Επιβάτης
1981
Περιγραφή:
Επιβάτης
Ποίηση: Κώστας Τριπολίτης
Ερμηνεία: Μαργαρίτα Ζορμπαλά
Συμμετέχει ο Γιάννης Μπογδάνος
Ενορχήστρωση: Τάσος Καρακατσάνης
Έκδοση δίσκου: 1981
Μεγάλη υπήρξε η συμβολή του νεαρού τότε ποιητή Κώστα Τριπολίτη με τη σκληρή, ανατρεπτική και προφητική του γλώσσα που ανατέμνει χειρουργικά την πολιτική στιγμή της Ελλάδας της δεκαετίας το ’80 και τα αδιέξοδα που δημιουργεί σε ανθρώπους ως ο συνθέτης, καθώς συνειδητοποιούν το τέλος της Μεγάλης Ουτοπίας των λαϊκών αγώνων όπως τους έζησαν έως τότε.
Εντούτοις ο Θεοδωράκης φαίνεται να αντλεί από το προσωπικό του δράμα μια εξαίσια διάθεση για λυρική έκφραση γράφοντας μελωδίες μιας εντελώς νέας ευαισθησίας και μορφής. Για πρώτη φορά καταφεύγει σε τριμερείς ρυθμούς ξένους στην παράδοση της ελληνικής λαϊκής μουσικής σαν να θέλει να δείξει την απογοήτευσή του από την παγίδευση του λαϊκού κινήματος σ’ ένα δρόμο δίχως επιστροφή.
Όμως αυτή η νέα του αποκοτιά, να καταγγείλει ένα νέο καθεστώς τη στιγμή της μεγάλης του λάμψης, θα πληρωθεί ακριβά, καθώς αρχίζει να χτίζεται γύρω του ο νόμος της σιωπής με στόχο το θάψιμό του ως συνθέτη, με τρόπο κομψό και αθέατο και όχι με τη βαρβαρότητα με την οποία θέλησαν να τον εξαφανίσουν οι δικτάτορες. Και είναι αληθινά κρίμα, όχι τόσο για τον συνθέτη που, όπως φάνηκε, καμιά δύναμη δεν είναι ικανή να τον διαγράψει από τις καρδιές των χιλιάδων θαυμαστών του, αλλά για το ελληνικό κοινό που του στέρησαν τη δυνατότητα να γνωρίσει και να αγκαλιάσει όσο θα έπρεπε τις νέες δημιουργίες του Θεοδωράκη της δεκαετίας του ’80: ΕΠΙΒΑΤΗΣ, ΡΑΝΤΑΡ, ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ, ΠΟΚΡΟΣΑΒΒΑΤΑ, ΦΑΙΔΡΑ, ΔΙΟΝΥΣΟΣ και άλλα. Έργα ισάξια της χρυσής εποχής της δεκαετίας του ’60, που το καθένα διανοίγει έναν καινούριο δρόμο στην εξέλιξη της ελληνικής μουσικής.
Σήμερα, ύστερα από είκοσι και πλέον χρόνια, επιβεβαιώνονται απολύτως οι προφητικοί στίχοι του Τριπολίτη. Από τη άλλη μερία, ακούγοντας τη μουσική, παρατηρεί κανείς την αγάπη του συνθέτη στον ήχο της λαϊκής του ορχήστρας με τους Παπαδόπουλο, Καρνέζη να δίνουν τον χαρακτήρα και το χρώμα στις θαυμάσιες μουσικές εισαγωγές – εξαιρετικός ο διάλογος ανάμεσα στα δύο μπουζούκια στο «Με σημαία και περίστροφο» - ή να χρωματίζουν τις τόσο ευαίσθητες και συγκινητικές μελωδίες σε ρυθμό βαλς (τριμερή) που η λυρικότητά τους έρχεται να αντισταθμίσει την πίκρα των νοημάτων.
