονική αξία.
Έτσι το CANTO OLYMPICO, όπως τελικά αποφάσισα να το ονομάσω, είναι μια συμφωνική – ορατοριακή σουίτα σε επτά μέρη με τη συμμετοχή τριών σολίστ: ενός τενόρου, ενός μπάσου και ενός πιανίστα. Η χορωδία όπως και στο CANTO GENERAL, παίζει πρωταρχικό ρόλο. Και όταν λέμε χορωδία, εννοούμε ποιητικό κείμενο.
Από άποψη φιλοσοφίας και μορφής το CANTO OLYMPICO δεν στοχεύει απλά στην προβολή της παγκοσμιότητας του ολυμπιακού ιδεώδους, προσπαθεί να αποδώσει ό,τι διαχρονικό και αναλλοίωτο στην ψυχή του λαού που το δημιούργησε.
(Σημείωμα του συνθέτη για το έργο)
Το Canto Olympico ή Ολυμπιακό Τραγούδι είναι ένας μουσικός ύμνος στην ελληνική αθλητική ιδέα που ανέκαθεν ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδέα της ειρήνης.
Το έργο αρχίζει με την Ωδή στο Δία, πατέρα των θεών, πρώτο θεό των Ελλήνων, που εξάλλου ο ναός του δεσπόζει στην αρχαία Ολυμπία.
Τον <<εμπνευστή του μεγαλείου και της ομορφιάς>>.
Ακολουθεί η Ωδή στον Απόλλωνα, τον θεό του μέτρου και της μουσικής. Τον θεό της αστραπής και του ήλιου που ο ποιητής τον καλεί να προσφέρει το στεφάνι της νίκης.
Τέλος, το πρώτο μέρος κλείνει με την Ωδή στον Κόροιβο, τον πρώτο Ολυμπιονίκη της πρώτης Ολυμπιάδας, που ως φνωστόν οργανώθηκε στην Ολυμπία κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα.
Με τους τρείς αυτούς ύμνους ο Θεοδωράκης υπενθυμίζει στον σύγχρονο κόσμο τις ρίζες των Ολυμπιακών Αγώνων. Παράλληλα όμως διακηρύσσει ότι η αθλητική ιδέα υπήρξε πάντοτε ιερή, ισάξια των Θεών, εκφραστής των πλέον ευγενικών ανθρώπινων ιδανικών και αισθημάτων.
Μετά το σχεδόν θρησκευτικό αυτό μέρος, ακολουθούν οι Αθλητικού Αγώνες. Πρόκειται όχι μόνο για τη φυσική αλλά και για την ψυχική και ηθική πλευρά της : <<Ο Νικητής είναι αυτός που ξεπερνά τον εαυτό του… Πρώτα είναι ο αγώνας και μετά ακολουθεί η Νίκη…>>.
Ακολουθεί η Νίκη, που αντίθετα με τη δραματική ένταση του προηγούμενου μέρους είναι ένας ύμνος στο λυρισμό.
Τραγουδά ο Νικητής που συνοδευόμενος από το Χορό, λέει:
<<Η πρώτη σκέψη σε Σε Πατρίδα…>> Και προσθέτει : <<Δόξα και Τιμή στον Νικητή, στην Πατρίδα του τη ζηλευτή. Δόξα και στους άλλους που νικήθηκαν. Στον καλό αγώνα όλοι νίκησαν>>.
Ο Πόλεμος παρεμβαίνει εδώ για να υπενθυμίσει ότι η φύση του αποτελεί το ακριβώς αντίθετο της αθλητικής ιδέας που, όπως είπαμε, ταυτίζεται με την ειρήνη, το μέγιστο ανθρώπινο αγαθό.
Η ορχήστρα βρυχάται, αληθινός ηχητικός δράκος που από τα ρουθούνια του ξεπηδούν φλόγες. Αυτοί οι μουσικοί σπασμοί οδηγούν στη χορωδία (τις φωνές των ανθρώπων) που επαναλαμβάνουν τη φράση : <<Το νερό έγινε φωτιά>>.