Πώς να αντέξει αλήθεια η ανερχόμενη τότε νέα τάξη τον αποκαλυπτικό λόγο του Τριπολίτη επικυρωμένο όχι μόνο από τον μουσικό, αλλά και τον πολιτικό Θεοδωράκη που εκείνη τη στιγμή (1981) προκαλούσε όπως πάντα τους πάντες και τα πάντα. Εάν η Αριστερά εισάκουε τότε τις προτάσεις του για τη δημιουργία της Ενωμένης Αριστεράς (Κίνηση για την Ενότητα της Αριστεράς) (1978), ο πολιτικός χάρτης της χώρας θα ήταν διαφορετικός. Δε θα υπήρχε το μονοπώλιο εξουσίας και εν πάση περιπτώσει η νέα εξουσία θα ήταν υποχρεωμένη να παίρνει σοβαρά υπόψη της μια ισχυρή Αριστερά, που μόνο αυτή θα μπορούσε να συντηρήσει και να αναπτύξει το προοδευτικό μαζικό κίνημα όπως το είχαν διαμορφώσει οι ιστορικές συνθήκες στις οποίες εκείνη είχε πρωταγωνιστήσει.
Όμως οι ηγεσίες των αριστερών κομμάτων απέρριψαν τελικά στην πράξη την πρότασή του, το ΠΑΣΟΚ ανέπνευσε γιατί έβλεπε ότι ο δρόμος ήταν ανοιχτός για τη μονοκρατορία του με μια Αριστερά πολυδιασπασμένη και ο Θεοδωράκης βρέθηκε να συνεργάζεται με το ΚΚΕ (εξελέγη τότε βουλευτής) μόνο και μόνο λόγω της υπόσχεσης των ηγετών του να προχωρήσουν στην Ενότητα της Αριστεράς…
Όμως εκείνος γνώριζε πια πολύ καλά ότι όλα είχα τελειώσει για τη μεγάλη «εαμική» παράταξη, με τα ιδανικά της οποίας είχε γαλουχηθεί. Και ενώ οι πάντες στην Αριστερά και στην Κεντροαριστερά πανηγύριζαν τη μεγάλη αλλαγή μετά τις εκλογές του 1981, μόνος αυτός, παραφωνία φοβερή, τολμά να διακηρύξει τους φόβους του και μάλιστα με το λαοφιλέστατο όπλο του τραγουδιού. Έτσι η «νέα φυλή» των Ελλήνων, που μόλις τότε άρχισε να δημιουργείται και που αυτοαποκαλούνται «δημοκρατικές και άλλες δυνάμεις», τον εκδικείται με πρώτο θύμα τον ΕΠΙΒΑΤΗ.
Και πώς να μην το κάνει όταν υπάρχουν στίχοι όπως οι παρακάτω:
[…] Πήρες ένα δρόμο αντίθετο απ’ ό,τι έχω πάρει.
Με καινούριο τώρα επίθετο και άλλη ενδυμασία
πήρες ένα δρόμο αντίθετο και είσαι εξουσία.
Μια ανάπηρη εξουσία τουφεκίζει τις βδομάδες
σε αργή αυτοκτονία να τραβάει τις Ελλάδες…
Επιβάτης στην υστερία αυτού του τόπου
που τα κόκαλα τσακίζει και τα όνειρα του ανθρώπου.
Και την πληρώνω με φόρους και με πρόστιμα
και με της ζωής μου το απόστημα.
Αν απόψε το τραγούδι που αγαπάς
δεν τ’ αφήσεις μοναχό του να σ’ οδηγήσει
το σκαλί αυτό που τώρα ακουμπάς
αύριο θα το ‘χεις πριονίσει.
[…] θα ‘σαι αύριο φτηνός διαχειριστής
σε μια ξένη εξουσία.
Το τραγούδι μου γυρεύει εσένα για να ειπωθεί
ζητάει νεύρα και καρδιά για να σωθεί.
Με την απόσταση του χρόνου όλες οι παραπάνω σκέψεις ενδιαφέρουν κυρίως τους αναλυτές της ιστορίας. Εμείς τα παραθέτουμε για να βοηθήσουμε τον ακροατή να σχηματίσει μια σφαιρική εικόνα για το έργο, καθώς οι ιστορικές συνθήκες και τα προσωπικά βιώματα παίζουν σοβαρό λόγο στη διαμόρφωσή του.
Το κάνουμε επίσης γιατί θέλουμε να διαλύσουμε τον μύθο ότι τάχα η μουσική φλέβα του Θεοδωράκη δεν ήταν η ίδια με κείνη των μεγάλων επιτυχιών της δεκαετίας του ’60.
Andreas Brandes, 2003