Στο μέσο του ανθρώπινου σπαραγμού, σαν αρχαίο χορικό, γίνεται επίκληση στον αγαπημένο θεό του συνθέτη:
<<Απόλλωνα, μέγα θεέ, κάνε να ρθει ξανά η γνώση μαζί και του ανθρώπου η καρδιά να ξαναγεννηθεί απ΄τις στάχτες του, φοίνικας νέος…>>
Ύμνος στην Πατρίδα-Γη. Με βυζαντινίζοντες ήχους ξεκινά, λες μέσα απ΄το χώμα, το τραγούδι της αδελφοσύνης όλων των λαών της γης, αν και εφόσον ξεπεράσουν κάποτε τις έριδες και τα μίση, καταδικάσουν οριστικά τον πόλεμο και εδραιώσουν τελειωτικά στη Γη την παγκόσμια ειρήνη.
Είναι οπωσδήποτε ο υψηλότερος και ο πιο ευγενικός οραματισμός και πόθος όλων των απλών ανθρώπων, ανεξάρτητα από χρώμα, φυλή και κοινωνική θέση.
Ο ύμνος αυτός υψώνεται σε ένα απ΄τα συναρπαστικότερα και λυρικότερα χορωδιακά έργα του συνθέτη. Ανεβαίνει συνεχώς, σκαλοπάτι σκαλοπάτι :
<<Γιορτή, γιορτή να λάμψει πάνω στη Γη!>>
<<Ειρήνη! Σένα χαιρετώ πρώτη απ΄όλους τους θεούς… Όλοι οι λαοί αδέρφια!... Άμποτε μια μέρα οι λαοί να ενωθούνε μέσα στη μια πατρίδα μας – Γη!>>.
Και το έργο κλείνει με το έκτο και τελευταίο μέρος, την Αναγέννηση της Ολυμπιάδας.
Ο συνθέτης ξεκινά το μέρος αυτό με μια εκτενή εισαγωγή βασισμένη αποκλειστικά στα κρουστά. Οι ρυθμοί είναι βασικά κρητικοί. Πράγματι, πρόκειται για σπέρματα από το χανιώτικο συρτό που ο συνθέτης τον οικοδομεί με τα κρουστά δίνοντάς του τη φόρμα της φούγκας. Αυτή η εισαγωγή των κρουστών υψώνεται συνεχώς για να οδηγήσει στο solo piano. Από κει και πέρα ο κρητικός ρυθμός χωρίς ανάσα δε θα σταματήσει ποτέ! Ορχήστρα, πιάνο και χορός σ΄ένα συνεχή διάλογο προσπαθούν να δημιουργήσουν την ξέφρανη, τη διονυσιακή χαρά της συναδέλφωσης των ανθρώπων μέσα στην έννοια του ολυμπιακού πνεύματος.
Ο Χορός υμνεί την αναγέννηση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα του 1896 κι από κει και πέρα περιγράφει όλα τα αθλήματα.
Στο τέλος, ο Χορός ψάλλει: <<Χαρά! Μεγάλη Χαρά! Της Ολυμπιάδας πνεύμα ιερό στον καινούργιο αγώνα στάσου φωτεινό>>.
Το Canto Olympico κλείνει όπως άρχισε. Με τη μουσική του Ύμνου στο Δία. Με τη διαφορά ότι εδώ τα λόγια είναι διαφορετικά, δάνειο από ένα άλλο έργο του Θεοδωράκη. Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού, στο σημείο που αμέσως μετά τον εμφύλιο πολεμο (1946-50) καλούσε τους συμπατριώτες του να ενωθούν:
Ενωθείτε βράχια βράχια.
Ενωθείτε χέρια χέρια.
Σήμερα παντρεύουμε τον Ήλιο
με τη νύφη τη μονάκριβη
την Πασχαλιά!
Πολυχρόνιος ημέρα
Υπερμάχω! Υπερμάχω!
(Σημείωμα του Andreas Brandes)
